Written by
Ramtluanga Ralte

Rev. Reginald Arthur Lorrain (R.A.Lorrain)

Mara hnam te hian hmasang an pi leh pute hun aṭanga an rin dan chuan thing bul lung bul hian huai neiin an ngai a, an bia a. Heng huai nia an rin te hi tihlungawi nan an ran vulh te hmangin an inthawi ṭhin a ni. Heng huai an hlauhna leh thimna ata enga hruai lut turin Rev. Reginald Arthur Lorrain (R.A.Lorrain) leh a nupui Maud Louise Ulander Lorrain te chuan September ni 26, 1907-ah Serkawr (Saikao) hi an lo thleng a, an thih ni thlengin Mara hnam tan rawng an bawl a ni.

Rev. Reginald Arthur Lorrain (a lei a ṭhial let tawp tawp ṭhin avangin ‘Thialleta’ an ti bawk), hi July 10, 1880-ah a piang a, a pa chu James Lorrain a ni a, London Post Master hna thawk thin a ni. R.A. Lorrain hi a tlangval lai chuan a sakhaw-mi vak lo a ni awm e. Lakher rama a lo chhuah hma hian Canada ramah te a awm a, America ramah ‘Texas Rangers’-ah te ṭangin Wild West lamah hnuhma a nei ve a sawi a ni ṭhin. A rilru a lo puitlinin Pathian rawngbawlna lamah a rilru a pe ve ta a ni. Mi taima tak leh chak tak, kut hnathawh hreh lo mi a ni a, silai leh ran vulh a ngaina hle. Serkawr an lo thlen hnu pawh hian Chuktuah huan a siam nghal a ni.

A bungalow chu ama sak vek tih theih a ni a, tukverh leh kawngkhar siamah tih loh chuan mistiri ruai lovin a sa peih vek a ni. In hnih lian tawk a sa zo va, huan zau tak a nei bawk. Mission hna a thawh tan tirh pawh hian chawmtu mumal nei lovin, amahin hma lain, a inenkawl chawp a ni.

R.A. Lorrain leh a ṭhian, mi tlemte ten ‘Lakher Pioneer Mission’ tih hi February 11, 1905-ah an din a (Hemi ni hi 99th ECM Assembly, ECM College veng Biak In, Saiha a March 12, 2022-a neih zawh takah khan ‘Tawngṭai Ni’ atan hman ni rawh se, tiin an rel).

Chumi hnuah ramthim lama kal tura inbuatsaihin, David Livingstone Medical College-ah damdawi lam thiamna zirin kum khat hun a hmang a. January 18, 1907 ah a nupui Maud Louise Lorrain nen London chhuahsanin India ram an pan a. February 16, 1907 -ah Kolkata an thleng a, March 5, 1907-ah Serkawn (Lunglei) an lo thleng a, Serkawnah hian a U James Herbert Lorrain (Pu Buanga)-a te bulah thla ruk an awm a, R.A. Lorrain Mizorama a lo chhuah chhan hi a U J.H.Lorrain vang a ni a tih theih ang. Ani hian lehkha te a thawn ṭhin a, Mizoram chanchin te a hrilh ṭhin bawk a ni. September 19, 1907-ah Pu Buanga hovin Mara ram lam panin Lunglei an chhuahsan a, September 26, 1907 tlai dar 400-ah Serkawr (Saikao) hi an lut a, hetih laia Serkawr Lal chu Thylai Hlychho a ni.

R.A. Lorrain hian Mara ṭawng chu ziaka dah theih turin a siam a, Mara Dictionary bu hnih thu (word) 7000 chuang awmna a tichhuak (publish) bawk. Mara mite puihna-in English Bible Mara ṭawngin an let (translate) a, Thuthlungthar Bu kum 1908-a an lehlin tan chu kum 1927-ah an zo a. Chumi hnu kum 1951-ah Thuthlunghlui Bu an letling zo leh a (Hei erawh a thihsan avangin A.B. Lorrain-in alo chhunzawm a, kum 1956-ah an tichhuak thei ta chauh a ni).

R.A. Lorrain hian Mara mipuite tan zirna lamah pawh a thawhhlawk em em a, Mara A, AW, B a siamsak zawh hnu hian Serkawr-a an chenna hmun, Lorrain Ville-ah June 1908-ah Primary School (A dung 25 ft, a vang 15 ft) a hawng a. Hemi kum hian Zirlai naupang pathum a nei a ni.

A tirah chuan R.A.Lorrain hian Mara hmeichhiate chu sikulah chuan a luhtir ve lo va; a chhan chu Mara hmeichhiate hi In lamah leh Lo lama buai tak an nih vangin a luhtir duh rih lo a ni. Mahse, a hnuah chuan an nu leh pate hnenah an fanute chu zan lamah sikul kaltir turin a ngen a, tichuan Mara hmeichhiate tan kum 1929-ah zan lama an zir ve theihna turin sikul a din leh bawk a ni.

