Mizo Inneih, Inṭhen leh Rokhawm Dan 2014 SiamṬhat a ngai
‘The Mizo Marriage, Divorce and Inheritance of Property Act 2014’ Mizoram Legislative Assembly in dt 12 th November 2014 a lungrual taka a passed chu kum 2 lai kan lo hmang ta. He Dan hi “Mizo hmeichhiate kawlpui bun khen thlawnna tulung” tia vuah tlak khawpin hmasang kan Pi leh Pute aṭanga hmeichhiate, ‘kawl bun’ chi hrang hrang, khenthlawnna a ni. Chutihrualin he Dan hi Mizo hmeichhiate dinhmun siamṭhatna chauh ni lovin Mizo Society pum siamṭhatna hnukpui a ni.
Mizo Hnam Dan-ah hmeichhiain ‘ro khawm’ theihna a nei lo. Kum 1956 ah Mizo District Council-in India Constitution a Sixth Scheduled hnuaia a thuneihna hmanga “Thurochhiah’ a awm chuan hmeichhiate rokhawm ve theihna dana siam pawh chu a taka hman dawn chuan buaina a chhuak duh hle. ‘Nupa inṭhen’ thulhah hmeichhiain an inneiha a chhawm luh bak an nupaa an thawh chhuah dunah chanvo engmah a nei lo. Chubakah "Dan naranin nupui vuakin lei a kuai lo" tih a nih avangin mipain a nupui chu a duh a makin a vuain a sawisa thiang tlat a ni. Heng hi kan Pi leh Pute hun aṭanga “Mizo hmeichhiate kawlpui bun” chu an ni. Mahse Hnam Dan a nih avangin hmeichhiate dinhmun ‘siamhat ṭul’ ti emaw ‘siamṭhat duh emaw’ chu hmeichhiate vek pawhin ‘ti lutuk’ ah an ngai tlat ṭhin. Hetiang hi Mizo hmeichhiate rilru sukthlek a ni tih ka han hriat chian aṭang hian ‘Mizo hmeichhiate kawlpui bun phelh tura hmalak’ chu tihmakmawh ka chunga tla niin ka hre ta tlat mai a. Chuvangin, kum 1995-a MHIP Gen. Hqrs in Ex Com member atana min ruat vawi 3-na (a hmain vawi 2 ka lo pha tawh a) chu pawmin MHIP Gen. Hqrs chu ka zawm ve ta a. Heta ṭang hian O.B. post hrang hrang bakah President post term 3 (thum) lai ka chelh ve ta a ni.
Kan Mizo Hnam Danah he ti khawpa hmeichhiate chanvo nei lo leh dawnga a dah avang hian hmeichhia ‘mak chhiat tawk’ emaw ‘pasal sun’ emaw chuan a fate nen an intun nunna atan Veng kilkhawrah mi in luahin zu an zuar a. Drugs leh anmahni thlengin an inzuar ta ṭhin a, an fate pawh zu leh drugs khawih chhiat an ni ta ṭhin a ni. Tuna Mizo inneih, inṭhen leh rokhawm dan 2014 ah hian ‘nupa inṭhen’ in hmeichhiain an nupaa an thawhchhuah dunah ‘chanvo’ a nei ve tawh (Hmeichhia uire avanga mak pawhin 25% a chang thei). Hei hian nupa inṭhen a tih tlem phah hle tura ngaih a ni. Hmeichhia pasal sun mahni in a kir leh pawhin a nu leh pa ‘Ro’ ah chan a nei ve tawh a ni. Tichuan, hmeithai, retheih luat vanga zu leh ruihhlo zuara mahni thlenga inzuar tel ta ṭhinte an tlem tial tial ang a, hun lokal zelah he Dan hi ‘Mizo Society pumpui siamṭhatna hnukpui’ a nihzia a lang chhuak dawn a ni.
Kum 1980-ah Sawrkarin Mizo Hnam Dan ennawn tur leh a ṭul anga siamṭhat ngai siam ṭha tura “Mizo Customery Law Committee” a dinah khan MHIP baka hmeichhe aiawh tura ruatah ka tel ve a. He Committee-in kum 25 zet a buaipui 'Mizo Hnam Dan’ a duan chhuah chu Legislative Assembly-in a pass a ngaih thu leh Assembly-in Hnam Dan (Customery Laws) a khawih ngai loh thu hriat a ni ta tlat mai. Chuvangin, MHIP chuan India hmeichhiate tan an tih angin Dan hmanga Mizo hmeichhiate humhalhna turin theihtawpin hma a la ta a ni. Hemi hma hian MHIP chuan kum 1997- 2011 (kum 14) chhung a zawnin MHIP Kumpuan atan “Women Empowerment” thupui a hmang a, Mizoram pumah Awareness Campaign neih ṭhin a ni. Khua/ Veng tinah hmeichhiate dikna humhalh ṭulna thuziak te tar a ni. Kum 2005 December 16-ah “Women Empowerment” thupui hmangin Synod Conference Centre, Aizawlah ‘workshop’ buatsaih a ni a, Mizoram puma MHIP hruaitu zawng zawng te, Political Party leh Kohhran pawl hrang hranga hmeichhe aiawhte leh NGO lian hruaitute ko khawmin Lawyer leh Advocate ten an buatsaih heng Draft Bill 3 (pahum) hi anmahni kaihhruainain zirho a ni.
