Written by
Dr. Malsawma
Cháltláng Vénglai

AIZÂWL - SMART CITY’ CHU!

JF Laldailova Dictionary-ah chuan ‘smart’ chu fing, nalh, fel’ tiin dah a ni a, khawpui chu mihring tel lo va amah ngawta a ‘smart’ theih loh av^ngin ‘Smart City’ chu ‘mi vengva leh rintl^k, hris>l leh belhchian d^wl, hawihh^wm leh mi

ṭanpui peihte hlim leh thlamuang taka an ch>nna khawpui’ ti ila a sual tam ^wm lo ve. Sawrkar laipuiin ‘Smart City’ ni t<ra Aiz^wl a thlanga sum mamawh a pe chhuak ngh^l hi a l^wmawm khawp a, Aiz^wl khawpui ‘Smart City’a nih hun t<r hi a nghahhlelhawm takzet a ni.

Chutih rual chuan ‘Smart City’ chu eng ang tak nge ni d^wna eng thil ṭha leh chhenf^kawm nge min rawn thlensak d^wn tih thu-ah ngaihd^n a inang kher lo vang. ‘Smart City’ siam t<ra lungthu pawimawh pathum chu ‘Smart City’ ni t<ra thlangtu te, chu ruahmanna tihlawhtlingtu t<r Mizoram sawrkar hnathawkte leh Aiz^wl City mipuite hi kan ni, kan zavaiin kan pawimawh vek. Ruahmanna ṭha leh a tihhlawhtlinna t<r sum leh pai awm ṭeuh mah se, a chhawrtu t<r mipuiin kan mawhphurhna (ziak lan loh, langs^r tak si?) kan hlen v> loh chuan a hlawhtling ngai d^wn lo tih hi phat rual a ni lo. Chuv^ngin, Aiz^wl mipuite hian he Aiz^wl City hi a lo ‘smart’ tak tak theih n^n mawh lian tak kan phur a ni tih hi kan pawm a pawimawh a, sawrkarin thil thar tam tak a siam av^ng maia ‘smart’ thut t<r kan ni lo tih pawh kan hriat a ṭha ang.

Aiz^wl City hi kawng tam takah kan ‘smart’ hle niin ka hria. V>ng tin mai hi a ch>ngte hian nuam kan ti >m >m vek a, thingtl^ng aṭanga mi in luaha kum hnih/ khat rawn awm chuan v>ng danga insawn an hreh viau z>l a, tam tak chu kohhran testimonial n>n thlapa rawn khawsa an nih ṭhin av^ngin a kh^t t^wkin Biak inah testimonial chhiar t<r a awm reng mai nia! Khawlaia l$rthei tam leh kawngpui ch>p k^ra intai ṭ>pa inp>l zut zut ni tin ṭhin z$ngah vai ram anga hmehr$k ri hriat t<r a v^n >m >m thu Union Minister of State leh khualzin tam takin mak leh entawntl^k tia hah$pa an sawi leh an ziak te hi ‘smart’ zia a ni a; intai palh zeuh an awm pawha huatthua l^k an tum kher lo te hi a ‘smart’ takzet a ni!

Ei rawngb^wlna gas sem t<r a awm thu YMA-in ph<r taka aurinna hmanga khawtl^ng an han hriattir a, a la thei t<r dik takin an l^k hnua a b^ng awm ang ang a mamawh zualin an lo lei v> ṭhin te hi a ‘smart’ kher mai! Telephone/ mobile/ tui bill leh adt pawh mahni inchhung lum aṭanga ‘on-line’-a p>k mai te hi ‘smart’ zia pakhat chu a ni leh a. Mobile ‘phone hnathawh theih d^n hre map lo pawhin SMS kalsana Whatsup hmanga thu b^ka thlal^k hial kan inthawn tawn/ kual zung zung ta mai te hi a ‘smart’ ngawih ngawih a ni. Chutiang z>lin L^mmuala inkh>l ena mahni ṭan lam auh ph<r piaha h^w kawnga insual d^wn khut khut sawi/ hmuh t<r awm ta lo te hi ‘smart’ zia chu a ni khawp mai! Pawisa leh thilhlu dang (l$rthei chenin) bo lo chhartuin a tibotu zawng chhuaka a pe leh thlap mai te, taxi puin a l$rtheia chuang thil theihnghilh a neitu ngei a pe k$r leh ṭhin te hi ‘smart’ awmd^n dik tak a ni. H>ng b^k pawh hi ‘smart’ zia kan lantir ṭhin tam tak a la awm ang. Chuv^ngin, ‘Smart City’ kan hmuah lai hian kawng tam takah kan ‘smart’ tawh reng a ni tih hria ila, ‘smart’ belhna t<r kawng tam tak erawh kan la nei tih i hria ang u.

