Jack Ma The 100% Made in China
School leh College a kal laia fail fo ṭhin. China rama KFC an luh tirha hnathawk tur mi 25 interview an neih ṭuma amah chiaha an hnawl, Harvard University-a vawi 10 admission dil a, an hnawl hnu, Chinese Police an laka diltu mi 5 zinga amah chiah an hnawl hnu, a nun kawnga vawi 30 zet hnawl a nih hnu-a Chinese piang tawh zawng zawng zinga hausa ber chu Jack Ma (Ma Yun) a ni ta. Khawvel mi hausa 21-na a ni ta der mai. China ramah chuan an Premier Li Keqiang-a aiin a lar ta zawk hial mai le. He article hi kan Mizo ṭhalai, entrepreneurship kawng zawhtu leh zawh tum mekte pual liau liau ni sela.
A hringnun zinkawng: A pianpui hming chu Ma Yun a ni a. Australian putar, a ṭhian pakhat-in ‘Jack Ma’ tiin a hming thlaksak a, tuna Jack Ma hi a lo ni ta a ni. China khawpui lian lo tak Hangzhou-ah a lo chawr chhuak a, an khuaa school an neih ve ang angah a kal ve a. Kum 24 a nihin Hangzhou Dianzi University aṭangin a graduate ve a. Sapṭawng thiam a duh em avangin kum 9 chhung zet an khaw tlawhtu sap tourist-te hruai kualin a inhlawh a; American, Australian leh British awphawi a thiam vek. An khaw university-ah sap ṭawng zirtirtu hna, thla khata Rs 187/- hlawhin a thawk a. Sapṭawng zirna class te pawh sum hlawh belh nan a hawng lawp lawp ṭhin.
School ṭha leh college ṭhaah zir ve a duh a, admission a dil apiangin an hnawl a. Harvard University, USA-ah pawh vawi 10 admission a dil a, a hlawhchham zel. A nunkawngah vawi 30 zet hnawl (reject) a ni a. A beidawng ngai lo. 1994-ah USA-ah a zin ve a, a vawi khat nan computer leh internet a hmang ve a, a ngaihtuah a. China ramah internet-a sumdawnna, internet kaltlanga thil lei leh hralhna (e-commerce) din turin thutlukna a siam a. A chhungte leh a ṭhiante zawng zawngin ‘mi âa an ti a. Bulṭanna tur sum (start-up capital) a nei lova. Chinese bank pakhat mahin pawisa an puktir duh lo. A chhungte leh ṭhiante sum dollar 3000 a hmu hram a. Kum 31 mi a nihin kum 1996 khan ‘China Yellow Pages’ tih hmingin a chenna apartment te reuhte-ah company a din ve ta a ni.
An company chuan kum thum chhungin dollar khat mah sum a lalut lova, chuti chung chuan chhun zan awmin sum puk belh tur leh sumdawng tenau te’n a website an hman theih nan industry tenau leh sumdawng tenaute a dawr kual a. Amah ngeiin “China sorkar aṭangin naia sen (cent khat) pawh ka hmu lova, nakinah chuan China mipuite hian ka zar an la zo ve ang,” a ti mai a. Amah leh amah chu “Eng thil mah sawi nawi suh. Midangin lo sawi nawi rawh se. I tum ram pan zel rawh, (don’t complain, let others complain, just follow your dreams)” tiin a infuih ṭhin.
A hausakna: Sumdawng bulṭan turte sum puktirtu (investor) lar tak Goldman Sach-in a sum mamawh zat a puktir thei ta hlauh mai a. Kum 35 mi a nihin ‘Alibaba.com’ tih chu a tlangzarh ta a ni. Internet hmanga bazar a siam tirh chuan a ṭhiante nen thil an inleisak tawn mai mai a. Tunah chuan Alibaba.com kaltlangin nitin mi maktaduai 800 velin thil an leiin an hralh ta. Kum 2016 khan Alibaba sum hmuh chu cheng vaibelchhe 1,47,541/- a ni a. Chinese mipui piang tawh khiti zozai zingah a hausa ber a lo ni ta. Khawvel hausa 21-na niin 2020 ah chuan khawvela hausa ber a ni thei awm mang e, an ti ta hial mai.
