Hming lam tawiin min tibuai fo
William Shakespeare chuan “What’s in a name?” (Sakhming mai hi zawngin lukhawng a nei lo e) tiin a lo sawi a (Romeo and Juliet). Mahse, kan hming ziah dan erawhin kawngro a su hle si tih han sawi dawn i la.
Mizote hi kan hming ziah danah hian kan lo fimkhur tawk lo hlawm viau mai a. A fimkhura te pawhin kan ziah dan avangin harsatna kan tawk fo bawk.
Mizo hming ziah dan tlangpui hi chi 4 vel a awm a. (1) Hnam hming tel lova hming mal chauh ziak ṭhin an awm a; e.g.- Lalmuankimi. (2) Hnam hming ziak tel ṭhin an awm leh a; e.g.- Lallawmzela Hlawncheu. (3) An sap hming ziak tel ṭhin an awm bawk. e.g.- Esther Vanlalhmangaihi. (4) Hnam hming lam tawi dah ṭhin an awm bawk. e.g.- C. Zoremsiama. Ziah dan dang neuh neuh chu a la awm ang a; mahse khitiang ho khi a tlanglawn an ni.
A chunga kan tarlan tak hming ziah dan chi 4 zingah khian a palina ang khi kan uar hle a; harsatna min siamtu tam ber a ni bawk. Kan la sawi zau ang a.
Hming fill up dan
Hna dilnaah emaw, document eng eng dilnaah emaw, internet-a kan thil khawih chi hrang hranga hming fill up ngaiah a ni emaw, a tlangpuiin heti ang hian hming dah khah a ngai ta ṭhin a- First name, middle name, last name/ surname tiin. First name hi chu kan hming pangngai kha a ni a. Middle name hi chu Mizo chuan kan nei lo deuh vek a. Hnam dang pawh hian an sak dan a inang lo. India hnam
ṭhenkhatah chuan an middle name atan hian an pa te first name an hmang ṭhin. Last name/ surname ah hian chhungkaw hming/ family name an hmang a. Mizo tan chuan kan hnam hming kha dah ve mai tur a ni. C. Zoremsiama hming ziah dan khi lo chhui zui ta i la. Amah hi Chawngthu hnam a nih avangin hetiang form fill up a ngaih nikhuaah hian first name-ah Zoremsiama, last name-ah Chawngthu tiin a dah ang. Middle name hi chu dah ngei ngei an phut lo tlangpui.
Lalmuankimi khian fill up dawn se chuan last name/ surname tih zawnah Lalmuankimi tih a dah mai ang. First name leh middle name a neih loh avangin. Last name/surname hi chu dah ngei ngei a ngai zel a ni. Esther Vanlalhmangaihi chuan a duh chuan last name/ surname-ah Esther Vanlalhmangaihi tiin a dah thei a. A hnam hming a lo dah duh a nih chuan first name-ah Esther Vanlalhmangaihi dahin last name-ah Hmar a dah mai ang. Vanlalhmangaihi tih lai hi middle name-a dah pawh an awm. Mahse middle name tur chu a ni chiah lo deuhin a lang, a hming ve ber lai kha a ni si a.
Hnam hming lam tawi
Chutichuan, C. Zoremsiama chu a nu leh pa ten an duh dan takin a birth certificate-ah chutiang chuan an ziak ta a. Amah ngei pawhin a matric form fill up-naah te a hmang a. Hna a hmuh hnuah pawh chu chu a hming pum a ni zel tawh ang. Voter ID ah chutiang chiah chuan a ziak leh ta zel bawk a. Aadhaar card-ah pawh a ni zui ta zel a. Khawvelin a hriat dan chu C. Zoremsiama chu a lo ni ta a ni.
PAN card siamnaah
Chutichuan, bank ah leh thil tihna hrang hrangah PAN card a lo pawimawh tak avangin C. Zoremsiama chuan PAN card a siamtir dawn ta a. First name-ah Zoremsiama tih dahin last name-ah Chawngthu tih a lo dah ta a. Chu chu a in-register dan dik tak chu a ni ta a. Mahse PAN card-ah hian kan hming in-print dan turah duh a thlan theih avangin C Zoremsiama tia in-print turin duh a thlang ta a. Chutiang chuan a rawn in-print ta ngei reng a. Mahse, PAN card enkawltu, Income Tax/ CBDT (Central Board of Direct Taxes) ho record-a a lan dan tak takah chuan Zoremsiama Chawngthu tih a ni thung ang. C Zoremsiama tih kha chu card-a a in-print dan chauh a ni.