R.A.Lorrain (‘Vaili-Mapaw’ tiin an ko ṭhin a, a awmzia chu ‘Violet-i Pu’) nupui, Maud Louse Ulander Lorrain hi August 6, 1875 khan London khawpuiah a lo piang a, R.A.Lorrain nen hian October 20, 1906-ah an Innei a, ani hi hmeichhe huaisen leh tum ruh tak niin Indopui hunlai khan British Sawrkar-in Missionary-te an rama hruai haw tura British Sipai a tirh pawh khan haw ve duh lovin, Mara hnamte zinga thih thlenga awm a thlang zawk a ni. British Sawrkar-in a huaisenzia an hmuhin kum 1946-ah ‘Kaisar-i-Hind Medal’ an hlan hial a ni. Maud Louise Ulander Lorrain (‘Vaili-Mano’ an ti bawk, a awmzia chu ‘Violet-i Pi’ tihna) hi May 23, 1960 -a a thih thlengin Mara hnam zingah a khawsa a, a thih hian Serkawr-a an chenna hmunah a pasal thlan kiangah an phum ve a ni.

R.A. Lorrain te nupa hian fanu mal an nei a, a hming chu Louise Marguerite Tlosai Lorrain a ni a. A lo pian (September 18, 1909) hian lal chuan, ‘Tlosai Zuano’ (Queen of Tlosai) tiin hming a phuahsak nghe nghe. Nula tlawntlai ṭha tak mai, pian thiam leh nalh tak, nula hmelṭha tak a ni. Ram danga lehkha zira kal chhuak chuang lovin, a nu hnen aṭangin a zir mai ṭhin a ni. Kum 1928-ah anmahni ṭanpui turin sap tlangval pakhat Albert Bruce Foxall a lo chhuak a, an ṭangkaipui em em a ni. Tlosai nen chuan an lo inngaizawng a, an innei ta a (20 September 1934 at Congregational Church, London). 

Makpa chhungkhungin a awm a, a hming pawh A.B.Lorrain Foxall (Albert Bruce Lorrain Foxall) tih a lo ni ta a. Louise Marguerite Tlosai Lorrain hi zaithiam tak a ni a, London an zin ṭumin West Minster Central Hall, London-ah Mara hla a zuk sa nghe nghe a ni awm e. June 21, 1968-ah Ludhiana Christian Medical College-ah a boral a, a damlaia a lo sawi lawk leh a duh dan ang ngeiin, a ruhro chu Serkawr-a an chenna hmuna phum turin November 6, 1992-ah an phawrh leh a, November 15, 1992-ah Serkawr-a a nu leh pate thlan bulah a ruhro chu an phum ve ta a ni.

R.A. Lorrain (February 1, 1944) a thih hnu hian Albert Bruce Lorrain Foxall (A.B.Lorrain) hian a hna hi a chhunzawm ta zel a, A.B.Lorrain hi mi inngaitlawm tak leh khawngaihna ngah tak mi a ni a. Mara mipuite tan hmathlir thui tak a nei a, Mara ṭawnga Thuthlung hlui Bu R.A.Lorrain lo lehlin (Translate) tawh chu Kum 1956-ah a tichhuak a, Dictionary te siamin, lehkhabu eng emaw zat a ziak bawk a ni. Louise Marguerite Tlosai Lorrain nen hian fanu mal chauh an nei leh a, a hmingah chuan Violet Louise Annie Lorrain Foxall (April 16, 1938-a piang)an sa a. 

Violet-i hian Mara tlangval L.Mark chu pasalah a nei a, fa pawh Mipa pathum leh Hmeichhia pakhat an nei a ni. Pi Vaili (Violeti) te nupa hi an la dam a, amah hi a chak vak tawh loh avangin leh hrileng vangin Serkawr ka tlawh tum pawh hian kan inhmu thei lo a, pawi ka ti hle mai. Pi Vaili hian, Evengelical Church of Maraland (ECM) leh Congregational Church of India (Maraland) te hi, ‘ka damlai ngei hian lo inpumkhat rawh u’ a ti niin an sawi a. Hei hi 99th ECM Assembly, ECM College veng Biak In, Saiha a neih zawh takah khan Mara ram mipui nghahhlelh ber ECM leh CCIM inpumkhat rawh se, tia Re-unification Board-in proposal a siam zawng zawngte chu Assembly member kalkhawmte chuan ban pharin lungrual takin March 12, 2022 khan an pawm fel ta a ni.

- Ramtluanga Ralte