Written by
Prof. Jangkhongam Doungel
Department of Political Science, Mizoram University
THE CONSTITUTION ONE HUNDRED AND TWENTY-FIFTH AMENDMENT BILL, 2019 HI DIRECT FUNDING A NI EM?
1. Thuhma:- 'Direct Funding' tih hi Mizoram chhunga Sixth Schedule Area-a ṭawngkam lar ber, a ngaithla duh leh duh lote pawhina ninawm khawpa loh theih lova, an ngaithlak fo, political party leh politician-te pawhina sawi nuam an tih em em ṭhin, mahse a tak ram a thleng tak tak thei dawn em tih sawi chian hleih theih miah loh ṭawngkam a ni a.
Direct Funding tih ṭawngkam hi, MLA leh MDC inthlan apianga politics khelh nana auhla pakhat leh, political party hruaitute leh candidate tena thiam taka mipuite beiseina sang tak neihtir nana an ṭawngkam hman lar tak leh mipuite ṭawng thlamuan nana an hman fo auhla a ni. LADC inthlan puan a lo nih leh tak avangin, Direct Funding hi tun dinhmunah hian, politics boruak siam nana hman leh mek niin, hei hi a tak tak chang thei thil a ni em tih chu zir chian leh zir ngun deuh hlek a ngai ta a ni.
2. India Danpuia Sixth Schedule awmzia:- India Danpui-a Sixth Schedule innghahna Article te chu Article 244 (2) leh Article 275 (1) te hi an ni. Article 244 (2) hian Assam, Meghalaya, Tripura leh Mizorama Tribal Area-ah te India Danpui-a Sixth Schedule hman a ni ang a ti a. Article 275 (1) chuan hetiang hian a in ziak, “Parliament chuan Dan hmanga ṭanpuina sum (grants-in-aid), state hrang hrangte tana Parliament-in ṭanpui an ngaih dan a zira bithliah hrang hrang a siam angin, Consolidated Fund of India aṭangin state ṭanpui ngai nia a hriatte hnenah kum tinin a pe ang. Chutih rual chuan, state sum atan Consolidated Fund of India aṭangin grants-in-aid a pe tur a ni a, chu’ng sum, a khat tawka awm zeuh zeuh chi (recurring sums) ang te chu, state tana hmasawnna lama ke pen nana hman atana tih a nih laiin, India sawrkar hriatpuina/ remtih puinain state chhunga Scheduled Tribe hmasawnna atan leh chumi bakah Scheduled Area-a chengte inrelbawlna atan a pe ang." ADC-te thuneihna leh an mawhphurhnate chu Sixth Schedule Paragraph 1 aṭanga Paragraph 21-na chhungah hian a inziak vek a. Sixth Schedule hi Parliament chauhin a siam danglam (amend) theih thu hi Paragraph 21-naah hian chiang deuhin a inziak bawk. Chuvangin, Sixth Schedule-a thumal pakhat thlak danglam tur pawh hian Parliament chauh lo chuan a ti thei lo tih a chiang hle. Mizorama ADC hovin 'Direct Funding' an tih fo chungchangah hian, Sawrkar laipui aṭanga an pawisa plan leh non-plan sum ADC ten an dawn tur zawng zawng hi, state sawrkar thlawh-khuma an dawn tur anga sawi a lo ni fo tawh ṭhin. Hei hi, kum 1987/1988 vel aṭanga ADC-te auhhla niin, chutianga anmahni lo tlangaupuitu party-te pawh chu an lo inthlak ve zel ta bawk a ni.
3. Sixth Schedule Amendment tura hmalakna:- Sixth Schedule siam danglam (Amendment) chungchang hi Parliament thuneihna liau liau niin, Sixth Schedule ngei pawh hi siam danglam a lo ni fo tawh ṭhin. Kum, 1954, 1957, 1964, 1971, 1985, 1995 leh 2003-ah te hian Parliament chuan Sixth Schedule hi a lo siam danglam tawh a ni. Sixth Schedule Amendment rawtna a lo awm fo tawh ṭhin avanga sawrkar laipuiin ‘study team' hrang hrang a lo din tawh ṭhenkhat chu - National Commission to Review the Working of the Constitution, 2001; Planning for the Sixth Scheduled Areas, 2007 leh Core Team to Study on Functioning of Local Governance in North Eastern Region with Special Reference to Autonomous District Councils/ Autonomous Regional Councils, 2009 te an ni.
