Rashtriya Uchchatar Shiksha Abhiyan (RUSA)
Mizo mipui nawlpuite hian RUSA hi kan la hmelhriat lutuk lo mai thei a, a tlangpui leh Mizorama hmalak a nih dan han tarlang thuak tuak ila a ṭha awm e.
Rashtriya Uchchatar Shiksha Abhiyan (RUSA) hi a sapṭawng chuan National Higher Education Mission tih a ni a, Centrally Sponsored Scheme (CSS) a ni. Kum 2013 ah bul ṭan a ni a, zirna sang lam (higher education) tihchangtlunna tura ruahman a ni. Kan hriat thiam theih dan turin SSA hian Middle School leh Primary School te a huam a, RMSA hian High School leh Higher Secondary School te a huam a, RUSA-in College a huam ve thung a ni. SSA leh RMSA te kan hriat dan ang tho hian RUSA hian college leh zirna sang tihchangtlun hi a tum ber a ni. Chumi atan chuan College building leh hmunhma (infrastructure) leh zirna hrim hrim tihhmasawn leh siamṭhat hi a tum a ni a, sum pawh engemaw zat dah a ni.
Tunah hian RUSA hian India rama State University 306 leh College 8500 vel hi a enkawl mek a, hemi atana state tina sum a pek chhuah dan kalhmang pawh siam fel a ni. Keini India hmarchhak state te leh Sikkim, J&K, Himachal Pradesh leh Uttarakhand state te chu 90:10 in sum min pe a, chumi awmzia chu central in 90% an tum a, state sawrkarin 10% (state matching share) kan tum ve a ni. Hetih lai hian State dang leh UT ṭhenkhat chu 65:35 a ni thung.
RUSA Scheme hi Ministry of Human Resources Development (MHRD) in an kalpui a ni a, zirna sang hmasawnna atana ruahman a nih angin he scheme hnuaiah hian thil tam tak dah a ni a, chung zingah chuan College building tihchangtlun te, hmanraw tihchangtlun, model college thar din te, professional college din, zirbingna (research) lam tihhmasawn, zirtirtute leh zirlaite hamṭhatna te, leh a dang tam tak dah a ni.
State sawrkarah hian RUSA hian inrelbawlna fel fai tak a nei a, (Central lam chu sawi lo ta ila, MHRD-ah Project Directorate a awm a). State Sawrkarah chuan a chung berah State Higher Education Council (SHEC) a awm a, chutah chuan Minister i/c HTE chu Chairman a ni a, chumi hnuaiah chuan Project Directorate a awm leh a, hetah hian State Project Director chu Secretary/ Commissioner, HTE a ni. Tunah hian State Project Directorate (SPD) hi Higher & Technical Education Department-ah betin Additional State Project Director leh Joint State Project Director-ten an enkawl a. SPD Office-ah hian Technical Support Group (TSG) an awm leh bawk.
SPD hnuaiah hian College/ Institution tinah Board of Governors (BoG) leh Project Monitoring Unit (PMU) te a awm leh a. BoG-ah hian a remchan dan angin HTE Officer te, District tina DC te Chairman an ni a, member-ah pawh college Principal leh zirtirtute bakah Central YMA leh MHIP hqrs aiawh an tel. PMU-ah hian zirtirtute leh zirlai aiawhte an tel bawk. College a BoG leh PMU te hi an pawimawh a, sum hmanna tur ngaihtuahtu leh endiktu an ni a, hnathawh ṭhat leh ṭhat loh viltu an ni bawk. College tinah hian a khaipa ber, Institutional Coordinator an awm vek a, a puibawm turin Nodal Officer 5 ṭheuh an awm bawk.
College hmasawnna thlentu
Kan sawi tawh angina RUSA Scheme hi kum 2013 aṭanga bul ṭan a ni a, mah se a tak takah chuan kum 2015 kum tawp lam aṭangin kalpui a ni a, Mizoramah pawh kum 2015 kum tawpah hmalak ṭan a ni. Hemi kum vek hian sum pawh college tinah pek chhuah nghal a ni. He scheme hnuaiah hian tunah rih chuan hlawm thumin kalpui a ni - Building thar sakna, a hlui thawmṭhat leh tihchangtlun leh hmanraw leina te. Hemi atan hian sum pawh sem fel (allocate) a ni bawk.
