KUHVA RAH TAWLH OVERSIMPLIFIED
Ni 29/1/22 zing radio-ah News Commentary hunah kuhva rah tawlh chungchanga mi pakhat thuziak an rawn chhiar a. Ka herhchhuah tlai deuh avangin a ziaktu an puan kha ka hre hman lo.
Border trade chung chang zau taka sawiin, Burma nena insumdawn tawnnaah kuhva rah mai ni lo items dang dang pawh dan anga kalpui a theih lohzia a rawn sawi a. Tuna kuhva rah tawlh kan buaipui ta chiam mai hi a chhan ni theia a hriat thil pathum a rawn tarlang a, heti hian a rawn sawi a:
1. Kuhva phur motor-in kawngpui a ti chhia. Hei hi kuhva phurtute ni lovin kawngpui enkawltu sorkar mawhphurhna zawk a ni.
2. Kuhva sumdawnna hi dan lo a nih avangin smuggling thil a ni. Hei hi, kuhva chauh ni lovin item dang dangte pawh dan anga lakluh theih a awm mumal loh avangin, kuhva kan do dawn chuan dan lo anga lak luh reng reng bazarah pawh zuar tawh lo mai tura kan beih a ngai.
3. Kuhva sumdawnna hian awlsam taka sum lakluhna kawng a siam avangin kan ṭhalaite lehkha a zir peih lohtir. Hei hi, zirlaiten lehkha an zir chhan chu sum thawhchhuah theihna kawng an zawn vang a ni a. Kuhva aṭanga sum thawhchhuahna kawng an lo hmu a nih chuan sawi chhiat viau theih a ni dawn em ni?
Heng point pathumte leh a chhannate hi chhawp chhuakin kuhva rah tawlh lo dodal hi in itsikna vang mai mai ni thei angin a rawn tlip a. A awlsam (simple) khawp mai.
Kuhva rah tawlh chung changah hian awlsam taka nem liam duhtute tan chuan nem liam theih a ni nameuh mai. Mi eizawnna kawng lo dodal hi initsikna vang mai mai a ni, emaw, Champhai DC Pi Maria pawh, sorkar hnathawk a ni a, a ruaitu sorkar chuan a duh hun hunah, a duh na hmunah a sawn thei alawm, a tih liam puat theih. Heng hi thu dik a ni. Amaherawhchu heng thil che velin a entir theih (implications) awm thei ngaihtuah miah loh hi erawh chu puitlin loh thlak tak a ni thung ang.
Pi Maria sawn chung changah khan Zonet TV chuan political parties pathum aiawhte kawmna hun a nei a. Kha program-ah khan opposition party pahnih aiawhte khan han nawr an tum viau naa ruling party aiawhtu khan thiam takin, a kaihhnawih leh mipui thinlunga ngaihṭhatlohna tam tak inmung chu ho lam takin a nem liam a. A tira an thupuiin mi a hip tehlul nen, an sawihona a tawp meuh kha chuan a ho lam hmel ta viau mai a, a entute tam zawk hi kan en hma ai khan kan chiang lovin ka ring. A chhan chu sorkar hian khatiang mai maia lapa kuhva rah tawlh hi a lo la a nih chuan a mak em a, pawm a harsa a, mahse chu chu a landan a nih hmel bawk si.
Pi Maria chuan langsar taka kuhva tawlh a dodal hnu lawk, dan loa sumdawngin a laka FIR a thehluh hnu lawk, CM zahawm takin kuhva rah dan loa tawlh a dodalzia leh Pi Maria a tanzia a sawi ni taka sawn a ni hian enge a entir?’ Sorkar hnathawk sawn hi thil pangngai a ni. Champhai DC atana dah a nih khan mi tam zawkin kan hre lo, mahse Champhai aṭang sawn a nih hun atan dan loa thil tite a dodal lai tak, dan loa tituten an dodal lai tak sorkarin a thlan hian, sorkar tan lam a lang chiang kan ti thei em? 'Kan sawi ai hian kan chetzia hian thu a sawi ring zawk’ an lo ti fo a. Kan thiltih hian kan rilru putzia dik tak a tarlang ṭhin reng a ni. Champhai khawtlang chuan a lang lo lai an lo man fuh chat a. Sorkar hnathawk sawn hrim hrim an dodal ai mahin, chu miin a entir/a tarlan kha an dodal ta a, naupang anga bum mai mai theih an ni bik lo tih an tarlang a ni.
Kuhva rah tawlh chu engnge a pawina? Mi tam tak tan eizawnna a ni a. Loan-a motor lo ba ve tawh laklawhte an tangkhang mai mai a, thil dang pawh dan loa kal a tam tho a, kuhva pawh kaltir mai awm a ni, tiin awlsam takin a ngaihtuah liam puat theih. Kuhva rah tawlhin eng angin nge kan economy a nghawng? Eng angin nge kan society a nghawng? Eng angin nge kan ṭhalaite a ngawng? Eng angin nge kan rilru put dan leh ngaihhlut zawngte a nghawng? Engtinnge kan politics thlengin a nghawng theih? tihte kan ngaihtuah thleng duh lo.
Sum awlsam taka neihin mihring rilru a tihchhiat theihzia te, sum thianghlim loin kan thlarau nun leh taksa thlenga a nghawng theihzia te, kan ram hmalam huna thalaite rilru putzia a nghawng dan turte kan ngaihtuah duh lo. Kan ram chhung ngeia kuhva chingtuten harsatna an tawh phah hial te pawh kan hre duh lo. A chhan chu tunah kan hlawkpui miau a.
Hnam te zawk pakhat chu ‘vawiin tlaia thlak tur an neih chuan an duh tawk’ tiin kan nuihzat fo ṭhin a. Mizote hi kan lem chuang ta bik lo. Thil hi a lang ang baka ngaihtuah hi kan thiam lo nge, kan peih lo nge, kan duh lo? Kan hmuh phak chin, a lang chin chauh hian min kaihruai nasa ta hle hlawm mai. Hei hi kuhva rah tawlh issue-ah hian a chiang hle mai. Lehkha thiam lote chuan tuna an sum hlawkna hmuh chauh kha an lo hlimpui tawk a nih pawhin, lehkha thiamte hi chuan chu aia thui chu thlir tur kan ni lawm ni? Engati nge thil hi kan lak ho lam (oversimplified) a, hma lam leh zau zawk (big picture) hi kan thlir loh tlat ṭhin le? Nge Mizo hnam hi keimahni kan thih rual hian ral mahse pawi kan ti lo? Kan fate chu an thak thakin rawn thak mai se pawi kan ti lo em ni le?
Zoram leh kan fate, kan thlahte hian hma thlir nei thui, hmangaihtu an mamawh mang e!
- Dr. Rohmingmawii