India hmarchhaka Tualchhung Sawrkar inrelbawl dan chungchang zir tura Research Team on Study on Functioning of Local Governance in North Eastern Region, Prof. David Symlieh (UPSC Chairman kal chhuak ta) kaihhruai hnuaia din a nih ṭum khan he article ziaktu ngei pawh hi member pakhat atana ruat a lo ni ve tawh a. Study Team-in uluk taka an zirchianna aṭanga thil pawimawh lo lang hriat theih te chu, Sixth Schedule siam danglamna (Amendment) atana tih tur ṭul an tih te chu, Village Council/ Village Administration (Democratic Decentralisation) te hnena Panchayati Raj Institution (PRI) anga thuneihna sang zawk leh hna thawhna tur pawisa tam tham deuh pek a ni deuh ber a ni. Heng Study Team hrang hrangte’na rawtna an siam te hi, sawrkar laipui chuan Sixth Schedule siam danglam a lo ṭul huna ruahmanna siam nan a lo hmang ta ṭhin a ni.
Kum 2011 khan, the Constitution One Hundred and Fifteen Amendment Bill, 2011 kha rawt a lo ni tawh a. Parliament-ah vawi khat pharh hman a lo ni tawh na-in, a zuzi (lapse) ta hlauh a ni. He Bill ngei pawh hi Mizorama ADC hotu ṭhenkhat chuan 'Direct Funding Bill' tiin an lo tlangaupui hman tawh hial nghe nghe a ni. Chumi hnuah a reh leh ta vang vang a, tunah hian Constitution One Hundred Twenty Fifth Amendment Bill, 2019 chu buaipui leh niin, Parliament (Rajya Sabha)ah March 5, 2020 khan pharh a lo ni tawh a. Lok Sabha-ah pawh hemi ni bawk hian tlangzarh ve a ni a, mahse, ngaihtuah chian a la ni lova, tunah hian Parliament a pawm turin buatsaih leh mek a ni.
4. Constitution 125th Amendment Bill, 2019 bihchianna:- He 125th Amendment Bill, 2019 lo chhuahna ṭobul tak chu, Sawrkar laipui leh Assam sawrkar tena kum 2011-a Assam helpawl, United People’s Democratic Solidarity (UPDS) leh kum 2012-a Dima Halam Daogah (DHD) te nena inremna thuthlung an lo ziah tawh tihpuitlinna tur atan leh tunhma aṭanga Sixth Schedule siam danglam tura ruahmanna kal zel tihpuitlinna tura tih a ni. Tunlai hian, Constitution 125th Amendment Bill hi 'Direct Funding Bill' ni tur anga sawi thawm a awm leh ta a. Chuvangin, he Bill hian engnge a tum tih leh, he Bill-ah hian direct funding atana ruahmanna a awm tak tak em tih hi zirchian a lo ngai ta niin a lang. He Bill-ina a tum tlangpui te chu tawi fel deuhva zirchian han tum ta ila.
(a) India Danpui-a Article 280-naah hian Clause (3) dah belh niin, chu chuan State Finance Commission din a ni ang a. Chu State Finance Commission chuan, Consolidated Fund of the State aṭanga ADC-te inrelbawlna tur leh an pawisa hman tur leh ADC hnuaia Village Council leh Municipal Council-te budget a bithliah ang tih a ni. Hei hi Article 244 (2) - ina a huam chin State-teah chauh hman a ni ang.
(b) Sixth Schedule Paragraph 2, sub-paragraphah (1)-ah hian, Assam State chhunga Autonomous Council pahnih, Meghalaya-a ADC pathum leh Tripura-a ADC pakhat te chu Autonomous Territorial Council an ni tawh ang tih a inziak a, Mizorama ADC pathum te erawh chu Autonomous Territorial Council an nih theih loh tur thu a lang.
(c) Sixth Schedule Paragraph 2, sub-paragraphah (7)-ah chuan, MDC ni lai te chu MP atan emaw, MLA atan emawa thlan tlin an nih chuan, Gazette of India-ah emaw, State Sawrkar Gazette-ah emaw inthlan result chhuah a nih aṭanga ni 14 chhungin, chung MP emaw MLA emawa thlan tlin tak MDC bialte chu bial ruak a puan a ni ang.
(d) Sixth Schedule Paragraph 2, sub-paragraphah (7) dawtah hian sub-paragraph (8) belh a ni ang a, he sub-paragraph (8)-a thil lang chiang tak chu, District Council, Regional Council, Village Council leh Municipal Council inthlan zawng zawng hi State Election Commission (SEC)-in a buaipui tawh tur thu leh MDC ni lai te MP emaw MLA emawa thlantlin an lo nih chuan, Gazette of India-ah emaw State Sawrkar Gazette-ah emawa inthlan result tihchhuah a nih aṭanga ni 14 chhungin, MP emaw MLA-a thlantlin tak te MDC bial chu bial ruaka puan a ni ang.
