Written by
Chhungpuia Renthlei

RUAHSUR VANGA CHHIATNA HI

“Malsawm ruah te a tla ang..." tih pawh duh tawk lova, “Ruahpui meuh rawn tir ang che" tia urhsun taka khuangpui nen meuha Pathian hnena memorandum thehluttu, keini Mizo kristian ramah hian ruah han sur hlek se, TV-ah leh chanchinbuah ruahsur vanga chhiatna hrang hrang hmuh tur a awm deuh reng mai le!

Kan dilna Pathianin a taka min han chhan meuh chuan, leimin, lei tlahniam, luah ngam loh khawpa In che, In chhe ṭep, In tlu sawp nil nial, in tlusawp vek, road block a awm fer fur ta mai le. Tuihawk leh chirh a luang zeih zuihna, hmeithai in tia tia lungtum thar lam tak tak kawngchhak aṭangin an rawn thu chhuak leh hlawl mai bawk.Chhungkaw pa ber a awm hle hle thei lo a, nu ber a thlaphang a, fanaute thlamuang takin an awm thei bawk hek lo. Hetihlaiin chhiatna zarah hmingṭhatna leh chawi­mawina Politician ten an khum thung lawi si!

Tunlaia vanduaina thlentu lei min te hi dan naranin kawngpui bul hnai a mi te, hmun awih leh lei nghet lova insak leh kawnpui siamna hmunah te ni tlangpui ṭhin.Kawngpuiah lirthei te ber aṭanga full load truck rit tak tak phura han tlan rik rum rum hi chuan a sawhnghawr chu na ve tak tur a ni. Lei chhungrilah leikhi a siam a, hetah hian tui a luh phawt chuan lei chu tawlh lo thei a ni lo reng a ni.

Kan Zawlkhawpui kawngpuite dim bak sak lova nitin motor-in a sawi nghing dur dur reng takah chuan, kawngpui hnaivai leilungin a dawl ta si lova, hlauhawm tak an ni deuh vek mai. Sazu takngial tan pawh thin thi a ruahbuk han sual ngamna hmun a awm ta lo a ni ber e.

Tuidawn mumal tak siam leh in leh avela tuiluankawr siam hi thil harsa em em niin a lang lo, zan lama Vanapa hall kawt vela hmeichhe inzuar taxi driver nena an indawr hmuh tur a zing tluk zet hian vawiin thleng hian ruahsur apianga a rem rema tuiluang ta mai mai hi hmuh peih phawt chuan hmuh tur a tam thin khawp mai. Helamah hian fimkhur deuh ila chu vanduaina thenkhat te hi chu kan pumpelh theih a va rinawm em!

Leihipna Gravitational force hian rihna nei tawh phawt chu hnuai lamah a hip ngar ngar ṭhin avang hian building te, mihring te, lirthei etc reng reng rihna hi hmun khatah a inhlawmkhawm a, helai hmun hi Centre of Gravity (CG) tih a ni. Helaiah hian leihipna pawh a nasa em em bik. Civil construction reng rengah CG hi sawm zinga pakhat Pathian hnena pek tluk zeta ngaih pawimawh a ni ṭhin.

CG hi dik taka a awm chuan building rihna te hi hlawm khatah awmin a ṭul ang zelin rualkhai takin lei hnuai lamah a in sem daihzaih ṭhin. Tichuan a rei tial tial a, a nghet tulh tulh mai a ni. Hetihlai hian CG awmna a dik loh chuan balance a buai a, siamrem turin a in elh kikawi vak vak ṭhin a, lirnghing, ruahsur, thli tleh avangin awlsam tein eng thil pawh a tawlh emaw, a tlu mai ṭhin.

Vawikhat lei a min vak tawh chuan awih panga lei leh building hian center of gravity a neih dik theih tawh loh avangin building rit lutuk sak loh hi a him ber. A kiang vel kilometer khat lai huam chhunga lei lung rihna force kal a tih danglam theih avangin a bik takin leimin awmna chhak lawkah building a awm phei chuan building center of gravity a tichhe thei a. Vawi leh khatah tawlh thut lo mahse, lei chhungrilah zawi zawiin a tawlh hret hret a. A lo rei zel a, lei a lo khi a, ruah tui a lo luanglut a, a tawpah phei chuan chhiatna a thlen thei ṭhin. Keimahni fimkhur loh vangin kan ṭhenawm khawvengte dinhmun hlauhawmah kan din tir fo mai hi fimkhur tlan chu a ngai hle mai.

Newton First law of Motion ah chuan, “Thil che laiin chet reng a tum a, thil awm mai maiin awmna ngaia awm reng a tum, tih a ni. Leilung hian Inrinni zinga talh tur vawk leh bawng angin phuartu a nei lova, BPL compound aṭanga VIP compound a insawn tumin a tal a tal bawk hek lo. Leihipna ṭha avangin lungawi takin a awmna ngaiah a bawk hle hle zawk ṭhin. Newton law of motion danah chuan leilung hi awm hle hle tur a nih ber chu. Keini mihringte hian leilung awm ṭha hle hle lai kan tidanglam a, leimin chhan tam tak hi vanduai vang hrim hrim chu thuhran nise, a bik takin Aizawl han bihchian hian a mawhphurtu ber chu keini a chhunga cheng mihring te hi kan ni zawk fo ṭhin.

Vanduai vang liau liauva chhiat­na tawkte thinlung takin miputen kan tawrhpui em em a ni. Hetihlai hian ṭhenkhat hi chu keimahni vang a ni lo thei lovang. Hmana miten malsawm ruah an tih kha tunlai mite tan chuan nunna hlu tak pawh zuah lova lei min tirtu a lo ni ta hial mai hi a pawi tak zet a ni. Hawh u, chhiatna lian tham a thlen lohna turin mitin i fimkhur zual zel ang u khai.

- Chhungpuia Renthlei