Written by
- Dr. Laldinliana Varte

ZU SAWI APIANGA BIBLE PAWH LUH TEL TUM PHET HI...

..…a nuihzathlak ṭhin mang e aw! In lovah chuan zu kaihhnawih zir nasa pawl tak ka ni ngei ang a, “Mizo zinga zu in hrim hrim sual a ni” ti tur khawp zirchhuahna pawh ka nei ṭha fu. Chu lam chu ṭum danga sawi atan khek ta ila, tun ṭumah chuan kan zu sawi fo leh Bible-a uain khaikhin ka chak zawk mah a ni.

Bible-ah grape aṭanga sawr chhuah tui hi ruih theih leh ruih theih loh sawi lan a ni ve ve a, sawr zawh hlim hlawt sawina a awm laiin ruih mi te pawh ziah lan a ni ve tho. Isua khan alcohol pai uain a in ve ngei ang, mahse tunlai zu leh in dan nen hi chuan a in an loh hmel tlat! Boruaka awm tawk dawidim (wild airborne yeast) hian grape-a chini (sugar) aṭangin 3-4% alcohol bak a siam thei lo an ti. 4% aia tam tur chuan uain siamtuin dawidim a telh belh a ngai.

Dawidim-in a siam chhuah alcohol chuan 11% (vel) a pelhin dawidim vek a chu a tihlum ta ṭhin a, Isua hun laia uain khan 11% alcohol aia sang a pai thei lo tihna a nih chu! Tunlai uain-ah chuan cultured GMO yeast hman ṭhin ni a, sulphur dioxide, saccharomyces leh thei hmin aṭanga buatsaih hi kan tunlai uain chu a ni. Isua hun lai uain leh tunlai zu kan tihte hi alcohol pai zatah an in thlau hle dawn phawt!

An in dan mawlh mai kha a pawimawh a nia! Hmanlai mite khan zu chak tak in ṭhin kha mawi leh ṭha an ti bik lo. Zu fir thlawrte kha amphorae an tihah an dah ṭha ṭhin a, chu chu in tawk tein no (kylix) ah an thli chhuak a, vur emaw tui emaw nen an in ṭhin. Athenaus of Naucratis-a ziak, Deipnosophistae (Banquet of the Learned, AD 228) ah khan hmanlai mifing/ mi-ril ten tui leh uain inpawlh dan tur (tui : uain) ṭha an sawi a chuang a, hetiangin:

Homer – Tui hmun 20-ah wine hmun 1, chu chu 20:1 tihna; Pliny – 8:1; Aristophanes 3:1; Eunos 3:1; Hesiod 3:1; Alexis 4:1, Diocles 2:1; Ion 3:1; Nichochares 5:2; Anacreon 2:1. Thuthlung Hlui Judate paw’n tui pawlh loh uain in chu tih chi an an ti meuh lo (2Maccabees 15:39). Mishnah leh Talmud-te han bih chiang deuh ila, uain pawlh dal loh chu uain ‘dik’ a ni lo an lo ti a, a pawlh dan ṭha ber pawh tui hmun 3-ah uain hmun 1 an chawh ber (B. Shabbath 77a). Kalhlen Kut laia uain in tur pawh 3:1 tho a ni (B. Pesahim 108b).

Hetiang tak hian uain pawlh dal hi in ta se, ruih pui zung zung a theih ang em? Mathe chhe te han hmang chhin ila -

Isua hun lai uain a alcohol tel thei zat = 11% (a tam berah, ti tel kher theh ang).

Tui pawlh dan tlanglawn

(uain/tui) = 1/3

Chaw atan uain in thina alcohol

pai zat = 11/100 x 1/3 x 100

= 3.67% (a tam berah)

Kum 40 ka chuang ve ta viau naa zu kan tih ho (beer leh grape wine telin) hi ka la in miah lo nia! Chuvang chuan 3.67% alcohol content hian mi a ti rui pha hle ang em tih ka hre thiam pha chiah lo. Rui tur erawh chuan an puar hle ka ring ve ngawt a, an zun hnem phah hle ang. Chutih rualin, Isua hun lai khan zu rui an awm lo ang tihna a ni lo, pawlh dal chiam loh uain lo in ve vak vak pawl an awm ngei ang!

Ka sawi duh ber chu – zu in duhten Bible-a ṭanchhan zawn hi a fuh ber lo. Paula’n Timothy-a uain in tura a chawhte kha kan lo sawi ve leh leh chiam ṭhin. Paula, daktawr Luka ṭhianpa khan ruih chi uain hmanga pumpui ṭha lo enkawl a rawn tawp lovang! Greek damdawi lehkhabu hluiah grape aṭanga sawr hlim ‘uain’, dawidim telh loh damdawi atana hman ṭhin thu hmuh tur a awm chek chuk tih hre tel ila a ṭha e.

Hawh u! Zu kan ṭan duh a, kan in duh a nih chuan Bible-ah ṭanchhan zawng lovin, “Zu ka in duh!” ti mai ang u khai... Khamshamida!

- Dr. Laldinliana Varte