MR TEACHER vs VAIMIM CHI
A kamkeuna
Kum zabi 5-na 470,-384 BCE lai vela Athens-a cheng Grik mithiam (Philosophers) pathum Socrate; Plato leh Aristotle-te khan-"Zirnain a tum ber chu thiamna neih a ni a; chu chu mimal leh khawtlang/vãntlang use mipuiin an hlãwkpui theih hriatna leh thiamna sikul leh University kal tlanga awmze nei taka inhlanchhãwnna hi a ni" an ti. Chung awmze mumal tak hmanga hriatna, finna leh, thiamna inhlanchhãwnna chu- Sikul zirtirna; inzirtir bingna (tuition); thlurbing zirtirna (tutoring); inzirtirna (instruction); zirtir dan chhuina (pedagogy); puitling zirtirna (andragogy); infiamna lama zirtirna (coaching); inzirtirna (training); mimal inzirtirna (tutelage); insawizawina (drilling); inbuatsaihna; kaihhruaina; thuamṭhatna; kawhhmuna; siamṭhatna; hmasawnna leh changkanna etc-te an ni. Zirna hian a huam zau hle a, a zavaia sawi sen rual a ni lo.
Psychologist ropui tak takte chuan, "mihring hi nu pum chhunga a keu ṭantirh aṭangin a hnuk chah thlengin inzir reng rengin a nun a hmang ṭhin a ni." an ti.
India hnampa Gandhiji khan, "Ziak leh chhiar thiam ringawtah zirna hi a tãwp mai lova a bulṭanna chauh a ni zawk. Ka ngaihdan chuan zirna hian taksa, thlarau, rilru, ngaihtuahna leh kan vela min hualtu zawng zawng hmelhriat leh thiamna famkim neih hi a ni" a lo ti ve bawk.
Zirna tihlawhtling tur hian hmanrua tam tak a awm a, chung zinga pawimawh ber erawh chu zirtirtu a ni. Zirna lama sulsutu ber Sikul Education Department pawimawhna leh hmalakna langsãr zual ka hmuh ve dan tårlang teh ang.
Mr teachers
Mizoramah Sorkar department puitling 48 vel a awm a, heng zinga department lian ber chu Sikul Education hi a ni. Mizoramah Sorkar hnathawk zawng zawng mi 49624 awmin mipa 34255, & hmeichhia 15369 an ni a. Heng zinga 90.60% te hi Non-Gazetted status an ni.
Heng thawktu zawng zawng aṭanga chhuta zaa 33%-te hi Department of School Education ami an ni.
Muster Roll (MR) hi kan hman dan a inang lo nual thei. Sipai (military unit) leh lawng (ship's company) lamah chuan officers list sawi nan an hmang a; civil lamah chuan department hrang hranga thawktu, a nghet ni lo, hlawh tlem te bituk (fixed) hmanga chhawr ṭhinte hi an ni a, tunah chuan provisional employees (sorkar hnathawk lailawk) tih an ni tawh nghe nghe. PWD phei chuan MR hi JE, UDC, LDC, Drivers, Jugali leh SA, IV grade-ahte chi hrang hrang eng emaw zat an nei ṭhin a ni.
Khawvela la awm ngai reng reng lo ti ila a dik zaw ber mahna! Sikul Education department chuan Kum 2019 khan Zirtirtu indaih lo phuhruk nan SEDP sum aṭangin Primary leh Middle sikul atan Muster Roll Teacher (zirtirtu lailawk-provisional teacher) mi 871 lai a la a; kan sawisel luai luai a nih kha! Hetianga tunhma pawha awm ngai lo a lo awm takna chhan hi Zirtirtu post ruak hnawh khah loh tam tak a awm vang a ni.
Chungte chu hetiangin tårlang ila-
P/S Teacher 1105
M/S Teacher 1063
G/S Teacher 485
HSS Teacher 37
Hindi Teachers 468
G. Total. 3158 (Sources DSE)
Heti zozai Zirtirtu nghet hmun ruak hnawh khah theih loh a awm avang hian Zirtirtu lailawk mi 871 SEDP Scheme aṭanga lak hi tih makmawh a ni ta a ni. State intodelh tak ni ila heng Zirtirtu nghet hmun ruak zozaite hi hnawh khah theih han ni teh se la aw! Kan ṭhalai lehkhathiam rualte hian zirna ṭha zawk 'World Class Education' (WCE) an kalpui thei tur a ni a, mahse, kan state sum dinhmunin a tlin rih si lo va, kawng dang dap a ngai ta a ni. Heng zirtirtu hna ruakte hi tun sorkarin a ngaihthah vang ni lovin, tunhma daih aṭanga State sum harsatna avanga hnawh khah theih loh inhnawkkhawm a ni. Tu ministry bik emaw mawhpuh chi a ni lo vang a, State intodelh lo kan nih vang mai zawk a ni e.
VAIMIM CHI VE THUNG?
Vaimim hi a tuiin a ṭangkai hle a, lung natna (heart diseases) damdawi ṭha tak a ni thei. Heng bakah hian chakna, zunkawng, phing ṭha lo, thisensang, kala lungte awm tan damdawi ṭha tak a ni. A chhãwna sam hlang chhumna tui in ṭhin hi lung natna (heart disease) nei tan damdawi ṭha tak nia ngaih a ni a. Ranvulh, ramsa, sava leh mihring tan chawṭha tak a ni bawk.
