ṬAWNG DIK HRULAH A DIK LO

Miin ṭawng dik lo an sawi tam zâwk ‘a lo dik reng e a’ ti ṭhin ka ni na a, a dik lo lam i’n sawi ve teh ang. Ṭawngkam tam tak hi têt lai aṭanga hriat fuh loh, len hnûa chhawm zuia hman hlen tâk a awm thei, chûng chu mi nâwlpui hman dan ni loin mi mal hriat fuh loh a ni ṭhin. Mi pakhat pawhin ‘ngati nge’ tih hi ‘ngati ne’ a ti char char ṭhin a, ngaihthlak chian loh chuan a sawi dik lo tih hriat a har hle. Chu vang chu a ni ang, tu ma’n ‘i ti dik lo a nia’ an lo ti ngai lo a. Ṭum khat chu an ṭhianpa bengvâr deuhin a hre fuh hlauh mai a, “Zualte, ‘ngati nge ‘ngati nge hi ‘ngati ne i tih zel a?” a han ti a. Ani chuan, “’Ngati ne?” tiin a lo zawt let a ni awm e. Chumi ni aṭang chuan a dik zawk a hmang ta zel a ti, Mâwitêa’n.

Khirhkhiap: ‘Kherkhiap’ tih turah ‘khirhkhiap’ ti an awm nual. Khirh tih thumal a awm avangin khirhkhiap tih emaw an ti chawp ta mai a ang hle. Ṭum khat chu WhatsApp group pakhatah mi pakhat hian, “Kherkhiap hi ka vawi khat hriatna” a rawn ti teh tawl a. “Khirhkhiap a awm ngai lo; khirh a awm a, khirhkhan te pawh a awm, khermei te a awm leh a, kherkhiap a awm bawk,” tiin ka lo chhâwn a. Mittui tla phungin min nuih a, a va zahthlak duh em! Mi pakhat dang pawhin, “Kherkhiap aiin khirhkhiap hi hmang kan tam zawk mai thei,” a ti a, ka âwih loh zawng tak a ni. ‘Kherhkhiap’ tia ‘h’ telh pawh an awm, a dik chuang lo, ‘h’ a tel lo. Thuhriltu 7.16: Kherkhiap lutuk suh la, intifing lutuk hek suh; engah nge mahni i intihchhiat ang? (OV Re-ed ‘17)

Buaichuar: Hei pawh hi ‘buarchuar’ tih tur a ni. Buai tih thumal a awm a, hei hian an ngaihtuahna a kaihruai a ang. Thil a buarchuar tawh chuan a buai deuh nuaih tihna a ni ber a, a buai avang khan ‘buaichuar’ a nih phah lo, ‘buarchuar’ a ni mai. He thumal hi eng vanga Mizo ṭawng dictionary-a awm lo nge tih ka hre lo, awm ve âwm tak chu a ni. Ni tin chanchinbua Mizo ṭawng lam ziak ve ṭhintu pakhat pawhin, “Buaichuar hi ka ṭhan lenpui a ni tlat, kei chuan,” a ti a; a hmel te kha ka han en a, kan pa te rual dawn a ni si a, kan inhrilh vâr hmel loh hle. JF-a Love Letter, 75: Chaw ka thlah ta a; ka dulthuar lo vûng nen, ka fate thlaphângin nimin khan Civil Hospitalah min awmtir ta ringawt mai a ni. Ka kutziak pawh a buarchuar leh zual ang.

Chiarhiar: Ṭawng dikah chuan ‘chiauhiar’ tih a ni. ‘Chiar’ tih thumal a awm sa a, hemi changchâwi hian ‘chiarhiar’ emaw an ti a ni. ‘Chiar’ hi chu ṭawng noh noh, ri nawk nawk tihna a ni. ‘Chiau’ a awm leh a, hei hian na tuar vanga aw rawl chhuah te a keng tel thei thung, ‘chiar’ ai chuan a awmzia a zau zawk.

Thil awmze thuhmun a ni chiah lo reng reng. He ‘chiau’ aṭanga lo inpawt fân sei ta a nih hmel, ‘chiauhiar’ tih a ni. Hei pawh hi dictionary-a chuang tur chu a ni ve maw le. A hma chiaha thumal nen khan Pu Buanga Dictionary-a a chuan loh avangin a hnûa siam lehtute hian an ngaihtuah chhuak tel lo a ni ang. Facebook lama thawnthu phuahtu pakhat chuan, “Chiauhiar hi ka lo hmang sual ṭhin a nih khi, ka lo hre tawh ang,” a ti a, a lawmawm ka ti hle, beram bo pakhat hmuh leh pawh a hlu alâwm le.

