Written by
K. Lalruma
Hunthar

Mizo Customary Law tih khawloh in min nghawng dan

Inneih, inṭhen, sawnthlak kan sam a. Hmanlai kan pipu te khan British-in min awp hma chuan anmahni tawkah Dan, Inkaihhruaina khawng fel tak an nei a, chuvang chuan inneih, inthen, sawnthlak leh hmeichhe chunga hleilenna chi hrang hrang hi a tlem em em a ni.

Hmeichhe man hi sial aṭanga chhut a ni deuh ber a, lal leh mi awmthei deuh te phei chuan manah hian sial engemaw zat an phut ṭhin a, pawisaa chan tir phei chuan a tam tham a, vawi khata pe tla thei pawh an awm meuh lo. Mipa nupui nei tur chuan a tuak ṭauh ṭauh ṭhin a, "Lengi man tuak ka tuiral tak ngial dawn e" an lo ti ṭhin a ni. Tin, sawn man hi sial a ni a, sial an neih loh pawhin a hun laia sechal man kha pek a ngai ṭhin. Hmeichhe hnute deh leh hleilenna thil dangah ‘tlai’ an chawi tir a, chu chu setuai emaw sela emaw a ni a, khawtlang pawi khawihte chu salam leh thil dang engemaw an chawitir ṭhin; salam chu vawkpui a ni. Mipain a nupui kha a ma (ṭhen) duh a nih chum a man bat zawng kha a pe tlak vek tur a ni. Mipain a nupui ṭhen si lova pawn lama midang a va nei a nih chuan sazu mei dawh an ti a, an in chhung thilah engah chan a nei lo ang.

Nupui ṭhen chuang si lova a ma thua midang a la lut ringawt a nih chuan kawngkasul an ti a, hmeichhiain an in chhung thil neih a duh duh a la chhuak thei ang. Hetiang hi inneih leh inṭhen, sawnthlak leh pawi khawihna thilah an khawng em em a, thil ti sual pawh an tlem em em a ni.

Ṭawngkam ṭhain sial a man- He ṭawngkam pawh hi kan hman lar ai hian awmzia kan chhut lem lo niin a lang. Kan sawi tak ang khan man leh mualah leh lei in chawitir nan sial hi an hmang uar em em a, miin sial a chawina tur ngei ngeiah pawh in phah hniam taka ngaihdam a dil chuan sial kher pek ngai lovin an in ngaidam ṭhin. A nih loh leh sial aiah thil dang engemaw thil tlawm zawk emaw an pawm ṭhin a, kumkhuaa in ṭhianṭhat phah nan an hmang ṭhin.

British-in min awp hnu khan hetiang hian min tih dang lam sak, sawn man sial aiah Rs. 40/-; tlai sial aiah Rs. 20/-; salam vawkpui aiah Rs. 5/-. Hetiang hi a nih tak avangin kan pi pute dan khan awmzia a nei ta lo a, phuahchawp dan kan hmang ta a ni. Hmeichhe man pawh sial aṭanga chhut lovin Rs. 400/- kan man tir a, hmeichhiain thil chhawm an duh si a, a sum nei nei mi tam tak kan ei tir a, mi changkang leh awm thei apiangin Mizo hnam dan hriat loh leh Mizo ṭawng thiam ṭha lo anga lan hi in tih changkan nan an hmang ta emaw tih mai tur a ni a, a pawi khawp mai.

Tin, hei hun engemaw kal ta aṭang khan kan pi leh puten ram lam leh in lama thangchhuahte chawimawina, thangchhuah diar hi mi tam takin kawrah an ṭhui a, hei hi a ṭha lo a ni. Kan pi pu te kha lo tho leh se min pawm pui ka ring lo, tunlai hian kan hmang duh a nih pawhin infiamna lama mi chung chuang te, zirna leh tlawmngaihna, huaisenna lama mi chhuanawmte chawimawi nan hlan zawk ila a ṭhat ka ring. Thangchhuah diar leh tawlhlohpuan hi chu ti common lutuk lo ila a ṭha awm e.

Heng ka thute hi Pu Thangmawia (L), President, ZORO hriat reng nana ziak ka ni e.

- K. Lalruma, Hunthar