Social Media Leh Ṭhalaite Nuna Nghawng
Information Technology hmasawnna chuan kawng hrang hrangin kan nunphung a thlak danglam a. A ṭha zawng leh chhe zawngin ṭhalaite nun dan leh khawthlir a her danglam nasa hle. A bikin zirlaite ngeiah pawh a ṭha zawng leh chhe zawngin an nunphungah nghawng lian tak a tuh a ni. Kum upa lam aiin naupang leh ṭhalaite hian internet lamah hnuhma an nghah zawk ani. Kan Zoram ngeiah pawh internet emaw Social Media lar pawl Facebook, Instagram, Whatsapp, Twitter te hi kan hmelhriatin kan hmang ṭangkai êm êm a, kan ram, kan khawtlang leh kan mimal nunah internet chuan min thununin bu a khuar lian hle a ni. Social Media avang hian Mizote hi kan danglam dawrh a, kan nundan tam tak min thlaksak a, kan tih ngai loh leh kan sawi ngai loh thlengin min sawitirtu a ni. Zirlai tam takte'n lekhabu chhiar kan thatchhiat phah a. Ngaihsan tur dik kan hre tawh lo va, Mahni zirlai aiin chuan film chhuak thar, Tv series, Celebrity News te kan buaipui ta zawk a, heng zawng zawng hi Social Media in mi rawn thlen vek a ni.
Social Media kan tih chuan electronic hmanrua-facebook, instagram, website adt. hmanga inbiakpawhna, leh ngaihdan inhrilh tawnna, mimala inbiakna leh thlalak leh video te inthawn tawnnate hi a ni a. Tin, electronic hmanrua computer, mobile phone adt. te hmanga internet khawih ṭhintute inbiakpawhna, ngaihdan, rilru put hmang, hriattirna adt. te inhrilh tawnna tiin kan hrilhfiah thei bawk ang. Facebook, Whatsapp, Instagram, Twitter te hi a larzual deuh chu a ni. Heng thil pali kaltlang hian kan khawvel hawi kan tizau a, keini zirlaite tan pawh ṭhatna tam tak a neih piah lamah ṭhat lohna tam tak pawh a nei thei a ni. Facebook hi kum 2006 bawr chho vel aṭang khan a lar chho ṭan a, tunah chuan khawvel pumin an hmang tawh tih theih a ni. Tin, WhatsApp pawh hi kum 2010 vel aṭang chauha inṭan kha a ni a, tunah chaun a hmangtu ringawt pawh hi mi tld.2 chuang an awm tawh bawk a ni.
Mizo ṭhalaite abik takin zirlaite hi Social Media hian a run nasat berte kan ni. Social Media hi kan thuhnuaiah dah lovin media hi kan inthununtir zawk a, chu chuan kan nundan mai bakah kan zirna thlengin nghawng a nei ṭhin a. He media hian hun a duh êm êm a, khawih tawh laklawh chuan khawih reng a lo awl khawp mai. Chu tak chu zirlaite hian kan tawrh phah ta ṭhin a ni. Kan ṭhiante kan be mai mai emaw kan tih hlanin thil dang dang kan lo kaihhnawih kual nasa lutuk a, lehkha pawh zir lovin kan hun hlu kan hmang liam leh mai mai ṭhin.
He Social Media hian kan thil ngaihhlut zawng min thlaksak a, kan ngainat zawng min thlaksak a, kan ṭhian kawm duh zawngte thlengin min thlaksak vek a ni. Chu chuan mahnia interek hrannate pawh a siam ṭhin bawk a ni. Mahni hnam aia hnam dangte ngaihsan tlatna thinlung thlengin a thlen a, kan ram chhunga thil thleng ai chuan U.S vela an milarte inngaihzawnna chanchinthar vel kan buaipui zawk a. Kan ṭhalaipui I.A.S leh Civil Service danga inziak tling thar hriat ai chuan Korean boyband hming hriat chu kan thupuizawk leh kan inelna a ni.
Tun kum zabi 21-na hnu lama zirlaite hi chu incheinaa midang an tum te, phone changkang inneihsiakte kan ni tawh ber a. Kan inchei chhan leh phone kan neih theihna chhan zawk Zirna chu hlamchhiahin zanah mut hun kan hre lo a, zingah thawh hun kan hre hek lo. Mutna chang pawh hre lo, thawhna chang pawh hre lo zirlai awmkhawm kan ni ta ber mai. Kan ram zirlai tam takte hi chu thil tak tak aia thil ho mai mai buaipui kan tam ta khawp mai. Kan ram a mi ngaihsanawm tak takte chanchin aiin Holywood movie chhuak thar tur te, hla chhuak thar turte kan hre thei êm êm a, mahse kan ram chanchin thar engmah sawi leh thei si lo zirlai kan pung zel. Hei hi rualban lohna chi khat a nih loh vek pawhin piansualna chi khat chu a ni ve reng mai.