Kan sawi lan t^k b^kah ‘Smart City’-in a ken tel ngei t<r nia ka ngaih ṭhenkhat han t^rlan ka duh a. ‘Smart City’-ah chuan YMA-in sawrkar chu ka ta a ni a, sawrkar ta ka ni tia min zirt$r chu nunpuiin kan in leh kan office chu inang renga enin office bungrua te chu d$m takin kan hmang tawh ang a. Zun in leh >k in nihna hre hrang tawhin zun inah kan e tawh ngai lo vang a, khawlaiah ‘bawlhhlawh a b^wmah chauh paih rawh’ tih t^r tiar tuar kher lovin kan City chu a fai reng tawh ang. Kan in chhungah tui kan herh h^w ang hian eirawngb^wlna gas pawh ‘pipe’ hmangin kan dawng tawh ang a, kan hmanral z^t man chiah kan chawi ang a; gas thlen thu puan leh gas b<r bo tih v>l chu a hm^nlai thuai d^wn a ni.

Khawlaia vawk sa ṭheh sen huama k$l luih luih hmuh t<r a awm tawh lo vang a, chawhmeh bazaar-a chawhmeh zawrhlai te chu lei ch^rah chhep mai lovin hulhliap chhung d^whk^n chungah ngei an pho tawh d^wn a, lei a ch^kawm sawt ang. Bakery chhangte pawh khawpui dang, ‘smart’ hmasa tawhte tihd^n angin ‘stapler pin’ tel lovin nalh taka f<nin a f<nnaah a siam ni leh ei theih hun ṭha te pawh a chuang v> bi$ biai tawh ang a. Ei leh in chi, a k^wra hriattirna inbel mumal lo chu ‘Smart City’-a ch>ngte chuan kan hn^wl tawh d^wn a ni.

Bazara kan thil zawrh z$nga ‘Zo’ deuh deuh - Bekang um, Saum leh Aium ilo - te pawh ‘Smart City’-ah chuan b<r/ b^wm nalh takah dahin a p^wnah um ni, umtu, a uih d^n tehna? leh hris>lna atana an

ṭangkai d^n te ziak thlap a ni tawh ang a, bekang um ei sual pawh a awm tawh lo vang! Chhangban pawh chang>l hnaha f<n m^wl tawp lovin b^wm nalh deuhvah dahin a dawntu chil tip<t zawih zawih khawpa $tawmin an rem tawh ang a; bazaarah chuan ram p^wnlama thawnchhuah b^ng tl>ma z^wng chauh zawrh t<r a awm ang. Mi tam tak ch$n dawklak tuib<r erawh chu hris>lna a tihchhiat theih av^ngin ‘black’ lo chuan lei t<r a v^ng khawp ang! ‘Smart City’-ah chuan k^r khata ni hnih z>l bawlhhlawh paih motor lo kal ṭhin te chu ni tin kh>l lo va a lo kal a ngai tawh ang a, kan bawlhhlawhte pawh ngamtl^k ram ruaka bun mai lovin leiṭhaah chant$r a ni z>l tawh ang. Leilung eichhetu Polythene ip hlauhawmzia kan hriat chian tawh d^wn av^ngin thil f<n n^n zawp ral thei lehkha b^wm chauh kan hmang tawh ang.

Kan septic tank te pawh a kh^t t^wka an so liam fo tawh d^wn loh av^ngin V^nglaini chanchinbua ‘Septic Tank paih thei’ tia inzuar te hmun chu a lo ruak tawh ang a, ‘Chawhmeh bazar thianghlim’ faknain a thl^k tawh ang. ‘Smart City’ chu khawilai pawh fang ila a rimtui v>l vek tawh ang a, ^r leh vawk vulh chu thil zahthl^k a ni tawh ang.

‘Smart City’-a in sa thar apiangin v^ntl^ng kawng hlat takah z>l sain v^ntl^ng ‘step’ chungah tui ‘pipe’ a kal tawh lo vang a; kan thl$ chu sawrkar d^wt puiah a luan luh d^wn av^ngin ṭhenawmte thl$in min tibuai tawh lo vang. Kan ui vulhte pawh an lo ‘smart’ tawh d^wn av^ngin kawngkh^rah ‘Ui a awm’ tih t^r a ngai tawh lo vang a, chanchinbu sem leh thawhl^wm khawn pawh a nuam sawt tawh ngei ang. Aurinna hmanga khawtl^ng hriatt$rna puan hi mi ṭhenkhat t^n ‘bengchheng’ a nih theih av^ngin in tin chu aurinna hruiin thlunzawm a ni tawh z^wk ang. Kan ‘smart’ tawh d^wn av^ngin BPL chu tu party mahin an duh d^nin an pawtf^n thei tawh lo vang a, ‘Smart City’-ah ‘slum area’ a awm miau d^wn loh av^ngin ‘slum area’ ṭanpuina buaipui a ngai tawh lo vang. Z^n thima >ng t<ra dah street light pawh an dah chhan ang ngeiin ‘zankhuain’ a >ng tawh

ṭhin ang. Zirna kawngah pawh lo ‘smart’ z^wkin kan sikulte chuan class-room b^kah naupangte tualchaina hmun te an nei khip khep tawh ang a, naupangte thiamna mai b^kah an himna chuan ngaihpawimawh a hlawh lehzual tawh ang. Zirtirtute leh zirlaite chuan pass percentage aiin mark percentage chu inelna berah an neih tawh ang.