(e) Sixth Schedule Paragraph 2, dawt chiahah hian Paragraph 2A belh a ni ang a, hetiang hian ziak a ni ang – (1) Constitution 125th Amendment Bill, 2019 hman tan ni atanga kum khat chhungin ADC-ten anmahni huam chhungah dan siamin Village Council leh Municipal Council te an din tur a ni. (2) ADC ten dan siamin, Village Council leh Municipal Council seat awm zat turte bithliahin, bialte an siamfel ang a, Member nih theihna tura mamawh te (qualification) leh member-te ban theinna (disqualification) te pawh an siam ngei tur a ni. (3) ADC tinin District Planning Committee an din ang a, a Member turte chu, ADC, Village Council leh Municipal Council aṭanga lakkhawm tur an ni ang. (4) Hemi Paragraph tlawh chhana ADC-in dan a siam zawng zawng te chu Governor in a pawmpui hma loh chuan hman tan theih a ni lo ang. Paragraph 2A a ruahmanna erawh Meghlaya-ah hman a ni lovang tih a lang leh.
(f) Sixth Schedule Paragraph 3, sub-paragraph (1)-clause (c)-ah hian (I) (II) dah belh tura tihna a awm a, tin, dah belh tur (III)-ah hian subject 32 vel Karbi Anglong leh Dima Hasao te hnena pek belh turin a inziak.
(g) Sixth Schedule Paragraph 3, sub-paragraph (3)-ah hian thu belhin, Governor-in ADC te leh Regional Council te hnena thuneihna a pek belh turte a inziak ang.
(h) Sixth Schedule Paragraph 8, dawtah Paragraph 8A dah belhin, Governor-ina a ruat Sate Finance Commission chuan, ADC, Village Council leh Municipal Council-te sum dinhmun a ennawn ang a, a ṭul dan azirin Governor hnenah an hriattir ṭhin ang tih ziak belh a ni ang.
(i) Sixth Schedule Paragraph 20 BA-ah North Cachar Hills Autonomous Council hi Dima Hasao Autonomous Territorial Council tia ziak a ni ang.
5. Tlangkawmna:-
India Danpui-a Sixth Schedule-ah chuan, Sixth Schedule siam danglam hi Parliament thuneihna a nihziate, Sixth Schedule siam danglam tura hmalakna kal mek ang chite leh tuna Constitution 125th Amendment Bill, 2019-ina a thil tumte ang duang hi tarlan a ni a. He Bill hian Direct Funding lam a kawh leh kawh loh chu he article aṭang hian kan ngaihtuah chhuah thiam mai a rinawm. Tun hma aṭang tawh khan, Mizoram-a ADC hotu ṭhenkhatte hian Direct Funding hi an lo tlangau pui tawh ṭhin a, hei hi an politics auhla kal zel niin a lang.
Tin, Mizoram-a ADC hotute'na an auhla ang Direct Funding hi chu, Constitution Article 275 (1)-na siam danglam a nih phawt loh chuan thil tih theih a ni lo. Tuna 125th Amendment Bill, 2019-ah hian, Article 275 (1) siam danglam (amend) lam hi a lang tel miah lo chu a ni. ADC funding nena inkungkaihna awm chhun chu, Article 280-na siam danglama State Fiance Commission din a ni a. He Article 280-na siam danglam turin a kawh chu, ADC fund leh ADC hnuaia Village Council leh Municipal Council te pawisa dawn turte hi, State Fiance Commission ruahmanna anga pek a nih tur thute a ni a. Hei hian, Sawrkar Laipui aṭanga ADC-te'n State Sawrkar thlawh-khuma pawisa an dawn tur lam a hawi lo.
Constitution 125th Amendment Bill 2019, zirchiang tura ruat Anand Sharma Chairmanna hnuaia MP 42 member awmna Committee, Department Related Parliamentary Standing Committee on Home Affairs pawh khan, State Sawrkar thlawh-khuma ADC-tena Sawrkar Laipui aṭanga pawisa an dawn tur angin eng thu mah a ziak lang lova. Tin, he Report phek 46-naah hian, 125th Amendment Bill, 2019 hian Article 275 (1)-na khawih chet a tum lo tia Home Ministry hrilhfiahna a lang bawk.
Tunhma aṭanga Home Ministry-ina Sixth Schedule siam danglam a lo tum tawh ang leh, Research Team hrang hrangte thil hmuh behchhana ruahhmanna a lo kalpui angin, 125th Amendment-in a tum ber chu Tualchhung Sawrkar (Village Adminitsration leh Municipality) tih chak a, 73rd leh 74th Amendment anga Sixth Schedule hnuaia Tualchhung Sawrkar (Village Council leh Municipality) te thuneihna pek belh leh ADC-ten fund awmzia nei taka an hmuh theihna tur ruahmanna a ni mai a. Tin, State Fiance Commission kaltlanga pawisa ṭha taka an dawnna tur ruahmanna a ni bawk a, Direct Funding erawh a nih loh zia hi hriat chian ngai niin a lang.