PAWNDUM HI PUANDUM
Upate sawi an hriat nge, mi ṭhenkhat hian, “Chu chu a dik, kha kha dik lo,” an ti ṭhin. Mahni khaw tih dan leh hman dan a dik ber emaw ti ta mai hi kan tam; chutiang mi chuan mi dang tih dân hi sawi chhiat an chîng, chu chu ‘puandum’ chungchangah pawh hian a ni.
Mizo puan chi khat, la dum hmanga tah, a eng leh a sen tea ṭial hi tun hma aṭangin ‘puandum’ ti ṭhin leh ‘pawndum’ ti ṭhin an awm sa, chu chu hre loin mahni tih dan la vâwngin mi dang tih dan an sawi chhe mai ṭhin. Hetiangah hian kan upate an ṭawng fimkhur a ngai, ṭawng dik lo te hi hriat theih viau loh a ṭha.
Puandum leh pawndum khawii hi nge dik zâwk tih chungchangah hian a ṭial dan hre sa ṭheuh ṭheuh an inhrilh chiam zel. Ṭhalai inhnialna tam zâwk han enin, ‘pawndum’ titute hian anmahni hman dân bâk hi an pawm thei lo deuh zêl mai a; hei hi thil hriat loh vâng a nih hmêl, lehkhabu chhiar tlêm vâng a ni bawk ang. Hmanlai aṭang tawhin khaw hrang hrangah thil sawi dan a inang vek ngai lo a, thil hming te hi a inang lo zeng zung a, “Kan kehmê tih a inang leh ta lo,” an tih ṭhin hi.
A ṭial dan chu eng pawh ni se, a dum lai tun hma aia a tlêm tâk deuh pawhin a lêm chuang lo, a hming chu ‘pawndum/ puandum’ a ni. “Puan dum chu a dum hlang hi a ni” kan ti mai thei; hmanlaiin Mizo puanah a dum hlang a awm lo ang. Ṭing hmangin la an dum a, duh duh huna dum theih pawh a ni lo; chutiang kâra harsa taka la dum sa hmangin puan dum hlang an tah phal a rinawm loh. Tunah erawh Vâi puanah a dum hlang a tam ta, a thân thânin Khawdungsei aia sei daih pawh a awm ang; mahse, hmanlaiin Mizoin ‘puan dum’ kan nei ve lo ang tih a rinawm e. Miin puandum an tih chuan pawndum an tihna a ni a, mi dangin pawndum an tih pawhin puandum an tihna tho a ni. Mahni khaw tih dan leh ‘ka pu paw’n a ti’ tih ringawt hi a tâwk lo a, mi pute’n engtin nge an tih ve tih ngaihtuah tel ṭhin tur.
Tun hma deuh pawh khan, "Tleirawl hi feminine gender, rawlthar hi masculine gender," tia tlangau thâwm kha a ring a, zirlai bûah te a chuang hman. Mahse, tih tak tak râlah chuan mipa pawh an lo tleirawl nameuh mai. "Puandum tih a dik lo; pawndum a ni zawk," tih thâwm pawh hi a ring khawp mai; mahse, thu dik chu a pangngai reng; "Pawndum tih a dik a, puandum tih pawh a dik," tih hi thu dik chu a ni. Mahse, heti ringawt chuan mahni tapchhaka la inhrosa kûk kûk an la awm tam dâwn si a. Engtin nge kan tih ang aw? Lehkhabu! Ni dawn tak, lehkhabu en i la a ṭha tak ang. Lehkhabu râwn lêm lo pawhin a dik ve ve tih a chiang sa na a, râwn tluk a awm lo e.
