World Poetry Day chibai ule
Vawiin March ni 21, World Poetry Day kan lo thleng leh ta reng mai. Mizo ṭawng chuan ‘poetry’ hi ‘hla’ tihna a ni mai a. Mizote ngat phei chu zai ngaina hnam kan ni a, kan hlim leh lawm, lungngaih leh mangan nikhuaa kan inhnemna pui ber chu hla a ni. Kan khawhar hla leh lengkhawm zai te hi bo ta vek sela, kan nunkhaw har dan tur leh khingbai dan tur hi suangtuah thiam ngaihna pawh a awm lo.
Hei hian hlain mihring nun a nghawng theihzia leh thu aia mi rilru a hneh theih bikzia a tilang chiang awm e. Hla hi kan suangtuahna chhungril ber ber kan phawrhchhuahna a nih vang hian thuziak dang zawng aiin zun a nei emaw tih mai tur a ni.
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) chuan kum 1999-a an General Conference vawi 30-na Paris-a an neih ṭumin March ni 21 hi ‘World Poetry Day’ atana hman turin a rel a. World Poetry Day ruahman a nih chhan hi, khawvel hmun hrang hranga hnam hrang leh nundan phung hrang hrang nei ten, mahni ṭawng ṭheuha an hla phuah chawisanna tur leh hlut lehzual a nih theihna tura inzirtirna atan a ni.
Khawi ram chanchin pawh hi chhui ta ila, poetry chu a ram mipuite lairil luahtu lian ber a ni zel a, poetry chu a ram chanchin leh a chhunga chengte nihna (idenity) nen a inzawm tlat bawk.
Poetry hian mihring rilru sak ber pawh a tinem thei a, mi rilru puthmang a thlak thei bawk. Khawvel mipuiten inunauna ṭha an neih theihna atan te, thil ṭha inzirtirna atan te, thil sawimawina atan leh kawng inkawhhmuhna atan te pawh poetry hi hman ṭangkai a ni a. Tunlai hunah pawh sorkar department leh pawl ṭhenkhatten an thil tum vawrhdarhna leh inzirtirna atan poetry/ hla inphuahsiak te an hmang ṭangkai hle zel a ni.
Poetry hi khawvelin a hmelhriatna a rei tawh hle a, mihringin ziak leh chhiar a thiam hma daih, B.C. 2000 liam ta-ah pawh khan poetry hi an lo phuah tawh ṭhin. Poetry han tih hian, a ziaha ziah leh chham chi te a huam vek a, hmanlai hla chham chi ‘oral tradition’ kan tih te pawh a huam vek a ni. Khawvel puma poetry hriat lar Beowulf, Illiad, Odyssey, Aeneid, Paradise Lost, Canterbury Tales leh adangte pawh poetry huang mai ni lo, khawvel literature-ah hmun pawimawh tak luahtu a la ni reng a ni. Tin, hla hi ram chanchin vawng nungtu leh inlungrualna siam khawp hiala chak leh thiltithei a ni a, inhriatthiamna leh inzirtawnna siamin, khawvela remna siamtu pawimawh tak a ni bawk.
Mizote zingah pawh, kan pi pute hunlai daih tawh khan hla chham chi kan lo nei ṭeuh tawh a. Khang hla chham ho aṭang khan kan pipute nunphung leh an inrelbawlna tam tak kan hriat theih phah a ni. Hun a kal zel a, Mizote zinga pawh hla phuah thiam tak tak an pung zel a. Chham mai ni lovin, thua ziakin hla kan phuah ta zel a, chung zingah chuan Pu Rokunga hlate chuan hlut a hlawh hle. Mizo poetry ngainatute kalkhawm chuan February ni 20, 2016 khan Mizo Poetry Society (Mipoty) an din a. He ni hi Mizoram State Day a nih bakah Poet of the Century-a puan Pu Rokunga piancham vawi 100-na a ni a, amah hriatreng nan leh Mizo hla phuahmite inpawlkhawmna atana din a ni.
He pawl a din hma, kum 2016 hma lamah kha chuan hriat theih chinah poetry ziakna lehkhabu hi 33 vel chauh a chhuak a. Kum 2016 hnu lamah hian chhinchhiah theih chinah poetry bu 38 a chhuak tawh a, heng bakah hian Mizo Poetry Society hian ‘Zaikung Thar’ tih hming vuahin poetry dahkhawmna lehkhabu pali a tichhuak tawh bawk.
Kum 2016 hnu lamah hian chawhrualin kumtin poetry bu paruk chhuak ziah ang a ni ta hial. Tunah phei chuan heng poetry tharte zirbingna hi kalpuiin, research bei te pawh an awm mek a ni.
Hla phuah hian ken tel hrang hrang - diction, rhyme, mood, meter, imagery, stanza, verse leh a dangte a nei a, chutiang nei kher lo ‘free verse’ kan tih te pawh a awm bawk. Hla chu hla phuah mite’n ṭawngkam buangraw hrang hrang hmanga an infiamna hmun a ni ti ila kan sawi sual awm love. Poetry ziah hian kum bithliah a nei lova, hausa leh rethei a thliar lem lo, mitinin kan phuah theih leh hlut theih a ni a, mithiamte thiamna belhchhahtu, mi naran pawhin ṭawng hmanga kan suangtuahna kan thaichhuah theihna, zirlaite tan lah thumal hriat belhna leh ṭawng zirna hmawnraw ṭha tak a ni bawk. Poetry hian mitin min phuarkhawm a, kan khawhawi leh rilru tizautu ṭha tak a ni mek zel. Mizote zingah pawh hla phuah lama tuimi kan pung zel a, ṭhangthar hla phuah mi ṭhahnem tak kan neih belh zel bawk. Hetianga poetry lama tuimi kan awm chhung chuan kan ṭawng leh kan hnam hian hma a sawn zel ang.
Khawvel mi ropui ber berte hi poetry tuipui a, poetry lo ziak ve tawh ṭhin an ni fur mai. Jimmy Carter-a te, John F. Kennedy, Martin Luther King Jr. te, Nelson Madela te leh midang tam tak an awm. Mizoram Larsap (Governor) lo ni tawh zingah A. Padmanabhan te, PS Sreedharan Pillai te kha poetry ziak thin leh a bu hiala tichhuak tawh te an ni.
Hla hi a ṭhen sak chi a ni a, a ṭhen chham chi a ni a, a ṭhen chhiar chi a ni. Chung hla hrang hrangte chuan mi hneh theihna danglam tak an nei. Lungngai leh lungleng te tan hnemtu a ni a, hlim leh lawmte lawmna belhchhahtu a ni.
Khawvel in leh lo ropui, hmingṭhatna leh hmingthanna zawng zawngte hi lungngaih manganni-ah chuan chhuan tur leh inhnemna an tling zo lova, a tawp khawka mihring inhnemna leh innghahna chu ‘hla’ a ni fo ṭhin. Mihring thinlung ngaihtuahna puanchhuahna ril leh ropui ber, a tawpkhawk leh a vawrtawp chu ‘hla’ a ni, ti ila kan uar lutuk awm lo e.
- Dr. Lalbiakdiki & Dr. H.Laldinmawia, Mizo Poetry Society