Written by
Zirsangkima

Mizo ṭawng ziah dàn bawk

A ziaha ziah (ziah leh ziak tihah pawh min rawn hnial leh dawn pang a nia!) dik lamah chuan Mizo ṭawng hi ṭawng ziah dik har ber páwl niin ka hria. Kei ngei paw’n ka thiam lo tih ka inpawm a; grammar thiam pawh ka ni hek lo. He thuziakah ngei pawh hian ziah dik loh a awm nual ka ringhlel lo e; a har êm atin ni!

‘Mahse’ leh ‘mah se’ bawk kha!

‘Mahse’ leh ‘mah se’ ziah dàn kha ka rawn ziak tawh a. ‘Mahse’, ziah dàn zàwmtu mi tam tak awm ‘mah se’ sawi nawn leh ngaiin ka hria. Kan ziah zawma kan hman ‘mahse’ tih hi sentence inṭanna-ah kan hmang ṭhin.

A nih loh paw’n sentence laklawha semi-colon (;) zawh chiahah ‘mahse’ hmanna tur a awm hian ziah zawm tur zâwk hi hman tur a ni. Tin, sentence laklawha mahse (ziah zawm) kan hman hma hian semi-colon hman tur niin ka hria; ‘mah se’ hmanna tur a nih erawh chuan semi-colon hman kher a ṭûl lêm chuang lo.

‘Mah se’ erawh hi chu sentence laklawha hman ṭhin a ni. Entirna hian a tichiang berin ka hria - “Thanga chu lãwm hlê mah se, Vuli a chàn avangin a làwm a kim lo,” tih ang chi-ah hian ziah zawm loh zâwk ‘mah se’ hi hman ṭhin a ni.

Emaw...

“Civil Hospital-ah emaw Aizawl Hospital-ah dah ila,” tih hi a dik lo! “Civil Hospital-ah emaw Aizawl Hospital-ah emaw dah ila,” tih tur a ni. Thil pahnih (emaw a aia tam pawh) sawi na’na ‘emaw’ kan hmang a nih chuan kan sawi hmasak zâwka kha ‘emaw’ vêka kan chhilh hnan leh loh chuan

ṭawng dik lo a ni. “I sahdah rutu chu Vula emaw, Vàna emaw, Múnga emaw an ni ang,” tih hi ‘emaw’ hmanna dik a ni.

Dot dot dot ( . . . ) leh?

“A hmelṭhatzia chu aw.........” tiha a thusawi tihuar tum luat vànga dot (.........) heti zât zât hman hi a sâp lehkhabu chhiar tlèmthlâk ka ti! Khu lam lehkhabu chhuak, publisher rintlâkte’n ngun taka an edit hnua an chhuah lehkhabu-ah reng reng duh duh zat dot an chhut ngai ka la hre ve lo! Nge, ka la chhiar tlém zâwk tih pawh ka hre lo e!

Dot hi pathum (... emaw . . . emaw) aia tam an hmang ngai meuh lo! A hman tumna a chiang vek tho. Kan lehkhabu ziaktu tam takte’n hei hi an la hre ve tlat lo. ‘........’ tiin chhu chiam teh suh; vawi thum (... emaw, dot kára space . . . emaw) i chhut khan, i sawi tum leh a nihna a tifiah tâwk tho tho.

Chutiang chiahin thil ziaha zawhna zawh uar kan tum luatna lamah question mark (?) duh zah zah chhut chiam mai hi a fuh viau lo! “Kan ram hi kan siam ṭha thei lo ang maw??????” tiha ‘??????’ chhut chiam hi a ṭül lo! Vawi khat ? i chhut nen i sawi tum a inang reng. I thuziak a tiṭawp mai mai. I zawh tum chu a chiang tâwk tawh tho.

