LUNGNGAIH HAPTA (Isua hun hman dân indawt)
Isua chu ropui taka Jerusalema chawimawina nen a luh hnu lawkah a hun hunhnung a hnai tial tial a. Jerusalem a luh aṭanga a thih inkâr hi Bibe zir mite chuan hming hrang hrang an vuah a, "The passion week" tih te, "The Holy Week" ti tein an sawi a, Mizo ṭawngin 'Lungngaih hapta' kan ti bawk. Jerusalem-a lal anga a luh aṭanga Isua hun hman dan kha mi thiamte chuan hetiang deuh hian an sawi.
CHAWLHNI/ TUMKAU NI: Hemi ni hi Judate calendar-ah chuan Nisan thla ni 9 ni a ni a, kum zabi khatna hunlaia Judate calendar hman hi ni tlàk leh ni tlàk inkâr (sundown to sundown) hi nikhat anga chhût a ni a, hei bâkah hian Galili biala Juda chêngte hian an chhût dan a dang leh deuh a, nichhuah aṭanga nichhuah (sunup to sunup) inkâr hi nikhat angin an chhût a. Tichuan, keini calendar hman mêk, Gregorian Calendar hi chuan zanlai aṭangin a tûk zanlai thleng (midnight to midnight) hi ni khat angin a chhût thung a, chuvangin thil thlen hun leh ni hi a danglam hret hret a ni.
Tumkau Ni kan tih pawh hi kum zabi khatna hunlaia Judate hun chhûtnaah chuan Nisan thla ni 10 a kai tel a ni.
Tûnlaia kan Calendar hman anga chhût chuan April ni 10 a ni bawk. Hemi ni hian Jerusalem luh an tum avangin Jerusalem bula khua, Bethphage khua an lo thleng a (Matt 21.1). He khua aṭang hian a zirtir pahnihte chu an hma zawn khuaa mi Sabengtung va kai turin a tir a, Sabengtung hi tu ta nge an va kaih hriat a ni lova, mi thiam ṭhenkhat chuan Bethani khua ami, a ṭhianpa Lazarate Sabengtung nia ngai an awm. A chhan pawh Isuan tihdan tur a hrilh khan Sabengtung neitute khan an lo hrethiam nghal mai niin a lang a, ihe lovin an lo pe ve mai a, chuvangin Sabengtung neitute khan Isua kha an hre chiangin an inpawh hle a nih a rinawm.
Tichuan, ropui takin Jerusalem chu a lût ta a. Chawhnu her hret velah Jerusalem hi an lût a, tichuan Isua leh a zirtirte hian hemi zàn hi Jerusalem-ah riak lovin a bul mêl 2 leka hla Bethani khuaah an riak a. Bethani khua hi Isua thianṭha Lazarate khua kha a ni a, Isua leh a zirtirte pawh hi hemi zàn hian Lazarate inah an riakin a rinawm. Isua Jerusalema a luh thu hi Matthaia 21.1-11; Marka 11.1-11; Luka 19.28-44 ten an ziak.
THAWHṬANNI: Hei hi Judate calendar-ah leh Galili biala Judate hun chhiarnaah chuan Nisan thla ni 11 ve ve a ni a, keini calendar-ah pawh April ni 11 a ni. Thawhṭanni zingah Isua leh a zirtirte chu Jerusalem khaw chhûngah an lêt leh a. Kawnga an kal laiin theipui kung, mahse a rah awm lo an hmu a, Isuan a hau hlum nghe nghe (Matt 21.18-22). Mi thiam ṭhenkhat chuan theipui hau hlum hian Israel sakhaw hruaitute, Pathian rorelna hmaa thlarau lama an thih tawh thu a entir niin an sawi.
Ṭhenkhat erawh chuan hei hi ringtu zawng zawngte rinna fiahna, sakhuana kâwra hmanga rinna tak tak nei silote dinhmun sawina niin an hrilhfiah ve bawk. Rinna dik tak neitu leh vawngtu chuan amahah thlarau lam rah a chhuah ṭhin thu sawina a ni.
