Lungtat par leh ṭhalaite...

Triau Track hla thar ‘lungtat par’ a lar hle mai, fiamthu thawhna hmun, whatsapp, facebook adt. thlengin ninawm khawpin hriat tur leh hmuh tur a tam. Tiau Track ho hian tunlaia mite hman tam lutuk tawh loh hla thu han zeh leh zauh an ching hle. An music a mawiin, a zaitunu pawh a thiam a. Kei chu he hla aṭang hian ṭhalaite’n kan ṭawng kan lo hre lo hle tih leh mahni ṭawng thiam loh chu zahthlak tih nachang kan hre lo tih min hriatthartir a ni! Tleirawl chu sawi loh, kum 20 chunglam ho zingah pawh ‘lungtat par’ awmzia hre lo leh bo fe fe an lo tam hle tih he hla a rawn lar viau takah chuan ka hre thar bawk!

A hmasain kan pipu te’n lungtat an tih hi tunlai vai ho siam, lungtat hi a ni lo a, lung (rock) dik tak a ni. Lung ṭha leh rintlak deuh (luia mi a ni tlangpui) computer UPS tiat thawthang, lung chang ṭha leh mam tak, hriamhrei tahhriam nana itawm tak chu lungtat atan an hmang ṭhin. Chu lung chu in lamah an hawn a, sumhmunah emaw bathlarah emaw, kawtah emaw an dah tlangpui.

Pasalṭha Taitesena pawhin an ram chhuahnaah an val upa-in lung mam ṭha tak lungtat atana a it thu a sawi satliah, a rukin a iptepuiah a ak haw a (a rit hle ang), khua an thlen hnuah a pe a, an valupa pawh a zak hle a nih kha. Hmanlai chuan hriamhrei chi hrang hrang hi ‘pum-ah’ thirdeng an chhertir ṭhin. Chutiang hriamhrei chher sa chu lungtatah chuan an tat hriam ṭhin.

Kan pipute kha ‘kawla nichhuak chhiara’ (tuk tin tihna) ram lama chhuak, kut hnathawk an ni a. Thingtuah tur hreipui leh chem hmangin an la a; buh chu favah hmangin an at a; chem leh hreipui hmangin lo an vat a; tuthlawh hmangin hlo an thlo a; hachhek hmangin dap an chip a; adt. kawng engkimah hriamhrei an hmang a tih theih. Chem ngat phei chu an hmang rim zual em em a, an ramchhuahna apianga an mamawh a nih avangin matheiloin an keng/ ak ṭhin.

Chutiang taka hman rim chu a lo bilin, tah hriam reng a ngai ṭhin. Nitinin hriamhrei te chu an lungtatah chuan an tat hriam ṭhin, chuti khawpa hman rim leh hman reng a nih avangin a hnum hlarh reng mai a ni. Pat ek, hlo chhia adt. ilo te a ṭho thei lo/ hman lo hrim hrim a ni.

Chuvangin, ‘lungtat par’ chu thil ni thei lo leh thil theih loh sawi nan kan pi pute khan an lo hmang ṭhin. ‘Lungtat par’ chu thil ni thei lo, thleng thei lo tur sawina a nih avangin rinawmna intiam nan leh chhechham nan pawha an hman tlanglawn ber a ni ta a ni. Puitling te’n an chhungte thi naupang engmah la hrethiam ve lote’n, ‘engtikah nge a lo haw ang’ tih an zawh fo hnem nan, ‘lungtat par hunah a lo haw ang’ an ti ṭhin. Naupang engmah la hrethiam ve lote chuan tak tak emaw tiin an kawtkaia lungtat chu a par hun nghakin an en tuktin mai ṭhin an ti.

Lungtat par hunah ti meuh khawpa rinawmna intiam si, rinawm ta si lo chu, ‘in lungtat a par a mi?’ an inti ta a ni. Chatuana rinawm intiam si, rinawm ta lote pawh ‘chatuan tawi’ an intih ang hi a ni. He hlaah pawh a rinawm zawk chuan a thutiam a la vawn nun tlat avangin ‘kan lungtat a par ve lo!’ a ti ta a ni.