Hyphen

Hyphen chi hnih kan nei : hyphen tawi leh hyphen sei. A hman hun erawh hriat a ngai hle a; a har viau bawk. Hyphen tawi hi chu kan hmang thiam fur mai. Thumal (word) inzawm, a zawmtu vowel a lo nih leh si hian hyphen tawi kan hmang ṭhin. Tin, Sap ṭawng, Mizo ṭawnga zawm ngai si-ah kan hmang ṭhin bawk. Entirna’n : “Hemi thu-ah hi chuan . . .”; “A lu-ah a vua a . . .” Hyphen tawi khi hmang lo ila chuan, a hmasa zâwk khi ‘thuah’ a ni ang a; a hnuhnung zâwk pawh khi ‘luah’ a ni daih dawn, tihna a ni.

Hyphen sei (-) hmanna hria leh hmang ṭhin hi kan la tlém khawpin ka hria. A cháng chuan semi-colon emaw colon (:) ai-a hman a ni fo. A bîkin creative writing-ah kan thuziak tichak (effective)tu atana hman remchànna a awm fo bawk ṭhin. Entirna’n : “Amah chu ka hmu a - ka duh a - ka ngai­zawng a,” tih angah te hian comma (,) chu a hman theih tehmeuh mai; mahse, hyphen sei khian kan thuziak chhiartute a hneh bîkin ka hria. “Ka’n hawi chho a, ka phu zawk a - eng nge ni ta ngai le?” tih angah te pawh hman a remchang viau.

Long hyphen (hyphen sei hi kan thuziahna computer application/program azirin a sei deuh leh a sei lo deuh a awm. Microsoft word (MS Word) chuan ‘–’ hi a nei a; Pagemaker-ah chuan Shift leh Alt hmet kawp chungin hyphen hmet ila, hyphen sei ‘-’ hi min rawn pe mai a, MS Word hyphen ang pawh Pagemaker-ah pawh, Alt leh hyphen hmeh kawpin a chhuak ve tho. A pawimawh bera chu, a ziaktu hman thiam leh thiam lohah a innghat thui hle. Hman hun a awm a; a hun loa hman erawhin kan thuziak a tichîrî zo thei thung tih hriat tel a ṭha.

Mi/ Upa

Hei pawh hi a hmain ka ziak tawh. Mahse, vawiin (vawiin ni a ni lo), April 26, 2016 thleng hian Vanglaini infiamna ziaktute hian an la hmang dik thei chuang lo! April 26, 2016 Vanglaini phêk 11-na-a ‘Dortmund hmachhawn tur Lahm a phur’ tih thupui paragraph thumna-ah khan, ‘Kum 33-a upa Lahm chuan . . .’ tih a chuang. Phêk thum lai awh infiamna phêkah hian infiammite kum zât an ziak tel fo; ni lo, an ziak tel deuh ziah zâwk. Mahse, an ziak dik ngai lo! A hmá-a kan sawi tawh ‘mahse’ leh ‘mah se’ nen khan.

Mihring kum zah kan sawi hian, “Robert-a chu kum 42-a upa a ni,” an ti ngai lo; “Robert-a chu kum 42 mi a ni,” tih tur a ni. “He thing hi kum 39-a upa a ni,” ti ila, a dik. Mihring kum zah sawi na’n ‘mi’ tih hman tur. Mihring ni lo zawng upat lam sawi na’n ‘upa’ tih hman tur tih hi rawn tidik ve tawh teh u.

Hei hi Vanglaini-a ka thawh ve laia ZONET lamina min hrilh a ni a; ZONET-in a dika an hman theih chuan Mizorama ni tin chanchinbu darh zau ber Vanglaini hian in ti ve thei tur a ni. He article in chhuah hnu-ah in thuziak ka lo chîk ngei dawn a; in ziah sual leh vaih chuan article ka rawn ziak leh ang!

Sawi tur a tam hle - thlûkna thar kan hman dàn chungchang te leh ‘lutuk’ kan hman sual nasatziate pawh. Mahse, Pu PL-a’n hmanni-ah ‘lutuk’ chungchang chu a rawn ziak hlauh a; ka lãwm hle mai.

Eng pawh nise, Facebook leh WhatsApp-a Mizo ṭawng pawh ‘ziak dik lo ṭhang tawh’ kan naute hnenah hian kan ṭawng ziah dàn dik zirtirtu atan media hi a sùlsutu pawimawh berte zínga mi in ni si a, kan media lamte hian ṭan han la sauh sauh teh u khai.

- Zirsangkima