Khawvel hmun tinah a inzar pharh a. Hongkong-ah, France-ah, New York-ah ram zau leh in ropui a nei thleh thluah a. Private jet nen khawvel car manto ber ber a nei a. A hnathawkte zingah innei duh an awm a nih chuan kum tin a huhova inneih (mass wedding) a buatsaihsak ṭhin. Alibaba group hnuaiah chuan e-commerce platform dang heng - Taobao, Tmall, Alipay, Aliexpress te a siam belh zel a. China ram chanchinbu lar ber ‘South China Morning Post’ chu a lei a. India ram internet company ṭhangduang PayTm-ah share pawh 40% a lei leh tawh. KFC, Pizza Hut leh TacoBell inzawm ‘Yum China’ chu a lei tawh bawk. “Kum 80 ka tlin hunah chuan ka hausakna zaa 80 hi ṭanpui ngaite ṭanpui nan ka pe vek ang,” a ti heu mai. (Tuna a hausakna angah chuan zaa 80 chu cheng maktaduai 1,61,572/- zet a ni.)
The 100% Made in China: Jack Ma chuan “Ni khat pawh ram pawnah lehkha ka zir lova. Technology ka zir lova. Management pawh ka zir hek lo. Chinese mipui rethei tak takte dinchhuah nan ka thawk a. University ṭha ka rap lova, tualchher ka ni. Chuvangin, kei hi 100% made in China ka ni,” a ti fiamthu ṭhin. A bul ṭantirh lai chuan China chu internet infrastructure lamah ala hniam ve hle a, an internet speed chu satel/ hnapkhawn speed kan tih ang tho a ni. China Telecom Department-in puih ngaihna an hre chuang lova, China sorkar Ministry of Foreign Trade pawhin puih an tum chuang lo. “Ram changkang hovin internet kaltlangin engkim an leiin an hralh a. Chinese hovin kan la ti ve ang. Chutih hunah chuan Alibaba hi a la ding chhuak ang,” tih kha a ring bur mai a ni.
China ram sumdawnna dinhmun la ṭha lo lutuk chu remchanna atan a hmang hlauh a. Amah ngeiin “USA-a Silicon valley ang infrastructure ṭha leh changtlung hi China ramah lo awm se, kei ang mirethei tan remchanna (opportunity) a awm thei lo. Chinese ka ni a, ka ram ngeia remchanna awm chu ram pawn mite’n min rawn chhuhsak hma-in ka lo tih khalh a ni,” a ti. Jack Ma chuan University ṭhalai rual hmaah thu sawiin “Kan ramah infrastructure ṭha awm lo, bulṭanna tur sorkarin min pe lo, power supply a awm ṭha lo, chumi khami chu a tih theih loh tih hi chhuanlamah hmang suh. Infrastructure a ṭhat loh poh leh hausakna tur ‘opportunity’ a tam a ni,” a ti hmiah mai. China ram tlansan a hmundanga sumdawnna bulṭan a duh lo.
Jack Ma thurolum leh entrepreneurship: “Entrepreneur hlawhtling nih i tum chuan thil reng reng hi a thim zawngin hmachhawn suh. I tithei a ni tih ring la, mi tih hma-in ti la, mi thawh hma-in tho rawh. I bulhnaia miin mel khat a kal chuan mel hnih kal mai rawh. Zing dar 8 aṭanga tlai dar 5 chhung lek hna i thawh chhung chuan i hlawhtling ngai lovang. Chhun leh zan thliar hrang suh,” a ti hmiah mai. “He kum sangbi hi ‘century ṭha ber’ a ni, he hunbi hi sumdawnna hun ṭha a ni. Internet hi hlimhlawp atana hmang lovin ei bar zawn nan hmang rawh. Hnathawh nan internet tluka thawk rang leh hmanhmawhpui thei che an awm lo. A chau ve thei lova, holiday a mamawh ve lo. I chhiahhlawh ṭha ber chu internet hi a ni,” a ti.
