Written by
-Vanlalruata Royte

REV ZAIREMA ‘PATHIAN, RETHEI LAM AWN’ LEH LOCKDOWN

April ni 15 khan Chhatis­g­arh a Bijapur  district a hmeichhe naupang kum 12 mi chauh chu Telan­gana-a hmarcha huan a thawhna hmun aṭangin hripui leng leh inkharkhip avangin an khua Chhatisgarh lam pan turin kum 150 vel zeta thui chu a thawhpui mi ṭhenkhat nen kein an pan a. Kawng dung thui tak pumpelh turin ni thum teh meuh ramhnuaia an kal hnua an in thleng turin km 14 vel chauh kal a hmabak tawh tihah chuan hah leh riltam tuar lovin a thi a ni. Nu leh pa pang lum thlahlel rual hmeichhe naupang áwm ném hi a lainatawm tak zet a ni. He hmeichhe naupang mai ni lo hi he hripui leng leh lockdown karah hian kawng hrang hranga tuar mi tamtak an awm ngei ang.

Rev Zairema thlirna danglam tak chu
Rev Zairema khan Tuichangral Presbytery Kum 50-na tlin Jubili Souvenir atan, ‘Pathian, Rethei lam âwn’ tih a ziak mauh mai a. Chik zawka ngaihtuah zui tham erawh a tling tak zet a, Rev Zairema Pathian thu hmuh thukzia pawh a tarlang chiang hlein a lang.

Pathianin a mite chu Kum 50 danah Jubili hmang ṭhin tura a chah thu te, Jubili hman dan tur chungchangah chuan mi rethei chanhaite leiba ngaihdam te, an thil puk avanga an thil dahkham an lo chansak tawh pek let te, ngaidama pe kir tura a tih thute a tarlang a. “Pu Thangbawnga chuan ṭâm kumin mi pakhatin a buh a ruksak tih a hriat chuan, 'Ei tur nei lo keiin nei si, pek nachang che ka hre lo hi ka thiam lo a ni min ngaidam rawh,' a ti e,' an ti a," tiin ṭâm laia thil thleng chungchang, ngaihtuah tithui tak hi Rev Zairema hian a tarlang.

Rev Zairema chuan, “Kan zir loh vang ni lo, kan chunga thil thleng ṭhin te avang leh remchang kan tawn loh avanga rethei kan ni thluah awm e…Tunlai kan khawtlang kalhmang hian hausa lam a àwn a, a vur deuh telh telh a, rethei tan thil tih a harsa tial tial bawk,” tiin a lo sawi a, tuipuiral ṭawng takin a thuziak hi a ‘advance’ hle.

Dinna hmun inang, dinhmun inthlau…
Kum 2000-ah chuan India ram mi hausa zaa 1 te kutah hausakna (wealth) zaa 36.8 a awm a, kum 2016-ah chuan mi hausa zaa 1 te hian India ram a hausakna (wealth) zaa 53 lai an chang tawh a ni. (Nisha Agarwal, Inequality in India: What’s the real story?)

Oxfam India-in a zirchianna aṭanga a tarlan danin kum 2018 khan thing­tlangah kuthnathawka inhlawh (minimum wage hlawh) hian puan lam dehchhuahna company hotu kum khat hlawh ang zat thawkchhuak turin kum 941 a thawh a ngai a ni.

Joseph E. Stiglitz, Economics a Nobel Prize te pawh lo dawng tawh chuan US-a mi hausa leh rethei inkar zauzia chungchang a ziahnaah chuan heti hian a tarlang a. Kum 2007 (2008-a tlakchhiatna an tawh hma lawk) khan mi hausa chhungkua za a 0.1 chuan a hniam lam aṭanga teha chhungkaw zaa 90 hausakna lét 220 lai hausakna (wealth) an nei a ni tih a tarlang a. Mi hausate hausakna a pun  hian mi retheite'n an zar an zo a ni tih ngaihdan, ‘trickle down economics’ pawmtute ngaihdan chu a dik lo a ni mai lo a, a ep zawngin thil a kal a ni tiin a sawi. Cake hi a inzat zela insem tur ni ta se, mi hausa tlem azawngte chan chu a tam telh telh a, a bangnawi chu mi tam zawkin an insem niin a sawi. Hetih lai hian cake lian tham tak changtu mi tlem tète hian cake hranpa an siam chhuak lem lo niin a sawi. Ram changkang leh hausa kan tihah te pawh mi rethei leh hausate hausakna chawhrual aṭanga numbar en leh a tak ram kár chu a zau hle.

Joseph E. Stiglitz hian a sawi zelnaah chuan mi hausaten an hausaknaah mi dang tan hlawkna emaw hausakna an siam belh vang ni lo, an hausakna neih sa emaw hmelhriat ṭha an neih vang te, thiltitheite nen an thawhhona aṭanga hlawkna an tel, ‘rent seeking’ avanga an hausakna chu a tam hle niin a sawi a. Anmahni hlawk chunga mi dang an hlawk ve na ni lo, anmahni an hlawk avanga midang chânna a tam hle niin a sawi. Rev Zairema khan, “Mi dang ṭhat vena tur dal a, an chhiatna tur emaw ngaihtuah lo leh pawisa hlek loa intihhausak theih a ni, Bible ngei zawng tak a ni,” tiin a sawi a. He hri leng karah inkharkhip kan kalpuinaah pawh hian ngaihtuah tel atan a duhawm hle. US dinhmun chungchanga Stiglitz thukhawchang kan han tarlan aṭang hian Rev Zairema thusawi hi ngaihtuah zui tham tak a tling awm e.