Isua leh a zirtirte chu Jerusalem an lo thlen dawnin Isua hian Jerusalem chu ralkhat aṭangin a ṭah a (Luka 19.45), Matthaia erawh chuan Isuan Jerusalem a ṭah hi Temple a then thianghlim hnua thleng angin a ziak thung (cf Matt 23.37ff). Jerusalem Temple hung chhûng an han lut chu an beisei loh tawp thil an hmu ta. Temple hung chhûngah chuan an lo bazar nasa mai a! Pathian biakna hmun chu sumdawnna hmunpuiah an lo siam a ni hawt mai a. Isua a insum zo ta lo, a kut a thawh lawka, an sumdawnna leh bazârna dawhkan te chu a namthluk sak a. "Ka in chu ṭawngṭaina in an ti ang, nangni erawh chuan suamhmangte pûkah in siam a nih hi" (Lk 19.46) tiin a kamkhat hlawm a.
Hemi ni tlai pawh hian Jerusalemah riak lovin Bethani khuaah an kir leh a, hetah hian zan an riak a. Thawhṭannia thil thleng hi Matt 21.12-22; Marka 11.15-19; Luka 19.45-48 leh Johana 2.13-17 ah kan hmu.
THAWHLEHNI: Hemi ni hi Judate calendar-ah Nisan thla ni 12 ni a ni a, tunlai calendar-ah chuan April ni 12 a ni ve bawk. Isua leh a zirtirte chu thawhlehni zingah Jerusalemah an kir leh a. Kalkawngah Thawhṭannia Isua'n theipui a hau kha an hmu phei leh a, theipui chu a lo thi ta bul mai a. Isua zirtirte chuan mak an ti hle a, Isua chuan a zirtirte hnenah rinna pawimawhzia a sawi zui a. Tichuan, Temple-ah an lût leh a, hetah hian a hma nia a chêtna avangin Juda sakhaw hruaitute nen an inhmachhawn ta a. Juda sakhaw hruaitute chuan an lo chhuahchhal ngei a, "Tu thuin nge hêng thil hi i tih?" an lo ti a. Hemi ṭum hian Isuan khawi aṭangin nge thuneihna a neih tih a sawi a (Matt 21.23ff). A sawi zuinaah chuan Juda sakhaw hruaitute hi na takin a vawm zui nghe nghe a, "Hruaitu mitdel" ang hialah a chhuah a ni (Matt 23.19).
Chawhnu lamah a zirtirte nen Oliv tlângah chhoin, Temple chhak lam zâwnah an ṭhu a, Jerusalem khawpui thlir chungin mipui a zirtir a, hemi ṭum hian Jerusalem chungchang hrilhlâwkna te, hun tâwp thute a sawi a. A tihdan pangngaiin tehkhin thu hmangin a zirtir leh a, a lo kal lehna leh khawvêl tâwp chungchangte pawh entirna hmangin a sawi bawk.
Hemi ni pawh hian Jerusalem aṭangin Bethani khuaah riak turin an lêt leh a. Juda sakhaw hruaitute chu an thinrim em avangin Isua chu man tak tak tawh an tum ta a. Tichuan hemi zàn hian Sanhedrin hotute chuan a zirtir zinga mi Juda Iskariot-a chu an bekbawr ta a, Isua mantir turin an thlêm thlu thei ta a ni (Matt 26.14-16).
Hemi nia thil thleng hi Matthaia 21.23-24:51; Marka 11.20; Luka 20.1-21:36; leh Johana 12.20-38-ah te kan hmu.
NILAINI: Hemi ni hi Judate calendarah Nisan thla ni 13 a ni a, tunlai calendara chhût chuan April ni 13 ni a ni bawk. Hemi nia Isua chêtvelna hi Chanchin Ṭha buten an ziak lo va. Mahse, hemi ni hian Isua chu a zirtirte nen zanriah hnuhnung an kil dan tur leh, a hmun vel ngaihtuahin a buai hle niin mi thiam ṭhenkhat chuan an sawi a, chutih mek laiin Juda Iskariot-a leh a thurualpui Sanhedrin-ho pawh Isua mantir dan tur ngaihtuahin an hmanhlel hle bawk niin an sawi. Hemi ni hi chuan Isua hi a zirtirte nen nilêngin Bethani khuaah an awm a, zânah pawh chhuak lovin an riak zui zel. Hemi zan zantir lam hian Lazara farnu Mari chuan Isua chu a keah hriak rimtui man tam tak a hnawih a, chu chu phûm tura entirna a ni.