Pu Buanga dictionary-ah chuan ‘puan dum’ chu ‘a dark blue cloth worn by the Lushais’ a ti a, ‘pawn dum’ tih phei chu a hrilh fiah buai peih lo, ‘puan dum tih en rawh’ a ti fel thên mai. Pu Buanga hnena Mizo ṭawng hrilhtute hi kan pi leh pute an ni a, a dik zâwkah an buai ve lo a nih hmêl. An puan dum hi ṭinga dum a nih avangin a dum ṭha tâwk lo a ni mai thei, ‘dark blue’ tih a nih dânah hian. Ani hi chuan ‘zawl puan’ pawh hi ‘blue’ a ti tho mai. Mi ṭhenkhat chuan, “Pu Buanga chu hnam dang” te hi an ti rawk zêl a, Mizo ṭawng a thiam vezia leh a bula chetla, Mizo ṭawng lama puitute kha Mizo pa dik tak an nih ve thozia hre lêm lo an ni ṭhin. Chu bâkah, a thumal khawn khâwm hi ṭawng awm sa a ni lo thei lo, a hrilh fiahna lamah erawh ṭhelh deuh a nei palh thei mahna. Pu Buanga chu JF Laldailova pawhin, “Mizoram dung leh vâng fanga kum 38 chhûnga lal leh lal upa, kohhran upa, puithiam, sadâwt leh ṭawnghmang thiam hmingthangte kâwm leh berâwn chung zêla a missionary hna bâka hna pui bera a neih a dictionary research hna hi pui ka ti tâwp thei lo,” a ti a, chutia ngaihnêp mai tur a ni lo ang.
Remkunga Mizo ṭawng Dicitonary-ah chuan ‘pawndum’ hi a hranpain a ziak lo, ‘puandum (pawn-)’ tih a ni a, “Mizo puan chi khat, la dum hmanga tah, a eng leh a sen, etc.-tea a dung zawnga ṭial, mitthi ruang khuh nân tea hman ṭhin, khuallâm châng tea sin ṭhin, mitthi vuinaah te, etc. lungngaihna entir nâna sin ṭhin,” a inti; ‘zâwl puan’ a hrilhfiahna chu ‘puan dum, movin pasal a neiha a chhawm tel ṭhin, chumi a neih loh chuan a man pawh tihlêm deuh hial theihna’ tih a ni. RK Lalhluna Mizo ṭawng Dicitionary-ah “Pawndum(n): Puandum” a inti a, ‘puandum’ tih en turin min kawhhmuh a ni titih a; ‘puandum’ kan en chuan ‘puan chi khat’ a inti a; ‘zawl puan’ chu Remkunga hrilhfiahna nen a inang. RK Ngurchhawnate Zoṭawng Dictionary-ah pawh ‘puan/ pawndum’ tih a ni a, a khawi zawk zawk pawh a dik tihna a ni. Anni hrilh fiah dan chu, “Puan chi khat, pasal nei turte chhawm ṭhin la dum leh la sen inpawlh tah; hming hran a nei: zawlpuan, zawl-ken puan,” tih a ni.
A sei dâwn, a tâwi zawngin ti tawh mai ang. K. Zawla’n Mizo Pi Pute leh an Thlahte Chanchin tihah ‘zawlken puan dum’ tih leh ‘puandum’ tih a hmang. Rev. Zokima’n Kairuma Sailo chanchin a ziahnaah ‘puandum’ a ti a; B. Lalthangliana’n Mizo Chanchin-ah ‘puandum (pawndum)’ a ti bawk a, a sawi zuinaah ‘puandum’ tih zâwk a hmang. Mizo Hnam Dan (latest) 2005-a chhuak thlir zaunaah hian “Zawlkenpuan chu Mizo puandum pangngai a ni a,” tih a ni bawk. Boichhingpuii chuan Mizo La Deh leh Zethlan tihah, “Puandum a ni lo va, ‘Pawndum’ (‘Pawnto’ lam anga lam) a ni a. Lam fimkhur a ṭha,” a ti a; a hmaa kan tar lan tak zawng zawng khi a rawn kalh fâi vek; ‘pawn’ tih lai thlûk pawh hi mi tam zawk tân thil thar a ni ang.
Tâwk phawt teh se; ni dangah, hmun zau deuh zâwkah a chipchiar zâwkin kan la ti leh dâwn nia.
- Rempuia R. Lûtmâng