Hripui kar a Lockdown tuar nasa mi retheite
Lockdown hi kan tuar tlang vek a lawm tiin ngaih­dan a awm thei awm e. Sum leh pai lakluh tlahniam ngawt pawh hi en ta ila, nambar a kan teh chuan mi rethei aiin mi hausain an chán nasa ngei ang. A nambar piah lamah a tak ram han ngaihtuah thung ila, sumdawng hausa takin ni khata nuai khat a chân aiin ni tin inhlawhfa chawpa chhungkaw chawmin ni khata 400-500 vel a hloh kha a tawrh a na zawk ngei ang. Sum leh pai khawl (savings) nei mumal lo, chhungkaw chawmtu tan phei chuan thil a harsa hle ang.

Lockdown vanga Delhi khawpuia mimal sum lakluh a tlakhniam dan Chicago leh British Columbia University-a mi thiamte zirna aṭang chuan a zirchian thawh khatnaah zaa 38 velin a tlahniam a,  thawh ngana leh thawh sarihna inkarah phei chuan zaa 77.5-in a tlahiam hman niin an sawi a. Hemi zingah hian thla bi hlawh nei lo chuan an tuar nasa bik hle tih a lang bawk.

Kan tualchhung dinhmun thlir ila, thla bi hlawh la leh hna nghet (job security) nei tan lockdown avanga enghelh tur lian tham a awm vak loh laiin thla bi hlawh nei lo leh ni tin eichawp hlawhchhuak tan chuan 'thawh loh hlawh' a awm thei lo a, 'thawhloh hloh' chiah a awm. Entirna atan taxi khalha ei zawngte han ngaihtuah ila. Lockdown chhunga an tlan theih loh chhung kha a rei hle a, passenger zaa 50 an phurh theih chinah pawh khan an chuan man (fare) a sang chho vak a nih ngawt loh chuan senso pawh phuhrûk mumal lova tlan ai chuan din a thlanawm hial mai thei. ‘Supply’ (lirthei khalha ei zawng) lam ngai reng siin lockdown avanga mipui veivak tlemah ‘demand’ a hniam hle si chuan kan tarlan bak eizawnna hrang hrang pawh nasa takin a nghawng dawn a ni. 

Rev Zairema bawk khan, “Hmeithaite chu Bible pawhin rethei sawi nan tak a hmang a, mipa tha ang an nei lo a, kan khawtlang nunphungah pawh sut tur an ngah hle a, an rethei bik a ni,” tiin a lo sawi a. Kan pipute hunlaia khawsak phung leh ei leh bar dehchhuah dan nena hmehbel phei chuan a pawmawm zual hle. Hetiang ngaihtuahna éng aṭang hian lockdown avanga dinhmun inang lote hi kan ngaihtuah a ṭul hle mai.

Economist, Thomas Piketty chuan India ramah lockdown-in awmzia a neih theihna turin mipui mimir tan ‘basic income’ scheme kalpui a ṭul thu a sawi a. State ṭhenkhat chuan a pung awm mang lovin mi harsate invaichhuahna atan loan te an buatsaih mek bawk a. Kan hmalam thu zawk thlirin mi harsa zawkte khaichhuahna mumal tak chu kalpui a ṭul dawn hle niin a lang.

Sem sem dam dam,ei bil thi thi…
“Lazara leh mi hausa tehkhin thu kan chhiar ṭhin. Mi hausa khan a hlep rûk emaw thil sual hranpa a tih emaw kan hre lo, ui tluk pawha rethei a uksak loh kha Pathianin a demna a ni,” tiin Rev Zairema khan a sawi zui a, ngaihtuah a tithui hle. Tun hripui leng karah hian Mizo Kristian zia kawng tam takah a lang a, mi inphalte an luangchhuak a. Hman ni maiah pawh mi pakhat, a nihna tarlang duh lo chuan Bank-a mi leiba a rulhsak a ni tih kan hmu. Mi khawsa thei zawkte bakah thlabi hlawh leh hna nghet nei ṭhenkhat pawh an luangchhuak ṭan mek bawk. ‘Sem sem dam dam, ei bil thi thi’ titute thlah Mizo, ‘nangmah I inhmangaih angin I vengte I hmangaih tur a ni’ tih thupek dawngtu Kristian ni bawkte hian he hripui leh inkharkhip karah hian kei ni aia dinhmun harsa zawkte dinhmun hi thlirin kan sukthlek her rem deuh deuh ila, Mizo Kristian takin awmze nei lehzualin a mamawhtute hnen thleng ngei turin I luangchhuak zel ang u.