1. The Mizo Christian Marriage Bill 2006. (Draft)
2. The Mizo Divorce Bill 2006 (Draft)
3. The Mizo Inheritance and Succession Bill 2006 (Draft)
Heng Draft Bill pathum hi June 1, 2006-ah Law Department-ah thehluh a ni a. Mahsela ‘The Mizo Divorce Bill 2006’ chauh chu Cabinet-in pawmin “The Mizo Divorce Ordinance 2008,” chu dt 4th October 2008 ah tihchhuah a ni ta a. MHIP chuan he ‘Divorce Ordinance’ hi Mizoram hmun hrang hrangah uar takin a lawmna a siam a. Hmeichhiate’n hetiang tak maiin an hamṭhatna dan hi an ngaihlu tih hriain kum 2008 tawp lama Ministry thar lo piang chuan Law Commission dinin MHIP-in Draft Bill 3 a thehluh chu pakhatah khaikhawmin ‘The Mizo Marriage, Divorce and Inheritance of Property Bill 2014’ tia a dah leh “The Lushai Hills District (Village Council Amendment) Bill 2014 chu Legislative Assembly-in dt. 12th November 2014 ah a rualin a passed ta rup mai a nih kha.
Amaherawhchu, Dan siam reng reng a tirah a famkim thei lo an tih angin ‘The Mizo Marriage, Divorce and Inheritance of Property Act 2014’ ah pawh hian siamṭhat ngai tlem tlem a awm a. Chumi zinga siamṭhat hmanhmawh ṭul zual nia langte lo tarlang ila:-
(1) Chapter VI. - No.25: “Hmeichhia-in sum a chhuah chuan a ma bungrua bak a chang thei lovang. Mahsela a sum chhuah chhan chu a pasal sual/ ler/ rilru buai vang a nih chuan an thawh chhuah dunah chanvo a nei ang tih a ni a, mahse ‘a chanvo neih zat tur/ neih dan tur’ ziak a ni lo. Chuvangin, ‘Hmeichhe chanvo tur’ hi ziak chian ni se. (Mipain a nupui mak chhan a zirin an thawh chhuah dun insem dan tur chiang taka ziak a ni ang hian).
(2) Chapter VIII-No.31 (1): ‘Thurochhiah’ a awm loh chuan pa ber thih hnuah a nupui chu a fate enkawla rinawm taka a awm chuan ‘chhungkaw lu ber’ a ni ang a, a fate an puitlin hnu erawh chuan ‘chhungkaw lu ber’ ni chhunzawm tur chuan a fate hnen aṭangin ‘no objection’ (an remtihna) lak a ngai ta hi thil dik ber niin a lang lo. Nu ber a fate kurpuia an tetlai zawnga chhungkaw lu ber ni ṭhinin a fate an puitlin hnua ‘an remtihna lak’ a ngai ta tlat hi ‘nu’ tan chuan a na lua e. Chuvangin, ‘no objection’ lak ngai hi thai bo ngei nise.
Mizo Society siam ṭhat duh avanga heng Dan meuh siamtute hian a ṭul anga siamṭhat leh hi an harsat lovang tih ring ila. ‘The Mizo Marriage, Divorce and Inheritance of Property Act 2014’ a siam ṭhat ngai tlem tlem awm avanga he Dan ropui takin sawi nep a hlawh leh hmeichhiate an lawm tur anga an la lawm kim thei lo hian he Danin a tum tak hi a la famkim lo tih a tilang chiang awm e. Chuvangin, MHIP bawk hian he Dan hi Mizo hmeichhiate dinhmun siamṭhatna chauh ni lovin Mizo Society pum siamṭhatna hnukpui a ni tih hriain ‘siamṭhat ngai tlem tlem’ awm hi a rang thei ang bera siamṭhat a nih theih nan hmalak a ṭul tak meuh a ni.
- B. Sangkhumi, Ex President, MHIP Gen. Headquarters