Written by
- J. Lalbiaknia

KHAW ENTAWNTLAK - HIWARE BAZAR (Khaw chenbèh aṭanga khaw chhuanvawr)

'Ideal Village' tia Maharashtra State sorkarin a puan, India sorkar pawhin National Award (2007) a lo hlan tawh thingtlâng khaw te tak te Hiware Bazar khaw chanchin hi i'n sawi teh ang. Kawng khat tala hmasawn phah nan kan hman hlauh chuan a ṭha dâwn em mai!

Kum 1990 hma lam kha chuan he khua hi khaw rethei, chenbèh ve tak a ni a. Tui a harsa hle a, zu a tam hle bawk. Chu bâkah sualna kawng hrang hrangah an hminghliau hle bawk. A khaw mi nih pawh chhuanawm lo ve tak a ni a. Pem san ta daih pawh an awm pheuh pheuh reng a ni. Amaherawhchu, thil awm dan a ngai reng bik hauh lo. Thil mak tih tham a thleng tlat! Chutiang khaw chhuanawm lo tak chu kar lovah India sorkar chhuanvawr khua zuk ni teh daih a! Chutiang tak chu eng ti anga lo thleng thei nge ni le?

An khaw dinhmun ṭha lo veituten siam ṭhat ngei a nih theih nan hruaitu ṭha an dap a. Khawpui lama Cricket khela awm mek, an khawchhuak Popatrao Baguji Pawar M.Com chu an khaw Sarpanch (VCP ang hi) chuh ve turin an sâwm ta ringawt mai a. Ani'n a lo hnial bik lova, chuhtu awm lovin an thlang tling nghe nghe. An Sarpanch thar hova hma an han lâk takah chuan thil a danglam nghal zawt zawt mai reng a. Beidawnga an khua lo pem san tawh in 32 lai chu an let leh nghe nghe a ni. Kum 15 a vei takah phei chuan thil danglam hmuh tur a tam ta hle mai. A danglam tak dan census report behchhanin tlem han tarlang ila:-
 
Hetiang taka Hiware Bazar khuain hma a lo sawn theih dan leh an hmasawnna chhan chu eng nge ni ang? Han bih chiang deuh teh ang.

1. Beidawnna atanga beiseina thar :
An khua aṭanga KM 35-a awm Ralegan Siddhi khuain hruaitu ṭha (Anna Hazare) an neih avanga hma an sawn nasatzia an hmuhin an rilru a khawih hle a. Hruaitu ṭha an neih ve phawt chuan an khua, Hiware Bazar-ah pawh thil danglam a thleng thei ngei ang tih beiseina thar an nei ta a. Sarpanch thar hruaina hnuaiah beiseina leh tumruhna thar nen inlungrual takin hma an la ta a ni.

2. Khawtlang Inrelbawlna fel :-
Hiware Bazar hmasawnna chhan bulpui tak pakhat chu khawtlang inrelbawlna fel tak an nei hi a ni awm e. Rorêl an ulukin langtlang leh dik takin an ti ṭhin. Tin, vantlang rorelna (Gram Sabha) an nei zingin an ngai pawimawh tlang thei hle. Chu chuan inlungrualna a siam a ni.

3. Ruahmanna fel:-
Ruahmanna fel an ngaisang a. Five Year Plan an siam. Chumi bawhzui dan chu Gram Sabha-in a rêl zêl thung.

4. Khaw mipuite inpekna:-
He khua din thar tura khaw mipuite inpekna hi a sâng hle. 'Tha thawh hnatlang' (Shramdaan) chu an ko fo va. Phur tak leh ṭha-
hnemngai takin an thawk ṭhin. Khaw hmasawnna atana anmahni ram sorkara pe phal awm te chuan  khaw mite rilru a hneh bakah sorkar lam pawh a tiphur bawk.

5. Tui harsatna an su kiang:-
Tui harsatna hmun a nih  avangin hnianghnar zawka tui neih theih dan tur an enghelh hle. Sorkar aṭanga puihna awm thei pawh an dap nasa a, an hlawhtling viau bawk. Mipuiin theihtawp an chhuah bawk a, tui an hnianghnar thawkhat ta a. Thlai chawmna atante pawh an hmang thei ta.

6. Zu an khap:-
Zu hi mihring nun tihnawktu a nih avângin he khua hian a khap bur mai a. Khapna pawh khauh takin an lekkawh bawk. Zu ngawt buaipui 
ṭhinte khan nunkawng dik an zawh a, chhungkaw hmasawnna atan hna an thawk suau suau ta mai a ni.

7. Eizawnna kawnga hmasawnna:-
He khaw hmasawnna langsar tak chu eizawnna kawnga hmasawnna hi a ni. An lo/leileta thlai chi hrang hrang te chu tui hnianghnar zawka an hman theih tak avângin an lo thar tam ta deuh deuh a. Ram nei lote pawhin neih hram dan an dap ta zel bawk a. Tin, ran vulha eizawngte pawh an lo hlawk ta deuh deuh a. Litre 150 vel thar ṭhin khan Litre 3500 an thar ta hial mai.

8. Kawng danga hmasawnna:
He khaw hmasawnna hi a huam a zau hle. 

Zirna lamah ziak leh chhiar thiam kawngahte, lehkhathiam pun kawngahte hma an sawn zel. Primary School chauh nei khua khan High School thleng an nei ta. Hriselna lamah pawh an la neih ngai loh PHC an nei ta a. Tin, fai leh thianghlim kawngah pawh bung thar a kai bawk.

Hetiang taka nasaa Hiware Bazar khua-a danglamna thlentu Popatrao Baguji Pawar chu India sorkar pawhin chawimawina Padma Shree (2020)a hlan a. Maharashtra State sorkar pawhin Model Village Programme-ah Executive Director mawphurhna pein a chhawr nghe nghe.

He khaw chanchin aṭang hian Kan Zoram khuaten zirtur Kan ngah hle awm e. A khaikhawmna atan chuan khawtlangin hma a sawn dawn chuan hmasawn tumna leh ṭanrualna boruak thar a ngai a ni. Nehemia'n an hnam kulh chhe tawh tungding leh tura Juda mipuite a sâwm khan mipuiten",Hawh teh u khai,i din teh tak ang u" an ti a nih kha. Keini pawhin mahni khawtlang ṭheuh din thar tûrin ṭan la thar ila Zoram kan din thar thei mai dâwn a lo ni reng mai.