Computer thluakah hian chhun han pakhat te chauh dot (.) leh kar awl (space) te mai pawh hian awmzia an nei vek a. PAN card-a hming print danah hian dot (.) hi dah tel phal a nih loh avangin C. Zoremsiama ni lovin C Zoremsiama tiin a in-print ta a ni.
Aadhaar Card
Aadhaar card a han siamtir leh a. Aadhaar lamah chuan a ziah thin dan, C. Zoremsiama tih kha an lo phal nghal thlap mai a. Chutiang chuan a ziak ta a. Harsatna a tawk ta lem rih lo a. A la dik thlap rih.
Harsatna a intan
Chutichuan, C. Zoremsiama chuan sorkarah certificate, registration leh document hrang hrangte a han dil dawn ta a. Thil kal tluang purh tura a ngaih lai chuan harsatna chi hrang hrang a tawk chho ta nual mai a.
PAN card
A chungah khian C. Zoremsiama khi PAN card siam tawh angin kan lantir chhin a ni a. PAN card khi la siam lo angah lo ngai ta i la. Pan card a lo dil ve dawn ta a. Pan card hi siam dan tlanglawn chi hnih a awm thei a. Pakhatnaah chuan a siamna hmunpui, phai lama document engmah thawn ngai lovin aadhaar number hmanga internet kaltlanga siam a ni a. Apply ni la lain internet-ah an lo dawn avangin a rang bik hle a ni. A tluan chuan kar 3 velah PAN card an dawng mai thin. Pahnihnaah chuan internet kal tlang tho si, aadhaar number hmanga apply lova voter ID, driving licence etc. hmanga siam a ni a. A form chu internet-ah emaw, a dilna form paper-ah emaw fill up a, kan document-te nena thawn a ni a. A thawn chhung hi a rei duh bakah a paper chu an enfel leh te te a ngaih thin avangin a rei thei hle a. Thla 2-3 vel te nghah a ngai thin a ni. A buaithlak hle mai.
Chutichuan, C. Zoremsiama chuan hmanhmawh taka PAN card neih a duh vangin aadhaar card hmang chuan siam ve a lo tum ta a. PAN card apply-naah chuan a hming pum Zoremsiama Chawngthu tih chu fill up phawt a ngai ta a (C lam pum kha dah tel a ngaih miau avangin). Mahse a print dan turah khan C Zoremsiama tih chu a thlang ta tho a. A la buai lo a. Mahse a tawp lamah chuan, a aadhaar hming (C. Zoremsiama) leh PAN card apply-naa a hming pum (Zoremsiama Chawngthu) tih chu PAN card software chuan a han enmil ta a. A lo inang ta hauh lo mai a. C tih kha Chawngthu tihna a ni tih chu khawl mai a nih vangin a hrethiam ve tawh lo a; hrilhfiah theih pawh a ni hek lo.
PAN card print-naa a inziah dan en lovin a fill up-naa a hming pum zawk (CBDT data) kha a en zawk tlat mai si a. Chuvang chuan, hmanhmawh teh mah se, aadhaar number hmang chuan PAN card chu a apply thei ta lo a. A muang chiin a voter ID/driving licence etc. a C. Zoremsiama tih bak hming dang awm lohna hmang chuan a dil a ngaih phah ta a ni. PAN card a mamawhna chhan sumdawnna thil emaw, thil dang emaw chu a nghah chhungin a lo tlai duai hman thei a ni.