Kan cell phone te hi thlah hleithei lo khawpin kan hmang nasa a, hei hian hun tam tak min paihsak a, chu tah chuan kan zirlai aiin Social Media ah kan rilru kan pe ta zawk ṭhin a, chu chuan zirlaiteah thatchhiatna te, inthlahdahnate a lo thlen phah ta ṭhin a ni. Chu mai bakah heng Social Media avangte hian kan inhmuh khat phahin hmaichhanah inhmuh a tlem phah ta. Chu chuan kan inkarah inngainat tawnnate a titlem ṭhin a ni. Tin, ṭhian kan kawmna tam ber pakhat chu Social Media a nih tak avang hrim hrim hian hmaichhanah kan inhmuh a, kan awmkhawm chang pawh hian kan buaipui ber leh kan rilrua kan dah len ber chu Mobile phone hi a ni lo thei lo ṭhin. Hei vang hian kan ṭhalaite leh zirlaiteah pawh khawtlang nunhonate pawh kan hriat loh phah in rualpawl nachang kan hriat loh phah êm êm a, kan khawtlang nuphung hrang hrang thlan laih tih te, hnatlang te, YMA leh KṬP thil tihhonaah te pawh kan inthlahdah phah bawk a ni. Heng hian kan hnam nunphung tlawmngaihna te, kuttualleichham leh ṭanpui ngaite ngaihthahnate a thlen tel bawk niin a lang.
Social Media hi Mobile phone/ Smart phone aṭang hian kan khawih deuh ber a. Heng smart phone te ngat phei hi chu thil manto a ni a. Cheng za emaw lek a lei theih a ni lo va, a sang têl fe a lo ngai ṭhin. Chutiang anga tam pawisa chu keini zirlaite tan chuan thawhchhuah a la harin a buaithlak a, hei vang hian kan chhungte lakah insenso kan titamin kan tihah ṭhin hle mai. Chutah a phone man ringawt a la ni lo va, top-up man te, Internet pack mante a la ngai lehzel a, a senso a tamin chhungte phur a rit ṭhin hle mai. Heng zawng zawngah hian Social Media hian kan chhungkaw ei leh bar thlengin a ngawng thei tih a lang chiang hle mai.
Social Media hi ruihhlo ang chiaha a ngawl vei (addict) theih a ni a, chu chuan kan hrilselna nasa takin a ngawng a ni. America rama an zirchiannaah chuan an ram ṭhalai zaa sawmruk pathum (63%) velin ni tin englai pawhin Facebook an khawih a, zaa sawmli (40%) vel hian ni khatah vawi tam tak Facebook hi an khawih ṭhin tih an sawi. He zirchianna aṭang hian a ngawl vei theih a nihzia kan hre chiang hle awm e. Chumiin a hrinchhuah lang chiang tak chu hna thawk hman loin mi tam takin ‘Social Media’ an buaipui tihna a ni a. Kan ramah pawh hian ‘online game addict’ tlat mi eng emaw zah hi an awm ang tih a rin theih a. Chuti anga kan hun kan khawhral reng a nih chuan sum leh pai tam tak kan seng ral a ni tih a lang chiang hle a. Keini Mizoram, ram intodelh lo tan phei chuan hna thawk loa atchilhte hian kan ram, khawtlang leh chhungkuaah harsatna tam tak min thlenin hna an thawh miau loh avangin sum leh paiah harsatna kan tawk a ni nghal der mai. Internet hi sum leh pai tam tak senga khawih a ni si a!
Chutih rual erawh chuan Social Media hi hman ṭangkai theihna tam tak a awm a. Mi ṭhenkhat chuan competitive exam tlin nante hial an lo hmang tawh a ni. Facebook dintu Mark Zuckerberg-a ngei pawh hian a siamna chhan chu a ṭhiante nena awlsam taka an inbiak theih nante leh an hun hman dante an inhrilh zung zung theih nana a siam a ni. Keini zirlaite pawh hian a ṭangkai zawng aia ṭangkai lo zawng ringawta hmang lo hian, heng Social Media te hi kan zirna kawnga min puitu atan te, kan ṭhiante nena kan inhnaihzual nante, kan lo fin phah zawk nante leh kan chhungte tana phurrit tak ni reng lo a, anmahni chawmtu kan lo nih ve theih nante hian heng media-te hi hmang ta ila, chuan tun ai hian zirlaite hian kan hlawkpui hle ang. Incheinnaa mi an tum ringawt lo hian, zirna kawngahte mi an tum ta zawk ila. Kan phone neih ṭhat leh ṭhat loh ai chuan kan lehkhabu emaw kan zirlaibu kan neih ṭhat leh ṭhat lohahte hian inel ta zawk ila. Tin, Korean zai tihte leh English hla tih vel ngai thla mai mai lo hian tunlai khawvela mi an intlansiak nasat tawhzia te, an beih nasat tawhziate hriain he Social Media kaltlanga finna leh thiamna chhar chhuah tum tak tak tawhte hi keini zirlaite tihtur zawk chu a niin a lang. Hna hian min zawng dawn lo va, hna hi kan zawn tur zawk a ni. Kan thiamna leh theihna aṭang chauhin hna hi kan hmu dawn a, zanah whatsapp leh facebook vela dar 12 thleng thleng online theite hian zan dar 12 thleng lehkha han zir thei ila, chuan tun ai hian Mizo hnam hian hma a sawn piah lamah kan chhungkua leh keimahni ngei pawh kan inchawimawi a ni tih kan hriat reng a ṭul.
- Samuel Lalrinngheta, MA Political Science, ICFAI University Mizoram.