Bulṭanna tur sumpai (start-up capital) chungchangah Jack Ma chuan, “I phak tawk chiah hria la. Bulṭanna atan thil lian tham lutuk ngaihtuah suh. Pawisaah buai suh. I ruahmanna leh i thiltih chu a ṭhat phawt chuan pawisa chuan a rawn umzui ang che. Nangma mimalin engmah buaipui lo la, i kawppui tur team ṭha tak din la. I thinlungah duh ngawih ngawihna mei a alh phawt chuan vawi tam tak hlawhchham mah la, vawi 30 hnu-ah i hlawhtling ang,” a ti. Chinese bank leh Chinese puktirtu lian ho aṭanga a beidawn hnu-ah Jack Ma chuan Goldman Sach company aṭangin start-up capital a hmu daih mai. A rilru kaihruai turin Taichi philosophy a hmang ṭhin a. “Kum 35 i nih a, i la rethei hle a nih chuan nangma thiam loh liau liau a ni,” a ti bawk.
Ṭhalaite hnena a thuchah: Khawvel ram tinin TV talk-show ah an sawm ṭhin a. Ṭhalaite hnena i thuchah enge an tih apianga Jack Ma chhanna chu, “Kum 20 i tlin hma chuan lehkha ṭha takin zir hrim hrim la. Kum 20 - 30 inkarah entrepreneur ni mekte hnung zui la. Thil tisual pheng phung la. Thil tihsual - tlukchhiat leh tlakchhiat hlau suh. Siamṭhatna hun ala tam. Tlu la, tho leh la, tlu leh la tho leh zel rawh. I tui zawng leh nuam i tih zawng dik tak zir chhuah tum rawh. Kum 30 - 40 inkarah chuan i lo fing tawh ang. I thil lo tihsual tawhah i inzir fing tawh ang. Nangma damkhawchhuah nan nangmah chauh i awm tih i hrethiam tawh ang. Hemi kum chhungah hian i eizawnna tur bul ṭan tum hram rawh.
“Kum 40 - 50 inkarah chuan khawvel hi thawkrim leh taima, ngaihtuahna thluak hmang thiam apiangte dinchhuahna a ni tih i hre tawh ang a. Chhun zan zawmin, hah leh hrehawm hre lek lovin hna i thawk thei tawh ang. Kum 50 - 60 inkarah chuan i eizawnna leh sumdawnna chu i uap ang a, ṭhalai lehzual zawkte’n nang aiin an tiṭha thei tawh zawk tih ring la, ring thiam la. Kil katah thurawn pek pahin lo en tawh ang che. Kum 60 hnu lamah chuan engmah tih ve tum duh tawh suh. Enjoy la, zin la, nangma mimal nuam tihzawng atan he khawvel hi hmang daih tawh rawh,” a ti.
Keini ve thung hi: Ka ngaihtuah ṭhin a. Keini rilru puthmang hi chu Jack Ma kal dan nen chuan a inletling hlauh mai lo maw? Kan ram fuh lohzia te, engpawh sorkar se, kan kalphung fuh lohzia te, hnathawh aia nuam tawl hmasak kan duh dan te, pawisa hi thawhchhuah tur ni lovin eng emaw ti-a sorkar aṭanga hmuh tur ni tlata hriatna te, kan eizawnna tur hi sorkar min tihsak tur nia hriat tlatna te, kan internet hman ve dan lah chu a sum tihek zawnga ti ti leh fiamthu thawh mai mai nan te, kan dinhmun siamremna atan eng emaw kan nghak tlat mai te, loan kan lak pawhin rulh leh ngai lo nia hriat tlat nate, kan eizawnnaa hnathawh taimak aiia kohhran leh khawtlanga inhman tam zawk ṭha tlata hriatna te... a tam em mai, ka sawi seng lo.
Hawh teh u, i ngaihtuah tlang teh ang u.
- Joseph L. Ralte