NINGANI: Hemi ni hi Judate calendarah Nisan thla ni 14 a ni a, tunlai calendar hmanga chhût chuan April ni 14 a ni bawk. Hemi ni hian Isua'n a zirtir pahnih Petera leh Johana te chu Jerusalem pindan chungnunga kalhlen kût hriatrengna zanriah buatsaih turin a tir a. A hma nia Isuan ruahmanna a lo siam lâwk tawh angin engkim fel tak leh tluang takin a kal a. Petera leh Johana pawhin Isua sawi angin harsatna nei lovin engkim chu an buatsaih a.
Tlailamah chuan zanriah hnuhnung an kilho ta a. Hetah hian Isuan khûnkhán takin zanriah a kilpui a, "Ka thil tuar hmain he kalhlên kût chaw hi eipui che u ka duh êm êm a ni. Ka hrilh a che u, hei hi Pathian rama a tak tak a nih hma loh zawng, ka ei leh tawh dawn lo a ni," a ti a (Lk 22.15,16). Zanriah an kil zawhin pindan chungnung chu an chhuahsan a, Gethsemani huanah an kal ta a. Chutah chuan Isua chu lungngai takin a Pa hnenah a ṭawngṭai a, Luka phei chuan a thlan chu thisen lian tak anga leia a far hial thu a ziak (Lk 22.44). Hemi zân tlai tawh takah hian Isua chu a zirtir Juda Iskariota puihnain Sanhedrin hote chuan an man ta a. A zan la lain puithiam lal Kaiapha inah an hruai nghal a. Isua chungchang chu hmanhmawh takin an ngaihtuah nghal ta rum rum a.
Ningania thil thleng hi Matthaia 26:17–75, Marka 14:12-72, Luka 22:7-62, leh Johna 13:1-38-ah te kan hmu.
ZIRTAWPNI: Hemi ni hi Judate calendarah chuan Nisan thla ni 15 a ni a, tûnlai Calendara chhût chuan April ni 15 a ni bawk. A hma zana Isuan an man kha a tlai tawh avang leh, a zân la laa Kaiapha hova a chungthu an rel nghal avangin an meng rei hlein a rinawm a, khami zan kha Isua hi a mu meuhin a rinawm loh. Tichuan hemi ni zingah hian Isua chungthu chu an rêl ṭan ta a. Petera pawhin Isua hrilhlâwk angin vawi thum ngawt hemi tûk hian mipui hmaa Isua a phatsan nghe nghe.
Juda Iskariot-a khan a beisei anga thil a kal lo tih a hriatin hemi ni zing takah hian Sanherin-hotute a hmu a, a pawisa dawn pawh a kir leh a, mahse thisen man a nih avangin annin an lo dawng duh tawh lo. Juda Iskariota rilru hrehawm lutuk chu hemi ni zingkarah hian a inâwkhlum ta nghe nghe.
Zing dar 9 rik hmain Isua chunga rorêlnate chu neih a ni ta a.
A hmasa berin Isua chu puithiam Anna hnenah an hruai a, hei hi a hma ni zân a la ni mah zâwk awm e. Judate hun chhiar zânah zirtawpni ni tawh mahse, tûnlai calendar anga chhût chuan Ningani zân anga sawi theih a la ni ang.
A vawi hnihnaah Isua chu Sanhedrin hmaah dintir a ni leh a, hemi tum hian thuhretu derte siamin nasa takin thiam loh an chantir a. Hei pawh hi Ningani zân a la ni mah awm e.
A vawi thumnaah, hei hi zirtawpni zing varṭian a ni a, Petera pawhin Isua a phatsan hun vel kha a ni awm e. Isua chunga thutlûkna- thi tura thutlûkna chu an nemnghet nawn leh a, thuneitu sâng Rom sawrkar court-ah an kalpui ta a ni.
A vawi lina, hei hi Pilata hmaa Isua chungthu an rêl hmasak zâwk kha a ni a, an rêl fel mai thei lova, Pilata chuan Galili bial lam mi tih a hriatin Galilee bial awptu Heroda hnenah tirin a thubuai chu a nam per ta a ni.