GST registration
Sumdawn a lo duh leh ta a. GST registration a lo mamawh ve ta ngei mai a. GST website-ah kalin registration a han dil ve ta a. PAN card a lo nei ta bawk a. A hming chu C. Zoremsiama tiin GST registration dilnaah chuan a han fill up a. GST ah chuan PAN number a lo pawimawh ber bawk avangin a PAN number chu a fill up tel bawk a. A submit ta a. Ngaihtha taka a awm lai chuan, GST website chuan a dilna chu ‘dilnaa hming leh PAN card-a hming inmil lo’ tiin a rawn approve duh ta tlat lo mai a. A chhan a han chhut chian nak chuan, PAN ah khan C Zoremsiama tiin in-print mah se, a tak takah kha chuan Zoremsiama Chawngthu a lo nih daih avang khan GST registration dilnaa C. Zoremsiama tia a fill up nen khan a lo inmil hauh lo mai a lo ni.
Tichuan, GST dilna chu siam tha lehin, Zoremsiama Chawngthu tiin a fill up ta a. Registration pawh chu a nei ve ta a ni. Mahse, a GST certifcate-ah chuan Zoremsiama Chawngthu tiin a rawn lan a ngai ta thung a. Miin an lo hriat loh dan zawk hming kha a sumdawnnaah chuan a put hlen a tul ta a ni.
Passport siamnaah
Ram pawna dan ang taka zin tur chuan passport hi siam a ngai thin a. Chutah chuan hming/ hnam hming lam tawi (initial) hi an phal miah lo bawk a. C. Zoremsiama tiin a han apply dawn a. Mahse chutianga hming inziak chu an dawng duh lo. Zoremsiama Chawngthu tiin a han fill up ta a. A fel mai dawn emaw a tih laiin, a document dang submit tela (voter ID/ driving licence etc.) a hming bula C indah chu eng nge a lam pum tih sawifiahna lehkha ‘affidavit’ chu court aṭanga la turin an lo phut leh bawk si a. Court-ah a buaipui leh ta zak zak mai a. Tha leh sum a sen belh nual hnuah chuan ‘Ka hming bula C tih hi Chawngthu tihna a ni e’ tih inziak affidavit chu a nei ta a. Passport pawh chu a nei ve thei ta a ni. Chutah pawh chuan Zoremsiama Chawngthu tih a ni leh ta a. A document dang (voter ID/ driving licence/ birth certificate/ education certificates etc.) ah khan C. Zoremsiama tih a nih avangin ram danga a zin hunah a passport leh chung document ho chu an endik palh hlauh chuan insawifiah a la ngai a la ngai zel bawk dawn a nih chu.
Khiti ang ho khi kan hming ziah dan vanga harsatna kan tawh fo thin zinga
ṭhenkhat chauh ka han tarlan theih a ni a. Kan sawi lan loh pawh a la awm nual ang. Chuvangin, India rama kan awm chhung hi chuan official tak maia kan hming phel emaw, kan hnam hming emaw lam tawi kan dah uar viau mai hi chu nakin zela harsatna min thlen theitu a la nih avangin kan bansan hret hret a finthlak awm e. India ramah pawh ni kher lo mah se, khawvel kalphung a ni deuh ber zawk niin a lang. An hminga lam tawi awm kan hmuh thin tam tak hi chu an official name, document-a an dah danah lam tawi a lo awm lo fo mai. Chuvangin, C. Zoremsiama ti lo hian, Zoremsiama Chawngthu emaw Zoremsiama ti ringawtin emaw a hming hi lo ziak thin ni se chuan a buai thui lo tur hi a ni a.
Naupang chhia ni tawh lo tan chuan kan document-ah lam tawi kan lo dah fur tawh thin a. Tihdanglam leh a harsa tawh em em a. Kei ngei pawh hi ka harh chhuak har mah mah a; a chunga ka sawite zingah khian ka tawn ve ngei te pawh a awm a ni. Naupang, birth certificate leh baptisma certificate emaw chauha la dahte tan chuan a siam thatna tur kawng a la awlsam deuh a. Kan fate pawh kan lo dah vek mai a. Siam that leh kan tum hial a ni. Nau lo la piang zel turte hming sa turte pawhin hei hi hriain, hming lam tawi hi an birth certificate-ah dah tel lo hram i la a tha khawp ang.
Chumi vang chuan nakinah harsatna tam tak an la pumpelh thei dawn a ni tih hria ang u. Eng tin tin emawa chin fel hram ai chuan a felfai sa hi a awlsam mai e. (Feedback - thazuals@gmail.com)
- C. Lalthazuala, Vengthlang, Champhai