He hla ami tho, ‘Run lui a leh luan hma loh chuan’ tih awmzia pawh hi hre lo an la awm cheu zu nia! (Run lui hi Burma rama awm a ni a, kan pipute khawsak dan mumal taka kan chhui theih ṭanna a ni bawk). Hei pawh hi a chunga mi ang tho a ni, lui te chu a let zawnga luang chho lo tur a nih chian em avangin, thil ni lo tur leh thil theih loh sawi nan, thutiam nan hman ṭhin a ni.

Mizote hi a tlangpuiin mi tihdan ngaisang leh lachhawng chak tak, kan lo tihṭhan tawh dan a ṭhing emaw tia hnualsuat ching kan ni ti ila a dikna chen thui tak a awm ang. A bikin tunlai ṭawngkama ‘lengzemism’ leh ‘manzualism’ ho hi an ni zual. Ram dang tihdan hmuh ropui phet tum, rem lo chung pawha ngaihsan tum ngar ngar; lehlamah mahni hnam tihdan hmuh dik loh leh sawiselna tur chauh zawn phet hi changkanna dik lo, chapo leh mawl vang a ni. Chutih rualin a khawvel inher mil zela insiamrem ngai leh kalsan tur chu a awm ve bawk. Hei hi chu sawi fo lo mah ila hunin a hril mai. Sap leh hnam dang changkang zawkte tihdan leh culture kan tihdan leh culture aia hmuh ropui kan ching ṭhin hi hnam mawl min nihtirtu ber pakhat a ni.

Ṭhalai zingah mahni ṭawng thiam loh leh hriat tlem zah nachang hre lo, inti thei zawmah kan tam a; lehlamah sap ṭawng thiam lo leh lam dan dik lo deuh hret te nuihsawh ching leh changkang lo tlata inhre tawk lek kan tam hle a ni. Mizo ṭawng upa leh ṭawng un deuh hret, hriat awm takte pawh hre lo nih zah nachang hre lo; sap ṭawng hman tlanglawn vak loh te hre lo nih zak leh em em si kan tam khawp mai!

Sap ṭawng upa ‘idioms & phrases’ pawh hre miah lo, hriat pawh tum chuang lo; Mizo ṭawng upa pawh pawh hre chuang si lo hi ṭhalai zingah a tam zawk kan ni ngei ang. Mizo ṭawng kan hre hle tur a ni a, sap ṭawng emaw hnam dang ṭawng emaw pawh hriat hle tum bawk tur a ni zawk.

Puitling zingah pawh ‘today’ ‘tonight’ ‘early morning’ hre viau si; ‘vawiin’ tih mai tura ‘vawiin ni’ ti tlat te; ‘zanin’ tih mai tura ‘vawiin zan’ ‘tun zan’ ‘zanin tlai’ ti hu te; ‘tukin’ tih mai tura double adjective awmzia pawh hre lo a, ‘tukin zing’ ti ṭutte kan tam a, zah nachang hriat a ṭha khawp mai. Tin, hun kal tawhte ‘nichin’ aia ‘nachin’ ti te kan awm cheu bawk. Mizo ṭawngah chuan hun kal tawh hi ‘ni’ kan hmang a; hun lo la awm tur hi ‘na’ kan hmang ṭhin. Entir nan - nimin, nichin, nikum adt.; naktuk, nakin, nakum adt.

Kan ṭawng keimahni berin kan hriat loh chuan thil dik a ni thei lo. Tuin nge hre tawh chuang ang? Mahni ṭawng thiam loh hi intihtheihna chi ni loin zahna chi a ni. Ṭawng upa leh tlema hman tlanglawn loh deuh hriat loh hi changkanna ni loin changkan lohna a ni. Kan hmang tawh hleinem, chuti khati tih hi chhuanlam a tling lo, sap ṭawng pawh kan hmang vek bik em ni? Kan ṭawng thiam tur chuan chikna, ulukna, hriat tumna leh chhiar zau kan uar tur a ni. Mizo ni si, mizo ṭawng thiam lo nih hi zah nachang hriain, hmasawn i tum ang u.

- Faka Varte