RECOGNIZE TRIBE vs INPUMKHATNA
India sawrkar hian hnam chak lo zualte chu Schedule Tribe tia chhinchhiahin, kawng hrang hrangah hamṭhatna chi hrang hrang a pe ṭhin a. Tribal ho ngaihtuah turin sawrkar chuan National Council for Schedule Tribe te siamin, chuta Chairman chu National Human Right Comission-ah Ex-Officio an ni nghal nghe nghe a ni.
Kum 2011 chhiarpuia a lan dan chuan a ram chhunga mi cheng zat aṭanga chhutin Mizoram leh Lakshadweep-ah Tribal an ṭhahnember a, Punjab, Haryana leh Puducheri-ah an awm lo thung. Tribal zingah hian Buddhist, Christian leh pipute sakhaw vuantu an ṭhahnem bawk.
India Constitution-a Tribal chungchang inziahna hmasaber chu Article 366 (25)-ah a ni a, chutah chuan article 342 in a pawm hnamte chu Tribal an nih theih thu a inziak. Tin, article 342 ah chuan hnam leh an chipengte chu an awmna state governor-te nen a inbiak rawn hnuah schedule tribe nihna President of India-in a pek theih thu a chuang.
Chung hnam chak lo zual (Schedule Tribe) chu hnam 744 lai ziah luh an ni. Heng hnam chu hrang hrang 744 zingah hian keini India hmarchhaka Zohnahthlak, hnam khat, thlahtu bul inang reng, ziarang leh nunphung inang rengte chu hlawm khata inziak mai loin, chi peng hrang hrang hminga ziah luh kan ni. Hetiangin:-
*1. Assam*: Hmar, Any Kuki Tribe, Lakher, Any Mizo tribe, Pawi
*2. Meghalaya*: Hmar, Any Kuki tribe, Lakher, Any Mizo (Lushai) tribe.
*3. Mizoram*: Hmar, Any Kuki tribe, Lakher, Any Mizo(Lushai) tribe, Pawi.
*4. Nagaland*: Kuki
*5. Tripura*: Kuki, Halam, Lushai
*6. Manipur*: Aimol, Anal, Chiru, Chothe, Gangte, Hmar, Kabui, Koireng, Kom, Maring, Any Mizo (Lushai) tribe, Monsang, Paite, Purum, Ralte, Simte, Thadou, Vaiphei, Zou.
Khing hnam zawng zawng khi pakhat kan nihzia hre chiangtu kan nih rualin, Schedule Tribe list-ah chuan Kuki/ Mizo ti mai loin, a chi bil te te a ziah luh kan ni thung.
Zofate hi hnam/ chi peng hrang hrang kan ni a, kan chipengte chungah hian khaikhawmtu hming kan nei a. Chung hmingte chu Burma lamah Chin, Mizoram lamah Mizo leh Manipur leh hmarchhak state dang leh Bangladesh lamahte Kuki tih a ni. A awmzia chu Mizo hnuaia Lusei, Mizo hnuaia Hmar, Mizo hnuaia Vaiphei, Mizo hnuaia Paite, Mizo hnuaia Ralte, Mizo hnuaia Matu, Mizo hnuaia Mara, Mizo hnuaia Pang etc etc chutiang zelin Chin leh Kuki hnuaiah pawh kan lo ni ta a ni. Amaherawhchu, kan unau ṭhenkhat anmahni chi bila recognize tribe nihna neite chuan chu chu haiderin, an chibil hming leh min khaikhawmtu hming chu intluk tlang ang hial emaw min khaikhawmtu (Chin/ Kuki/ Mizo) a tel ve lo a, a hrang deuh emaw nia inngai tlat an awm. Tam tak phei chuan hnampui nihnaah he tliarkar rilru tak hi zuk ngai tlat nia!
Article 342-a a lan danin, Schedule Tribe nihna hi chipeng hlawm kher ni lo, a pengte leh chhawng, entirnan : Siakeng, Chuauhang, Topui, Khintin, Lutmang, Bawlte, Thawmte, Khuobung, Chawngthu, Haokip etc te hnenah pawh pek theih a nih avangin Recognize Tribe kan nih avangin kan pui ta lua tihna a ni bawk hek lo. Chuvangin, Mizo/ Kuki chhunga hnam hrang hrang leh chipengte hi Recognize Tribe ni mah se Mizo/ Kuki an ni lo tihna a ni lo.
Min khaikhawmtu atan loh theih lohna avangin heng hming 3 (Chin-Kuki-Mizo) hi kan hman a la ngaih lai pawh hian hming khata inkhaikhawm a chakawm tawh tehlul nen, khaikhawmtu hming dang (Zomi tih vel em maw ni?) chher/ siam tum pawl an awm vei rawl bawk nen! Recognize tribe nih hi mahni unaute elna emaw erna emaw atana hman chi a ni lo. Entirnan : "Mizo tih leh Hmar tih hi Schedule Tribe-ah a awm ve ve avangin Hmar hi Mizo hnuaiah a awm lo a, Mizo tih nen a dinhmun a inang" tih zawnga lak phei chu hnam boralna tur a ni.
Tuna kan neihsa baka hnam bil te te a recognize tribe nih khelh hi rotekawlasepa ang nihna a ni a, recognize tribe kan nihna chhuan tawlawl viau pawh hi inunauna daltu mai a ni. Recognize tribe la ni ve lote pawhin recognize tribe nih tum kher tawh lo se, Any Mizo (Lushai Tribe) tih emaw Any Kuki tribe tih emaw ah hian tim hauh loin inti neitu ila. Tin, Lushai tih hian Lusei hnam bik ngawr ngawr a kawk lo a, Lushai tih chu sap hoin Lusei leh an chhehvela hnam hrang hrangte sawina atana an lo hman kha a ni. Tunah chuan Lushai tih hi Mizo tihin a luahlan ta mai zawk a ni a, Lusei ngawr ngawr a kawk bik lo. Kan recognize tribe neihsa te hi engtin emaw a sawikhawm theih dan awm se inpumkhatna atana duhthusam a ni ngei ang.
Khaikhawmtu hming awmsa 3 Chin-Kuki-Mizo kan nihnaah hian lungawi tawk ila, Zo Indigenous kan nihnaah chiang ila, unaute aia lian zawk nih tum awm tawh lo ila. Khaikhawmtu hming thar i rek kher bawk lo ang u.
- J.Lalramnghaka (Jeru-a)