Written by
Rochamliana
Mission Veng

CENTRAL YMA CHHAWM NUNGTUTE

Kan hriat ṭheuh angin kum 1935 a din Young Lushai Association (YLA) chu kum 1947 aṭangin Young Mizo Association (YMA) tia thlak a lo ni ta a; a khaikhawmtu Central YLA pawh Central YMA a lo ni ta a nih kha.

A din aṭanga kum sawmhnih chuang a vei hnuah, kum 1959 vel chho aṭang khan Central YMA khan a tira an phurna an hloh hle tawh niin a lang a, an thawm pawh a zawi sawt hle ni tur a ni. Eng vanga zuai ta mai nge an nih tih erawh tun dinhmun aṭang chuan zuk hriat a har ta a, a chhan han zawh tur lahin khang hunlaia hruaitute’n mual min liam zawh san zo tawh si a. Tuna la dam zinga Central YMA hruaitu senior ber ni tawh Pu Bawlliana chuan a chhan han puh mai tur a hriat loh thu leh tunlai angin khang hunlaia YMA Branch hrang hrang rawn ding thliah thliahte kha Central YMA-in mumal taka a la khaikhawm loh vang a nih theih thu a sawi a, active taka a tel ve tawh loh hnu a nih avangin rinthu mai lo chu sawi tur a neih bik loh thu erawh a sawi.

Pu Bawlliana hi kum 1949-ah Central YMA Assistant Secretary a ni a, kum 1951-ah phei chuan General Secretary a ni nghe nghe a. Chuti chung chuan an hunlaia Central YMA hmalakna han sawi tur tehchiam a hre tlat lo. Rahsi Veng (Thakthing Veng) a Pu Zotuawnga Inah an thu khawm ṭhin tih a sawi theih laiin, “Ro han rel tak tak pawh kha a awm meuh lo a ni mai thei,” a ti thung. Pu Zotuawnga hi kum 1948-1951 chhunga Central YMA Treasurer a ni.

Pu Bawlliana ngaihdan hi Central YMA-a Vice President (1946 & 1949) leh General Secretary (1947) chanvo lo chelh tawhtu Rev. Zairema pawh khan thui takin a ṭawm ve a ni mai thei. Kum 1947 kumtir January thlaah, YLA aṭanga YMA tia hming thlak a la nih hma hreta Central YLA-in Mizo Hnam Hla inphuahsiak a huaihawt bak phei chu Rev. Zairema khan an hunlaia Central YLA/YMA thiltih han sawi mai tur a hre vak lo va, “Pu Robuanga ho va Chanchinṭha Dak zawn kha a awm a, kha lah kha YLA bil thiltih anga sawi theih pawh chu a ni chiah si lo,” a ti a. “Khatih hunlaia YMA Branch nung hote kha thingtlang lam an ni vek a, khawpuiah YMA Branch ding a lawi a awm lo va, Central YMA kha a mal din ngawk a, kan la thiam tawk lo va, phur taka kal kha a har deuh a ni,” a ti.

Tuna la dam zinga Central YMA hruaitu senior ber dawttu, kum 1964-a Central YMA President nihna chelhtu Pu J. Malsawma erawh chuan hemi thuah hian ngaihdan dang deuh hlek a nei a, “Mizote hian a tir lamah chuan phur fein thil hi kan han ti hluai thin tak naa, rei erawh kan daih thei meuh lo a ni ber mai a; chu chu Central YMA pawh khan a tawk ve a ni ber mai,” a ti a. A ni hmuh danah phei chuan kum 1959 hma daihah, kum 1946-47 chho lamah daih tawh khan Central YLA/YMA kha a zuai tan tawh niin a hre nghe nghe. Khang hunlaia Central YLA/YMA kha a hmuh danah chuan, “Kan phur tawh lo, a hming mai maiin a kal a ni,” a ti hial a, heng hun chho vah hian Pu J. Malsawma hi Mizo High School-ah zirlai a ni.

Khatih hunlaia Mizo High School hostel-a awmte kha thingtlang naupang an ni ber a. Khang thingtlang zirlaite khan hostel-ah khan YLA-in YMA tih hming a put kum (1947) ah phur takin Thingtlang Zirlai YMA (TZYMA) an din a, an President hmasa ber chu Pu C. Pahlira a ni a, Secretary hmasa ber chu Pu Rothanga a ni. Pu J. Malsawma te kha a phusa pawl an ni a, Central YMA hnuaia Branch pakhat ang an ni nghal mai nghe nghe. An member-te chu hostel-a awm thingtlang zirlaite an ni ber a, Teachers’ Training lama zir mek thingtlang lam zirtirtu ṭhenkhat leh thingtlang lam mi, Aizawla zirtirtu hna thawk mi ṭhenkhat pawhin an zawm ve hlawm a, member pawh an ngah nghal hle. A din tirhah mi 147 an inziak lut a, a kum lehah phei chuan mi 177 zet an tling chho ta a ni.