Lipse: Lepse tih tur. Hei taka hi chu mi thiamte’n an sawi ngun tawh a, hriat tawh âwm tak a nih vei nen, mi ṭhenkhat hian ‘lipse’ an ti leh ṭhin. A ṭang huai huaiah te an la ṭang leh ta nghal a, kan lepse vak dawn em maw ni! Remkunga Mizo Ṭawng Dictionary: lepse (leh-) - v, ip te, iptê te, thil nêm deuh kawrawng te, a chhûng lam tichhuaka pâwn lam dah or awmtir. e.g. Ipte kha lepsê rawh, a mit a lepsê a. Zoṭawng Dictionary: lepse/lehse, v. zial, tilet, a chhung lam pawn lama awmtir, ṭhuah fai, zêp rûk lai lang vek, inphawrhtir vek. Ar ril an lepse a, an lehse chu an phiar. An nula kawm chu an dâwp thiam khawp a, an lepse vek mai.

Inperhsan: He ṭawngkam hi khawi lam aṭanga lo chhuak nge ni ang aw, ‘inpersan’ tih turah an hmang leh hlauh ṭhin. ‘Inpersan’ chu thil intu lo, inchu lo, inchawih lo, inang lo lutuk khai­khinna ṭawngkam a ni. ‘Inperhsan’ kan tih dawn chuan pa hrisel deuhin lungpui chungah min inperhsan daih thei te ti ila, a dik na a, ṭawngkam mâwi tak a ni lo; min inperh kaisan te ti ila a inhmeh zawk ang; chu pawh a mâwi tawk lo, min per kaisan tih a mâwi ber ang. Eng pawh ni se, ‘inperhsan’ ti loin ‘inpersan’ tih mai tur a ni e.

Chenfâkawm: He ṭawngkam hi a awm lo, a hmang an awm a, chu zawng chu. Ṭawngkam dikah chuan ‘chhenfâkawm’ tih a ni. Zoṭawng Dictionary: chhenfakawm, adj. rin tlak, nghehchhan tlak. Lo ṭha chu chhenfakawm tak a ni. Remkunga Mizo Ṭawng Dictionary: chhenfakawm - adj. ṭangkai; hlawkpui theih; sâwtpui theih. Ar vulh chu a buaithlak na a, a tui a chhenfakawm ve a ni. Mizo ṭawng dictionary kan neih zawng zawngah hian ‘chenfakawm’ tih a awm lo; ‘chhenfakawm’ tih chu a awm zel a, chu chauh pawh chuan ṭawng dik zawk chu a hril chiang.

Hlahthlam/ hlahkhem: Hei hi hmang an awm ve ve, a dik lo ve ve; ‘hlahthlem’ tih tur a ni. Hlahkhem hi naupangchhe ṭawngkam a ni a, ‘inhlei’ tih te ang chauh bawk; kum a han tam chho a, a dik zawk ‘hlahthlem’ leh ‘ninhlei’ kan hmang chhawm mai ṭhin. Chutiang kan nih laia a ni ve lo an lo awm hian thil a buarchuar zo ta ṭhin a ni ber mai. ‘Hlahthlam’ tih hi mak ka ti viau a, puitling zingah pawh hmang an awm a, an ṭang ve tlat, ‘thlahthlam’ tih nen thu kalhmang inang emaw an ti a nih a rinawm. Zoṭawng Dictionary: hlahthlem, v. naupang infiamnaa hman bik ṭawngkam, fuh lo lui, ṭhelh lui, mi dang chak zawktir, chak lo der. Remkunga Mizo Ṭawng Dictionary: hlahthlem - v. infiamnaah khingpuite chak zawk nihtir tuma theihtawp chhuah duh lo.

Ka han sawi takte kha naupang ṭawngkam a ni bik lo a, social media hmangtu fimkhur lo ṭhenkhat hman dan pawh a ni bik chuang lo, Mizo ṭawng chai hona lama tui tak tak ṭhenkhatte hman dan pawh a ni ve tho, chu chu a buaithlakna lai tak a ni nghe nghe. A thumala hi a inang teuh hlawm em a, an hriat pawlh a, a dik hrûlah a dik lo zawk an kui ṭiak a ni. Chu chu a chawr no hma ngeia kan thlawh fai a ṭha ang. Hmanlaia ‘tuiburlu’ ti loa ‘tuibullu’ ti an awm thu an sawi te pawh ka hre chhuak rum rum mai, ka thiam loh vek a ni e.

- Rempuia R. Lûtmâng