Written by
- Dr Malsawmliana
YMA SAKHMING AN KO
‘Rualtin khum zaleng insiam, YMA sakhming an ko’ tia V. Thangzama’n a lo phuah Young Mizo Association (YMA) hi a indin danah Mizo zawng zawng huap pawl a ni a. A din tirh aṭanga tun thleng hian Mizo hnam tana a lo thawh ve tawhna leh a pawimawhna hi sawi tham a awm ^wm e. YMA hi Mizo hnam leh mipuite ṭhatna tur leh hmasawnna tura din a nih avangin theihtawp chhuahin a kal chho ve zel a, Mizo mipuite pawhin kan ngaihlu chho zel niin a lang a, a lawmawm hle.
Kum 1935, June 3 (Thawhṭanni) zanah Zosap Missionary Pi Zaii (Miss K. Hughes) chenna Inah Zosap Missionary-te leh khatih laia Kohhran hruaitu ṭhenkhat an inhmukhawm a, he an inhmuhkhawmnaah hian pawl din zai an rel ta a. YMA History (1935-1995) ziaktu C. Vanlallawma chuan hemi zana an inhmuhkhawm leh pawl an din ta mai hi an tum reng vang pawh a ni lo, tiin a sawi. Tichuan an p^wl hming tur te an han rawt kual vel a, khawvel puma ṭhalai pawl, Young Men Christian Association (YMCA) ang deuhin Young Mizo Christian Association (YMCA) tih te pawh rawt an awm a, chutah Zorema Pa (Rev. David Edward ) chuan, “Kristian tan bik anga kan tih chuan mi kan hip tawk lo vang a; Wales rama Young Wales Association ang deuh khuan ‘Young Lushai Association’ i ti mai ang u hmiang,” tiin rawtna a siam a, chu rawtna chu lungrual takin an pawm ta a. Hemi zan hian an pawl din YLA chu a hawn ni atan June 15, 1935 an ruat nghal a. A hming chungchangah hian Pu Muka chuan, ‘A hming bula ‘Young’ tih pawh hi nula/tlangval tihna ni lovin hnam ṭhang lai tihna ni zawk’ tiin a sawi. (YMA din chhuah ṭan dan, YMA Chanchinbu, February, 1999)’ YMA dinna tura inhmuhkhawma tel te hi sawi dan chi hnih a awm a. C. Vanlallawma chuan hemi zana tel te hi chiang takin hriat theih tawh loh mahse hengte hi an tel ngei nia a hriat thu a sawi. Chungte chu - Rev. David Edward (Zorema Pa) Upa D. Thianga, Rev. L.Evans (Pu Niara), Upa Chawngzika, Miss K. Hughes (Pi Zaii), Pu Muka, Rev Chhuahkhama, Pu Vankhuma, Pu L.Kailuia B.A, Pu L.H. Liana leh Upa CH. Pasena. (YMA History 1935-1995). Hetih lai hian hemi zana tel ngei Pu Muka-a'n a tel ho a sawite chu hengte hi an ni- Rev D. Edwards, Rev L. Evans, Pastor Chhuahkhama, Pu Pasena, Pu D. Ṭhianga, Pu Muka, Pu L. Kailuia, Pu Vankhuma, Pu Hrangaia leh Pi Zaii (in neitunu) te. Eng pawh nise, hemi zana inhmukhawmte hi an ngaihsanawmin Mizo hnam hmakhua ngaitu tak tak an ni. An ngaihtuahna aṭanga thil lo chhuak hi Mizo hnam tan a rotling a ni tlat.
YMA Minute bu hluia a lan dan chuan he pawl dinchhan hi ‘Tlangval hoin an hun awlte a ṭha lama an hman a, an nundan te a dik lam leh a hrisel zawnga an neih theihna tura fuihna a ni” tih leh thil dangte a tel a, hemi anih avang hian YLA a tel turte chu an fimkhur em em a. Vantlang duh loh zu in chunga tel te, nungchang mawi lo taka awm te chu member an nih ve phal sak an ni lo.
Tichuan June 15, 1935 zanah chuan ‘vai sikul’ an tih mai Nepali School (tuna Central YMA office thlanga Gorkha High School) ah mipui inko khawmin ‘Young Lushai Association (YLA)’ chu an din ta a. A hawnna hunah hian mipui intihhlimna tur te ruahmanna an siam lawk vek a. Pu Hrangaia hovin lemchan hmuhnawm tak ‘ Bishop’s Candle Stick’ tih chu an chang a, mipuiin an hlut hle. He lemchana telte chu - Tv Darthantluanga, Tv Sangliana, Tv Lalkailiana, Tv Chawnghranga, Tv Biaktluanga, Tv Mangkhuma, Tv Lalchungnunga leh Tv Thanzuala te an ni. He lemchan hi YLA pual lemchan hmasa ber a ni. ( C. Lalropuia, YMA Chanchin, 1985)C. Vanlallawma chuan YLA an din tirh hian an hruaitute hi an inthlang nge an inruat tih a hriat tawh loh a, an hruaitute pawh officer tiin an sawi, a ti bawk.