An din tirh phat aṭangin TZYMA hian thawm an nei chho deuh ham ham reng a, an thawm pawh a ṭha lam zawngin a na viau ṭhin a. An pawl dinchhan ber ni lo mahse, thingtlang lamah YMA Branch-te phur taka an kal laia khawpuiah khatia Central YMA thawm ber a dai chho ta ruai mai kha an vei hle a, chumi lam hawi chuan theihtawp pawh an chhuah a, thawm hrang hrang an nei deuh reng a ni ber. TZYMA ṭanlakna avangin khatih hunlaia Central YMA boruak pawh kha engemaw chenah hun engemaw ti chhung chu a rawn invawrh kang leh ta hle nghe nghe a ni.

Kum 1948-ah phei chuan TZYMA Secretary Pu Rothanga kha Central YMA Assistant Secretary-ah a tling ta nawlh nghe nghe a, inthlannaah TZYMA member-te an kal tha a ni mai thei. Khatia a hunlaia Aizawl pa challang fu fu kara Central YMA hruaitua a tlin ve tak mai lai khan Pu Rothanga kha Mizo High School-ah Class X zirlai a ni a, amah hi Lunglawn (Lunglei) tlangval a ni a, Prof. Darchhawna u a ni. Kum 1948-a Central YMA President chu Pu Vanchuanga a ni a, General Secretary chu Pu Lalsawia a ni.

Kum 1959 a lo inher chhuah khan Central YMA chu a chuai ṭan a ni ta ber a. Kum tina an neih ṭhin YMA Conference pawh khami kum December 10, 1959-a Boys M.E. Sikul-a an neih bak phei chu a hnu kum thum chhung neih hleih thei pawh a ni ta lo va. March 11, 1963-a Theatre Hall (tuna Vanapa Hall) a YMA Conference an han neih chhunzawm leh hram pawh khan palai kal an tlem em em a, hruaitu thar pawh an thlang hlei thei ta chuang lo a ni awm e. Chuvangin, kum 1959-a hruaitu ngaite khan kum nga chhung zet (1959-1963) chu Central YMA hruaina hna kha an keng tlang ta a ni.

Khang kum nga chhunga tlawmngaia Central YMA-a hruaitu chanvo chelhtute chu Pu Vanchuanga (President), Pu R. Thanhlira (Vice President), Tirhkoh Muka fapa Pu Lalrinmawia (General Secretary), Pu J. Lalsangzuala (Assistant Secretary), Pu Hrangaia (Treasurer) leh Pu Laldenga (Financial Secretary) te an ni.

A kum leh 1964-ah khan Shillong aṭanga zir zo lo haw, hnate pawh thawk tawh Pu J. Malsawma kha inthlannaah pawh a kal hauh lo chungin Central YMA President-ah thlan tlin a ni mauh va, a bela bel luih a ni mah awm e! Vice President chu Pu Seletthanga a ni. Amaherawhchu, hemi kumah pawh hian Central YMA kha a phusa hleithei ta chuang lo va, vung thar han chhuah tehchiam pawh a nei ta lo.

Khatia Central YMA ber thehmeh an sawi ang ziazanga a reh ta reng mai kha mi ṭhenkhat lung a leng a, an awm te pawh a nuam lo hial a ni mai thei. A bik takin hlaphuahtu Rokunga pian leh seilenna veng Venghnuai nula tlangvalte khua a har zual a. An lung a leng a, Central YMA boruak chhem alh leh turin mawhphurhna neiin an inhre ta hial a ni. Kum a lo vei a, a kum leh 1965 a lo inherchhuah khan Theatre Hall-a Central YMA hruaitu thlannaah pawh engkimah sulsutu niin Venghnuai nula leh tlangvalte kha ṭhahnemngai takin an thawkchhuak ta hlawm a. Hemi kumah hian President-ah Pu P. Lalthianghlima leh Vice President-ah Pu H. C. Sapthankhuma te thlan tlin an ni ta nghe nghe a - anni pahnih hi Venghnuai mi ve ve an ni. General Secretary chu Pu Bonthanga Poonte a ni a, Assistant Secretary chu Pu Vanmawia a ni a, Treasurer chu Pu Hrangaia niin Financial Secretary chu Pu R. Rozinga a ni.