Tun dinhmunah hian College tinin RUSA aṭang hian sum an dawng hnem hle tawh a, hma pawh an sawn nasa. Heng sumte hi college building thar sakna tur te, hmanraw leina turte, college thuam ṭhatna tur te, Language Laboratory siamna te, Spoken class hrang hrang, computer class atan te, seminar/ workshop buatsaihna atan te hman a ni. Tunah hian College tinin Language Laboratory an nei deuh vek tawh bawk a, classroom tam zawkah LCD projector vuah a ni a, classroom ṭhuthleng pawh mawihnai zawk (ready made) an hmang chho ta zel a, college ṭhenkhatah chuan CCTV te pawh dah a ni; hma an sawn viau tawh. College ṭhenkhatin building thar an sa a, a ṭhenin an zo tawh a, an luah mek zel bawk a. RUSA Scheme avang hian Mizoram College ten hmel thar an pu chho mek a, a va lawmawm em. Kum lo kal leh turah chuan thawktu indaihlohna te pawh he scheme hmang hian phuhruk chhoh zel tur a ni a, subject/ department thar te pawh hawn belh zel tur a nih hmel a, a lawmawm khawp mai.
Nikum June 3, 2016 khan Pi Smrti Zubin Irani, Union Minister, MHRD chuan RUSA hnuaia India ram hmun 10 a project zawh tawh chu a rualin a hawng a, heng zingah hian Govt. Zirtiri Residential Science College-in Language Laboratory an siam a tel. A hawnna hi New Delhi
aṭangin Vedio Conferencing hmanga neih a ni a, hei hi a chhinchhiah tlak hle. Tunah hian Mizorama College tin deuh thawah Language Laboratory hi siam a ni tawh nghe nghe a ni.
RUSA hnuaia College hrang hranga hnathawh te hi Consultancy Firm pahnihin an thawk mek a. Mizoram Technocrats Ltd. in Architecture Design leh Strucrtural Design te an siam a, Lushai Engineers-in a sak hna an thawk thung.
RUSA hnuaiah hian Mizorama College 24 te hi enkawl (beneficiary college) mek an ni a, heng zingah hian Govt. Hrangbana College leh Zirtiri Res. Science College te chu Model College atan puan an nih avangin an sum dawn pawh college dang ai chuan a ṭhahnem deuh. Heng bakah hian Lungleiah Professional College thar tur, Engineering College sak mek a ni bawk.
RUSA hnuaiah hian sum hmanna hi uluk taka vil a ni. Tunah hian mobile application pakhat, Bhuvan RUSA hmangin College tinin an pawisa hman zat leh a thil lei thlalak an thawn zel a, phai lam hmun puiah thawn thlak zel a ni. An thiltih thar apiang hetah hian an upload ṭhin. Hei bakah hian sum hman danah pawh Public Financial Management System (PFMS) hmangin pawisa hi hman a ni a, hei hi pawisa faia inpe lova ‘cashless transaction’ hmanga pawisa inpekna a ni. Hetiang a nih avang hian RUSA pawisa te hi a hmannaah pawh a him hle.
Mizoram RUSA kan che ṭha
Hun reilote chhungin RUSA avang hian Mizoram College ten hma an sawn nasa hle. State Project Directorate lam hotute an ṭang bawk a, India ramah pawh Mizoram RUSA chu a thawk ṭha ber pawl kan ni chho ta. Nikumah khan phai lam hotu liante chuan Mizoam RUSA hotute hnenah Mizoram chu India rama state zinga RUSA lama hma la ṭha ber star performer/ best performing state kan nih thu an lo hrilh nghe nghe. Hemi bakah hian MHRD aṭanga expert leh consultant te, monitoring group rawn kal ṭhin te pawhin Mizoram chu hnathawk ṭha ber pawl an nih thu an sawi ṭhin; a lawmawm khawp mai. SPD Office leh College te thawhhona a ṭha a, an awl hman meuh lo.
Tunah chuan RUSA avangin college-ah computer zirna te a lo awm ta fer fur a, zirlaiten an class neih loh karah a thlawnin computer class an kal thei a, spoken Hindi/ English class te pawh a thlawnin an kal thei ta bawk. Hmun danga pawisa sen ngaia an kal ṭhin khan an luhna college-ah ngei a thlawnin an zir thei ta a ni. RUSA hnuaiah tho hian zirlai chak lo zualte tan remedial class (special class) buatsaih a ni zel bawk a, zirlaiten an chawr ṭangkai em em a ni.
Mizoram hian RUSA scheme aṭang hian college tihchangtlunna tur kan la dawng chho zel ang a, chutih rualin a thawktute leh college tina mawhphurtute pawhin ram hmasawnna a ni tih hriaa neitu rilru pu chunga an thawh zel a ṭul dawn a ni.
- Dr Malsawmliana