MIZO HNAM HRANG HRANGTE
Mizote hi Mongolian thlah, Chhinlung chhuak kan ni kan inti a, chi peng tam tak kan ni. Mlzo Union khan April 22, 1947 ah daih tawh khan Memorandum an thehluhah chuan, Mizo hnam chi peng hrang hrang 47 vel an ziak chhuak a. MNF party pawhin October 30, 1965-a Memorandum an thehluhah pawh heng hnam chi peng hrang hrangte tho hi an ziak niin a lang.
Mizo hnam chi peng hrang hrangte hi Mizoram leh a chhehvel longitude 920-950 E leh Latitude 200-250 inkar velah kan inzar pharh a. ZORO hoten U.N. Secretary General Dr.Boutros Ghalia hnena May 20, 1995 a Memorandum an thehluhah chuan heng Mizo hnam hrang hrangte luah chin zau zawng hi Sq.km. 1,45,600 zeta zau niin an tarlang bawk a ni.
Mizo hnamte hi tam tak ni mah ila Political boundary avanga ṭhendarha awmin tlang hrang hrangah, ram hrang hrangah kan awm darh a, nunphung hrang hrang neiin hun rei tak kan lo awm hrang ta a. Chhul khat chhuak, thlah khat Mizo ṭheuh kan ni tih pawh inhre mang tawh lovin mi tam tak kan awm tawh a ni. Mizo an nihna pawh inhre tawh lovin hnam hrang daih anga lo awm tate pawh eng emaw zat chu an lo awm tawh a ni. Amaherawhchu, a hnuaia Mizo hnam hrang hrangte hi Mizo history a bul aṭanga chhuitute chuan Mizo hnamah an chhui lut vek a ni.
Chuvangin, heng Mizo hnam hrang hrangte, hmun hranga cheng mekte zawng zawng hi Mizo an nihzia hrilh hrechianga anmahni huikhawm leh kan inpumkhat theihna tura zirtir leh hrilh hriat hi, keini Mizorama cheng, Mizote Sawrkar hrang neia awmte hian kan mawhphurhna pawimawh tak a ni.
Mizo hnama hruai luh lehna kawnga kan Mizo missionary te hnathawhte hi a ropui hle a ni. Mizoram pawn ni si, Mizoram ṭhenawma awm Mizo hnam tam tak, Mizo an nih pawh inhre tawh lo, sakhaw dang bia, vai anga khawsa tawh ṭhin tam takte hi Mizo missionary ten chanchinṭha an hrilh avanga Kristian lo ni ta tam takte hian Mizo hnam an nihzia an rawn inhre chhuak a, vai anga awm tawh ṭhinte inti-Mizo leh ta tam tak an awm a ni. Hetiang zel hian hmun hran hrana kan Mizo missionary ten Mizo hnam inpumkhatna atan hian an lo thawk hlawk em em a, a lawmawm hle a ni.
Mizo hnamte hi chi peng tam tak kan ni a, chhui kim sen pawh a har tawh hle a ni. Mizo history lam aṭanga chhuitu mi tam takte chhui dan aṭangin Mizo hnam hrang hrangte chu a hnualte hi kan ni e.
Mizo hnam hrang hrang hmingte
1. Lusei, 2. Ralte, 3. Hmar, 4. Lai-Pawi, 5. Mara, 6. Paite-Zomi, 7. Thado-Kuki, 8. Vaiphei, 9. Gangte, 10. Chiru, 11. Zou, 12. Maring, 13. Aimol, 14. Anal, 15.Kom, 16. Koireng, 17. Lamkang, 18. Chawhte, 19. Monsang, 20. Moyon, 21. Purum, 22. Kairoa, 23. Baite, 24. Hrangkhawl, 25. Chorei, 26. Ranglong, 27. Darlong, 28. Sakachep, 29. Molsom, 30. Kaipeng, 31. Halam, 32. Koloi, 33. Rupini, 34. Bawngcher, 35. Bawng, 36. Thangachep, 37. Morsephang, 38. Saihmar, 39. Langkai, 40. Saihriam, 41. Pang, 42. Bawm, 43. Khiang, 44. Dawn, 45. Miria-Mro-Mru, 46. Khumi, 47. Tlanglau, 48. Pangkhua, 49. Chin, 50. Asho, 51. Chho, 52. Zotung, 53. Haka, 54. Laizo, 55. Zophei, 56. Tiddim, 57. Kachin, 58. Dai, 59. Falam, 60. Sukte, 61.Matu, 62. Ngawn, 63. Tikhup, 64. Bawmzo, 65. Janiat, 66. Tarau, 67. Khualsim, 68.Biate.
Mizo hnam hrang hrangte, tlang hrang hrang leh ram hrang hranga awmte hi insuihkhawm a, inzawmkhawm a, ram pakhat, rorelna pakhat hnuaia awm theih ni se la a ṭha ber a, chutiang hun thleng thei tur chuan kan bei zel ang a. Tunah erawh chuan kan mamawh hmasa ber chu Mizo hnam hrang hrangte, tlang hrang hrang leh ram hrang hranga chengte pawh ni ila - Thinlung lama inpumkhatna, Unau chhul khat chhuak kan nih anga kan inpawm tawn thiama kan ṭanrual thiam hi a pawimawh hmasa ber a ni.
Mizo hnam hrang hrangte kan inpumkhat theih nan I ṭang tlang ṭheuh ang u.
Thu laknate :-
1. lndia, Burma leh Bangladesh-a Mizo chanchin (History & culture of Mizo in India, Burma & Bangladesh)-B.Lalthangliana
2. Ramthim Unaute chanchin T. Lalchuangllana
3. Tripura Presbyterian Kohhran chanchin-Rev.Chongmunrai
4. Zolentu-June 30,2002
5. Mizo chanchin
6. Mizo lalte
7. Zofate zawn chhuah ram - P.C.Malsawma
8. Mizo Chronicles
9. List of minorities sub-tribe for students
10. The Alzawl Post-16.12.2006/8.3.2009.
11. The Zozam Times-27.7.2009
12. Vanglaini- 31.3.2011
13. LYMA chanchlnbu 4.8.2019.
- Sanga Ralte Luangmual Vtg. Aizawl