President kal chhuak ta Pu J. Malsawma phei chuan, “Venghnuai nula tlangval hote kha khati khawp khan rawn phur lo se chu Central YMA kha kan zuihral titih a nih loh vek pawhin hun rei fe chu a ṭhuanawp chiang khawp ang. Chuvangin, anniho kha Central YMA chawinung lehtu an ni a, fak an phu hle a ni,” a ti a, “Kum 1947 chho va kan TZYMA boruakte min ti hre chhuak a, lungte pawh an ti leng viau a ni,” a ti nghe nghe.

Central YMA a vung chho leh ṭan dawn chauh tihin a kum leh 1966-ah chuan ram a buai ta a, engtia han tih hleihtheih pawh a ni ta vak lo. Chuvangin, hruaitu chanvo pawh kum 1965 a chelh ṭantute khan kum 1968 thlengin an chelh a ṭul leh ta a ni.

Rambuai boruak karah khan mi rilru a tho nasa ta hle thung a, October 22-24, 1969-a Krishna Talkies (Cinema Hall) a YMA Conference neih a nih khan palai kal pawh mi 459 zet an tling ta hial a. President-ah Pu P. Lalthianghlima bawk thlan tlin leh a ni a, Treasurer chu Pu R. Rozinga a ni.

Pu R. Hautluanga sawi danin hemi kum hian an veng, Republic Veng Branch pawh an phur thar hle a. Chumi avang pawh chu a ni thei ang, khami kum YMA Conference-ah khan an Branch aṭangin palai kal an ṭhahnem hle. General Secretary-ah Republic Veng Branch YMA President ni lai Pu R. Hautluanga chu thlan a ni a, Assistant Secretary-ah pawh Republic Veng Branch aṭang vekin Pu V. L. Tluanga thlan a ni a, BA ve ve an ni.

Aizawl pa lar leh challang deuhte tlinna tura lo ngaih kumkhua ṭhin Central YMA General Secretary-a khatia Pu R. Hautluanga a’n tling nawlh mai kha Returning Officer Pu Lalbuaia ber khan mak a ti hle ni tur a ni, ring deuh deuh khan, “Hei, a va mak em, Hautluanga a tling nawlh mai!” a ti lung lung mai a niawm e. Pu Lalbuaia hi kum 1944-46 chhunga Central YMA Assistant Secretary a ni.

Hemi kuma Vice President-a an thlan Rev. Lal Rinmawia leh Financial Secretary-a thlan tlin Pu C. Vulluaia te kha ṭhian dun inkawmngeih an ni a. An khawlai leng satliah, tihtur nei em em lo kha Krishna Talkies-a ṭhalai punkhawmnaah khan an zuk hawkdak tei luh ve ngawt kha a ni ber a, mahse, an ṭhian dunin chanvo pawimawh tak chelh turin an lo thlang ta miau va. Rev. Lal Rinmawia phei chu khatih hunlai khan a chenna Mission Vengah YMA Branch a ding lo va, a sawi danin khatia YMA Branch pawh din lohna veng aṭanga Central YMA hruaitu neih ngawt mai kha palai ṭhenkhat chu an phur vak lo niawm tak a ni. Kum 1969 aṭang hi chuan Central YMA kalsiam pawh a mumal lehzual ta hle a, hnunglam a hawi tawh lo a ni ber mai.

YMA Branch hrang hrangte mumal zawk leh awmze nei zawka khaikhawm a, Central YMA hnenah pawimawhna, thuneihna leh mawhphurhna sang zawk ‘petu’ leh ‘neihtirtu’ hi tute nge tiin zawhna awm ta se, “Kum 1973-1977 leh kum 1979-1983 chhunga President Pu L. N. Tluanga leh kum 1973-1977 chhunga General Secretary Pu C. Vulluaia te kha an ni mai awm asin” tia chhan a chakawm ngawt ang. A nih leh, tun dinhmun thleng tura Central YMA boruak sang taka vawrh a, tlahniam leh hleithei tawh lo va siamtu hi tunge ni tiin zawhna awm leh ta se, “E le, kum 1983-1993 chhunga President Pu B. Daniala kha mawle” tia chhan a chakawm ngawtin ka ring.

- Rochamliana, Mission Veng