Hei vang hian Vaimim chi ngaha chin pun a ngai a, chumi tur chuan SEDP Scheme aṭangin Vaimim chi leina tur Sorkarin a ruahman a, mahse, Zirtirtu indaih lohna vang bawkin kumin 2022 kumtir lam khan vaimim chi - Zirtirtu - SEDP teachers P/S & M/S tan mi 771 lai lãk an nileh ta a ni. Chuvangin, hengte hi 'vaimim chi ṭha mi' tih loh rual an ni lo vang.
Heng bakah hian Kum 2019 khan Zirtirtu nghet P/S & M/S Teachers mi 153 lai lak an lo ni tawh bawk a, hengte nena chhut vek hian Zirtirtu thar 1795 lak an ni tawh tihna a ni.
VAIṬAWNG LAM VE THUNG
Khing zawng zawng bakah khian vaiṭawng @Hindi, Indian National language pawimawh em em mai Zirtirtu CSS hnuaiah M/S - 417; H/S Hindi Teachers - 107=524, District council 3-a mite tiamin lak an ni a, hei bakah hian kumin kum tir lam khan Samagra Shiksha Abhyan Scheme hnuaiah M/S Hindi Teachers-180; H/S Hindi Teachers -166=346 lãk an ni bawk. (Sourses-SSA). Tichuan, Hindi Zirtirtu lak thar zawng zawng hi an vaiin mi 870 an tling tawh a.
Hengte nen vek hian Sikul Education Department hian tun ministry hnuaiah hian Zirtirtu thawktu thar 870 + 1795, a vaiin 2665 lai a la tawh tihna a ni.
Tunah hian Hindi Zirtirtu nghet hmun ruak M/S 354 & H/S 114 = 468 a awm mek a, General Teachers nghet hmun ruak 2690 nen belhkhawmin 3158 Zirtirtu nghet hmun ruak a awm tihna a ni a; hengho hen tur hian engti zawng pawhin Zirtirtu 453 a la lak belh theih cheu tihna a ni. Heng bakah hian kum 2020 chhung khan Group D (PE)-ah mi 54 lai lãk an ni tawh bawk a. Hengte nen vek phei chuan thawktu lak tharte hi an vaiin mi 2719 an tling tawh tihna a ni.
A TLANGKAWMNA
Sikul Education Department hi department lian ber a nih bakah an file khawih hi mihring a nih avangin eng emaw hlekah sawisêl a hlawh nasa hle ṭhin. An thawh ṭhatna fak leh chawimawi aiin selna anka a tam zawk fe ṭhin. Hetih lai hian Covid-19 len tirh aṭanga tun thlenga a hnathawhte chhut let a pawimawh hle. Covid-19 vanga inkharkhip lai pawh khan CAB&SOP zawm ṭha tho siin online-in zirna a kalpui char char a, 50% online a kalpui theih bak 50% dang chu offline leh kawng dang dangin zirna a kalpui reng tho va, HSLC & HSSLC Board exam pawh a hun pangngaiah bahlah hauh lovin MBSE lam nen ṭangrualin an huaihawt a, Result pawh a hun takah chhuah theih a ni zel tho mai! Zirlaite tana chhun chaw (midday meal) a sem ṭhin pawh a ṭhulh chuang hek lo va, bahlah hauh lovin naupang tam chhawl tur a phuhruk reng thei a ni. Hei bakah covid duty manpower thawh hlawk ber leh CM relief fund, Thawhlawm dang dang thawh hlawk ber chu zirtirtute an la ni zui cheu bawk.
Heng hun harsa leh sum renchem (financial constraints) lai pawha heti zozai Zirtirtu leh thawktu dang Department of School Education-in a la thei hi Pathian hruaina leh zirna ngaipawimawh mi, Education minister lo ni tawh ṭhin CM zahawm tak kan neih vang leh, Zirtirna lama tawn hriat ṭha tak nei Education-in Minister ṭhahnemngai tak a neih vang a nih piah lamah, Department officers leh thawktu zawng zawngte inpekna leh ṭanrualna vang liau liau a ni. Department dang thik tham khawpin zirna lamah ke an pen mek hi kan Zoram hmasawnna leh hlawhtlinna ropui tak a ni tih loh phal rual a ni lo.
Tin, hei bakah Mizo Language Development Board (MLDB) Act-te kan han nei chho zel thei leh, Sikul Education Department kaihhruaina hnuaia Mizo ṭawng humhalh a ni chho zel tur hi a ropuiin a hlu lehzual hle bawk.
Bible-ah "Lawmte chu lawmpui ula, ṭapte chu ṭahpui rawh u." (Rom 12:15) tih ni mah se, infak leh inchawimawi, inlawmpui lam hi chu harsa kan ti ṭhin niin a lang. Kan ram sorkar Ministry chelhtute hi eng party aṭang pawhin ni fahmiang; an hlawhtlinna leh thawh ṭhatna laite hi chu fak ngam ila, lawmpui tlak lawmna turah chuan lawmpuiin inchawimawitawn ngam ṭhin ila a lawmawm ngawt ang. Tuna kan khawsak dan hi chu a ṭha leh chhia pawh ngaihtuah hehu lem lovin tu party paw'n Sorkarna chang se sawisêl kan tum nghal ringawt zel a, mimal taka hlawkna tel (vested interest) neih tum reng rengin kan hmanhlel ṭhin ni berin a lang. Chuvangin, kan awmdan hi simin ṭanrual hi chakna ni tih I hre thar leh ṭheuh teh ang u.
- Dr. C. Lalrampana