‘Smart City’-ah chuan lirthei zawng zawng chu garage-ah chauh kan h<n tawh d^wn av^ngin kan kalkawngte chu laih zauh belh miah lovin a lo th^wlin a lo him tawh z^wk ang a, motor kawnga l$rthei sil kan ch$ng tawh lo vang a; metal road chunga ‘iron rod’ chhut ng$l ngat phei chu a thlal^k en mai pawh a zahthl^k rum rum tawh ang. Mahni speed duh d^n d^na chak lutuka l$rthei tl^n ṭ> pui vawng vawng, r^l tikh>l rum rum ṭhin th^wm hriat t<r te a awm tawh lovang a, ‘Smart City’ chu kum upa leh hris>l lote t^n chhenf^kawmin tar leh nunaute pawh thlamuang takin an l>ng v>l thei tawh ang. Kan kawng mil t<rin City Bus atan bus t> chi leh mimal hman at^n car dung tawi leh v^ng z$m lei kan intihhmuh tawh bawk ang. ‘Smart City’-ah chuan l>n vahna hmun kan neih v> te pawh hman phal lo va kalh bur lovin kan hawng hiai huai tawh ang a, a dang tam tak kan siam belh tawh z^wk d^wn a. L^mmual chu ph<l lem ni lovin phaitualhnimin a khuh tawh d^wn av^ngin eng puipunna pawh awm d^wn se a d^wl zo tawh ang.

‘Smart City’-ah chuan damdawi in, d^k in, office, bill p>kna, d^wr leh khualchh^wn awmna hmun hrang hranga thawk zawng zawngte chuan anmahni d^wrtute av^ng chauhva chu dinhmuna ding thei chu an ni tih inhriain anmahni d^wrtute chu hawihh^wm takin an lo chh^ng z>l tawh ang a; chutiang z>lin taxi, sumo leh bus khalhtute pawhin ei an hmuh chhan dik tak hriain an l$rtheia chuang/zin duhte chu biak chhiat leh chuan man pun thut thut aiah an nawm loh mawlh an hlau tawh z^wk d^wn a ni.

D^wrte pawh z^n d^r 8 v>l thleng tal hawn a ni tawh ang a, thil lei n^n pawisa aiah ATM Card a hman theih vek tawh bawk ang. ‘Smart City’ chhunga inkalpawhna kawng r>ng r>ng chu a f<r a ṭh^lin a m^m ruh tlat tawh ang a, a panna kawngpui zawng zawng pawh ram pum huapin a ṭha kum tluan tawh ang. Power line te chu ṭhelr>tin tuam chhuah vek a nih d^wn av^ngin ch>tsualna lakah a him tawh d^wn a, hmun tin maia eng hrui hrui emaw ni inzam kawi nuaite pawh kalhmang fel taka kalt$rin ‘Smart City’ hm>l a timawi sawt d^wn a; chub^kah khawlaia banner leh poster t^r ṭhinte pawh a hun a zawh veleh a t^rtute’n an senghawi zat zat tawh d^wn av^ngin mit tikham a tl>m s^wt hle ang. ‘Smart City’chhunga office, bank leh d^wr hrang hrangte chuan z^n lamah v>ngtu harhv^ng tak an neih vek d^wn av^ngin rawk leh k^ngmei lakah an him hle tawh ang.

Chhungkaw mamawh awmpui enkawl d^n fel tak kan neih tawh d^wn av^ngin kan awmpuite’n chhuanlam dawr^wm t> t> siamin an duh hun hunah min tl^nchhuahsan thei tawh lo vang a. ‘Smart City’-a ch>ngte chuan h^lpuah leh ruihtheih thil tel miah lo va hunpui lawm te chu kan thiam z^wng tak a lo ni tawh bawk ang.

T<n atan chuan duht^wk rih phawt ila. Aizawl khawpui ‘Smart City’ a nih hun t<r hi a mi ch>ngte rilru put hmang a ‘smart’ a, kan ngaihs^n z^wng a ‘smart’ a, kan smart-zia chu kan ni tin nuna a lanchhuah hunah chauh a ni ang a, mi ropui tuin emaw a ‘hawn/ puan’ vanga smart thut thei a ni lo vang. Aiz^wl City kan ‘smart’ chuan k^r lovah Mizoram pum a d>ng chhuak ang a, Aiz^wla awm ang thil ṭha nei v> rih lo mah se a mi ch>ngte’n an zir phawt chuan khawi khua pawh ‘Smart Town/ Village’ an ni thei vek a ni tih hi hriat tel a pawimawh khawp mai.

- Dr. Malsawma, Cháltláng Vénglai