Hetianga Mizo zawng zawng huap zo p^wl, YLA a din chhoh takah chuan a bikin ṭhalaiten an bawh em em a. Ṭhalaite hmasawnna tur ngaihtuahin zau takin hma an la nghal a. Kawng hrang hrang heng hriselna lam te, infiamna, rilru lam hriselna leh zirna lam a hmasawnna turin ram pum huapin hma an la chho ta a ni. Tichuan, Mizoram hmun hrang hrangah YLA Branch a ding chho ta zut zut mai a ni.
Kum 1945-46 chho velah Mizote zingah Politics a ṭhanharhna nasa tak a rawn piang a. A bikin lehkhathiamten ram leh hnam veina rilru an pu chho ṭan a. Mizoram pawh Sap hovin Lushai Hills tia an lo vuah tawh pawh chu a huap zau zawka a hming thlak duhna a lo awm chho a, hetianga boruak inṭhial chho karah hian Mizoram political party hmasa ber, April 9, 1946-a din pawh ‘Mizo Union’ tiin a hming vuah a ni ta a ni. Hetianga Mizo hnam hming hman a nih chhoh takah hian kum 1935 October 27 a din Lushai Students Association (LSA) pawh September 1, 1946 ah Mizo Zirlai Pawl (MZP) tia thlak ve leh nghal a ni.
YLA hruaitute pawhin ngaihtuahna fim tak hmangin hun lokal zel turah ‘Lushai’ tih hi hman zui a remchang reng dawn lovin an ngai a nih hmel. A kum leh October 7, 1947 ah chuan ‘Young Lushai Association (YLA)’ chu ‘Young Mizo Association (YMA)’ tiin thlak a ni ve ta a ni. Hetianga MZP leh YMA ten Lushai aiah Mizo an hman chhoh tak vang hi ni maw, kum 1952 September 27-a District Council member-te ṭhukhawm chuan ‘Kan ram hminga Lushai Hills tih hi Mizoram tiha thlak ni tawh rawh se. Hemi sorkarin a thlak theih loh pawhin a ti theitu hnenah bawhzui ni rawh se’ tiin an lo rel tawh a. Hemi thu bawhzui zel hian Pu R. Thanhlira, khatih laia Rajya Sabha MP chuan kum 1953 September khan Parliament-ah ‘Lushai Hills District’ tih chu ‘Mizoram’ tia thlak turin Bill a pu lut a. Parliament chuan lo pawmin ‘Lushai’ tih chu ‘Mizo’ tia thlak a ni ta a, chumi ang chuan kum 1954-ah ‘Lushai Hills District’ pumpui chu “Lushai Hills District (Change of Name) Act, 1954” dan hmangin Mizo District tia thlak a ni ta a ni.
YMA hruaitu hmasate hian ‘Mizo hnam ṭhang lai (young)’ tana thil ṭangkai tak ni tura he pawl an lo din hi an ngaihtuah a zau in an hmakhaw thlir a thui hle a ni. YMA a din hma hauh pawh hian Mizo ṭhalaite, a bikin Kristian zingah ṭhalaite inhmuhkhawmna leh inkhawm te pawh nei ṭhin an lo awm tawh a ni.
Kum 1928 velah Bilkhawthlir khuaah ‘Tlangval Inkhawm’ an lo nei tawh ṭhin a, ṭhalai han intihkhawm a, infuihna hun han hman te pawh an lo ching tawh ṭhin a ni. Zirlai pawlte pawh a lo ding chho ve ṭan ta bawk a. Chutiang boruak karah chuan kan Zosap Missionary-te hian ṭhalaite khawvel hi an lo thlir thiam a. Kohhran behchhan deuh roh, ni chiah si lovin, Kohhrana rawngbawltute telna tlak ni siin YMA hi an lo din chhuak niin a ngaih theih.
Prof Laltluangliana chuan, ‘tichuan ṭhalaite kawng dika kaihhruai nan he pawl YLA (YMA) hi dina lo ni ta a. Kohhran huang chhunga khurkhung lovin, Kristian lote pawh kawng dika hruai luh an nih theihna turin Mizo ṭhalaite insuihkhawmna tur pawl hi rilru zau taka bul ṭan a ni’ a ti bawk. (Kristian Ṭhalai pawl chanchin, p.20)
YMA hruaitu hmasate hian ngaihtuahna fing tak an neih chu ‘ṭanpui ngaite ṭanpui’ tih thuvawn atan an lo thlang hi a ni. Hei hi Mizo hnamin ze ropui tak kan neih ‘Tlawmngaihna’ nen a inzawm tlat a, Mizote rilruah chuan a mikhual lo a, a bet tlat a ni. Chuvangin, tun thleng hian ‘YMA leh Tlawmngaihna’ tih chu thil inkawp leh thuhmun sawina tlukah kan ngai a, tlawmngai pawl tiin kan sawi a nih hi. Hetianga Mizo hnamin pi leh pute hun aṭanga kan ze ropui taka mai YMA nena hmeh bel theih tura an lo duang hi an ngaihtuahna a lo fing hle mai tih loh chi a ni lo.
Hei hi tun thlenga Mizote rilru a YMA tinungtu leh chhem alh rengtu, fuihtu a ni ta reng a ni.
YMA Day Chibai vek ule.