KAN LEHKHA ZIR DAN HI I THLAK DANGLAM ANG U

Lehkha zir sang leh thiamthei ka ni hran lova, hriat pawh ka hre ril hek lo, mahse ka vei ve em a, mithiam zawkte cho chhuak thei se ka va ti em? Thingtlang High School-a harsa taka by-heart ve lauh lauhva inhlangkai ve hram kha kan ni a, Third Division-a kan pass ve pawh kha mi Distinction a pass tluk zet khan kan lawm ve kha a nia.

Khawvel a lo changkang tawh a, keini High School kal chhuahna tak ngialah pawh, thil awm theia kan ngaih loh, Distinction-te an nei ve ta zauh zauh ta mai,a va lawmawm em! Tunlai mi chu tu emaw sawi dan tak a, “Thiamsain an rawn piang e,” a ti a, naupangte pawh hi mobile phone khawih dan zirtir an ngai hauh lo mai, chhiar thiam hma hauhvin eng button key nge hmeh tur an hre em em mai a ni.

Chutiang inelna sang tawh takah chuan Mizoram pawhin hma kan sawn zel a, zirna lamah pawh kan duai hek lo, Amaherawhchu kan zirdan system hmana mi kha kan ring rei lutuk ta deuh em ka ti? Vai ramah ṭhangkhat lian kan awm a, kan fate zirna sikulah an kal ve a, inelna a sang em em mai a, kan fate chak vak lo bawk nen top ten an inhlangkai thei meuh lo. ICSE Board-ho phei chu an induh deuh larh reng a, Cl -V zirlai pawh hi ka zirtir thiam ṭha meuh lo a ni e. Kan rawn haw dawnah an Principal chuan, “I a ta em ni, hetiang khawpa sikul ṭhaah in kal a, Mizoram Board-ah I luhtir ang a maw?” min ti hial a, ka duh vang ni lovin insawn a ngai si a, kan rawn haw lo thei lo zawk a ni.

Eng ngati nge kan lehkhathiamte Civil Service-ah Central Service-ah kan inziah tlin hleih theih loh? Pawl sawm pass an tam nen khawiah nge khâ'ngte khan an riral tak? B.A., M.A. ah eng ngati nge kan duhtawka hna kan zawn tak zel mai le? A chhan ni a ka hriat chu maw -

1. Zirlaibu hi kan tunlai ṭhangthar rual ban phak zelin a thar (up-to-date) lo, Central-ah chuan kumin thil thleng thar hi nakum zirlaiah an rawn dah hman zel a, Zirlai bu hlui a lei hleih theih meuh lo, inang tam tak awm ṭhin mah se, a bung belh leh paih kumtin a awm ṭhin. Chuvangin zirlaibu kumtin a thar lei a ngai. Mizoramah chuan lehkhabu hlui eng emaw chen a rin theih thung.

2. By-heart System I hnawl ngam ang u. Central India lam sawi leh ṭhin ila, Cl-VI chin chuan ama ngaihtuahna a hmang thei tur a ni a, tiin by-heart an remti tawh lo. Eng emaw hrilhfiahna (Definition) leh Dan Hmang (Formula) te a nih ngawt loh chuan, A bu chhung (Text) aṭanga an hriatthiam ngei leh ngei loh hriat kha an duh ber a ni. Mizorama kan zir ve lai pawh khan eng nge kan zir hian a sawi leh kawh tum ber pawh hre mumal lo khan kan by-heart ve tluk tluk a, Essay thleng khan kan zir tluk tluk mai a nih kha. Kha zir dan phung (system) khan B.A mawl tam tak min hring chhuak ta reng a ni. B.A Degree nei sâp ṭawnga biak hleih theih loh kan va tam ta em? Naupangin a zirlaibu chhung hre hauh lovin tu note-bu siam emaw zirin First leh Distinction-ah ṭha takin a pass thei tlat a ni. Kan nau Mizoram Board Cl-X First Division pass chu Cl-11 kan awmnaah a rawn zawm ve a, har a ti lutuk, a beidawng a haw leh ringawt a ni.

Naupangin a zirlai awmzia leh kawhhmuh a tum a hriatthiam a, chu a hriatthiam chu rawn ziak chhuak thiam (quality) nei ṭha kha kan zawn tur a ni zawk dawn lo em ni? Note-bu (Guide Book) insiam ṭhatsiakah Zirtirtute an inel zawkna ai hian naupang ṭha (Quality) nei chherchhuah I tum zawk ang u. Tichuan, Class sang an dai hunah anmahni an inhai kaw thiam anga Civil Service an exam dawnin an buai lo deuh lo maw? Tunah chuan naupang Idea nei ṭha aiin tu note-bu siam ṭha rawn ziak chhuak thiam khan Mark a hmu hnem tlat si a. Vawi khat State pakhata an matric topper-te TV media-in an kawmnaah an zirlai engmah an sawi theih loh chu thuhran, sap ṭawng kawi khat mah an thiam lo ang vel khan kan inchhuah ṭeuh ang tih hi a hlauhawm hlein ka hria.

3. Note Book (Guide Book) siam hi a ṭha ber ang em? Kan sawi tak ang khan naupangin a ngaihtuahna hmanga thil a haichhuah (fight) buai ve tur kha puitlingin ‘I thiam lo ang khawi ka lo ti ang’ a tih zel chuan eng tikah mah amahin a thiam ngai lovang. Chhiarkawp chawh dan chu sikulah zirtirtuin a zirtir a, a rilru a pek a ngai. Mahse inah Guide Book ṭha tak a neih avangin sikulah a ninhlei a, rilru a pe peih lo a ni. Subject dang chu ṭawng dangte a ni a, eng pawh lo ni ta se la. Mahni Mizo ṭawngah pawh Guide book a awm leh zel a ni awm a? Chuti a nih chuan Sikul ṭha tehna chu khawi aṭangin nge ni ta ang? Note pe ṭha ṭhin sikul chu nge kan thlan tak ang?

4. CBSE/ICSE Board I din ve ang u. Tunah hian Aizawl khawpuiah ka hriat sual loh chuan CBSE/ICSE pahnih/khat vel bak kan nei lovin ka hria. Chungte chuan sikul Fee pawh an la sang hle a. Kendriya Vidyalaya-te hian an la tlawm a, chan a harsa em em a, mi rethei zawkte ban phak ve tur hian hei ai tam hi la hawng thei ila ka ti khawp mai.

5. Mark hi kan ren mah mah em? Sawi tak angin kan Mizoram Board zirlai chu a course a zau vak loh avangin zirlai pawh a tam lo, chutihlai erawh chuan mark kan pek danah kan la ui deuh mah mah em ka ti, a thiam thei fal deuhho inelnate hi chu 99.97% / 99.98% tih velte hi ni nak se la, khatianga mark sang tak an hmuh chuan Central lama thil dang zir tur leh hna dil tan pawh a awlsam phah sawt ang, Mizoram Board pawh min ngaihsan tawh loh laia 70% vel tan kha chuan beisei a bo duh ṭhin.

Heng thu tlemte hmang hian thiltithei leh hma la theite cho chhuakin ṭan la thei ila ka va ti tak em, Zofate hi kan nep bik lo a nia. Chakma unaute'n min lehkhalh zel lai hian Quality ṭha nei turin Zirtirtute pawhin ṭan han la zel teh u. By-heart ringawta mark hmu sangte ni lovin mi thiam tak takte ngaihsan I zir tawh zawk ang u.