A vawi ngana, hei hi Gaili bial awptu Lal Heroda hmaa Isua chungthu relna kha a ni a. Hemi tum hian eng vak mah an va rêl thlu hlei thei chuang lova, Heroda lah khan a thilmak tih hmuh phet tumin a lo dawngsawng a. Sanhedrin ho thlen dan nen pawh a inpersan hlein a rinawm.
A vawi rukna, Heroda hova engmah an rêl thluk theih loh avangin Pilata hnenah an rawn kirpui leh a. Pilata pawhin theihtawpin hum a han tum na in Juda mipui a hlauh avangin a hum thei ta bik lova, Judate duhdan anga khenbeh turin a chungthu a rêl ta a ni.
Isua an khenbeh hun hi fehrehsan hunlai vel a nih hmel a, Isuan a thlarau thlaha a hnuk chah hun hi tlailam dâr 3PM (Judate hun chhiar dana hun 9-na) vêl a ni. Tichuan tlai dâr 6PM velah Nikodema leh Arimathai khuaa mi Josefa te chuan Isua ruang chu Kraws aṭangin an la thla a, thlânah an zalh ta a ni. Khuain a thim hnan mai dawn a, a tûk chu Sabbath a nih mai tawh avangin hmanhmawh takin a ruang chu an tuam a, thlân chhûnga a ruang zalhna turah pawh zalh mumal hman lovin Sabbath zawh veleha siamṭhat leh turin thlân chhûnga ruang an sawngbawlna hmunah chuan an zalh ta rih a.
Zirtawpnia thil thleng hi Matthaia 27:1-62, Marka 15:1-47, Luka 22:63-23:56, leh Johana 18:28-19:37 ah te kan hmu.
INRINNI: Hemi ni hi Judate calendarah Nisan thla ni 16 a ni a, tûnlai calendarah April ni 16 a ni bawk. Hei hi Judate Sabbath-ni a ni. Isua chu thlânah zalh a ni ta. Nunna siamtu chu phûmin a awm ta. Mitthi tawh chu a thawh leh hlauin Rom sipaite ventir a ni a. Tlailam ni tlàk hun dar 6-ah Sabbath a zo va. Tichuan, Nikodemate chuan Isua ruang chu an va buaipui leh ta a, hriak rimtui te an chulh a (Joh 19.38-40), tichuan thlân thar, tuma la zalhna ngai lohah chuan an zalh ṭha ta a ni.
Isua ruang hlawmtu Nikodema hi Sanhedrin member a ni nghe nghe a. Hemi hnu hian Josefa Arimathai khuaa mi nen hian a rûka Isua zuitu zingah an awm a, mipui vantlângin an rinna hriat an hlauh avangin a langin Isua zuitu an nih an sawi ngam lo.
Inrinnia thil thleng chungchang hi Matthaia 27:62-66, Marka 16:1, Luka 23:56, leh Johana 19:40 ah te kan hmu.
PATHIANNI/CHAWLHNI: Hemi ni hi Judate calendarah chuan Nisan thla ni 17 a ni a, tunlai calendarah chuan April ni 17 a ni bawk. Zing vartianah Isua chu thihna hnehin a tho leh ta a. Hemi ni hian mi 5 hnenah a inlâr a. a hmasa berin Mari Magdalini hnenah a inlar a, chumi hnuah hmeichhia thlâna lokal, a ruang rimtui hnaiwh tuma lokal hnenah a lo inlâr leh a, Emmau kawnga zirtir thiandun kalte hnenah a inlâr leh a, Simon Petera hnenah (cf Lk 24.33, I Kor 1.5) a inlâr leh a, chumi hnuah pindan chungnungah zirtirte hnenah Thoma awm loh laiin a inlâr leh a ni.
Chawlhnia thil thleng hi Matthaia 28:1-13, Marka 16:1-14, Luka 24:1-49, and Johana 20:1-23 ah te kan hmu. Nunna siamtu kha an tihlum a, thawhlehna ropui an phûm a, mahse thihna chelh hlen rual lohin a tho leh ta!! Lalpa chu fakin awm rawh se!
- Rev P.C. Ngháklianmâwia