KOHHRAN LEH ZU ZAWRH
Mizoramah sawrkar meuhvin zu a zuar a, hei hi Chanchin Ṭha-in bul a tuma a chhawmchhuah Mizoram tihah chuan a inhmeh lovin a zahthlak a, kawng tam takin a ṭha lova, a hlauhawm bawk. A sawhkhawk kan ramin kan tuar belhchhah zel hmain Zoram mipuiten kan tiht^wp vat a ngai a ni. Hla phuah thiam upa Rokunga khan,
“Chanchin Ṭhain kan rama,
Ramhuai a um bo ta;
Kan hnam din chhuahna bul chu
hei ngei hi a lo ni,”
a ti a. A dik kan ti ṭheuh va, tu khaw hnial rual pawh a ni awm lo ve. Chanchin Ṭha a thlen hmaa kan pi pute nun kha chu, huai hlau reng rengin an awm a, ramhuai biak tlawn nan an neih zawng zawng sengin an inthawi ṭhin. Missionary-ten awm chilha Chanchin Ṭha an hrilh takah chuan, Isua Krista an lo ring ta a. Ringtu apiangte chuan ramhuai an hlau tawh lova, thlamuang takin eizawnna hna an thawk thei ta a.
Kan missionary-te khan Mizote chu zu duh mi, zu hmun siama in vak ṭhin, zu ruiha insual chingte an ni tih an hmu chiang thuai a. Tin, Bible-in zu a sawi dan hi mihring tana a ṭhat lohna lam hlir a ni tih an hre chiang bawk. Chuvang chuan, Pathian thuawi (ringtu)-te chuan zu in loh tur tiin an khap bur mai a ni. Mizote zingah he nunphung thar, Kristiante nunphung (culture)-a kalte chu lehkha thiam hmasa leh a changkang hmasa an lo ni ta zel a. Chu kristian culture avang chuan mipui nun leh kristianna pawh a ṭhang duang a, kum 50 chhung lekin ‘kristian ram’ tia sawi theih kan lo ni ta a ni. Hnam changkang zawkte nun ṭawm ve phaka kan lo awm theihna hi, Chanchin Ṭha avanga ramhuai hlau tawh lo nun leh zu rui tawh lo culture chu a ni chiang hle a ni.
Mizorama zu zawrh hian eng thil ṭha lote nge a thlen?
1. Chanchin Ṭha tl<k sanna a ni. Mizo nih nunphung pangngai, Chanchin Ṭhain a rawn tihdanglam a, ringtu culture thar a rawn siam chu ramhuai hlauh lohna leh zu nghei culture a ni. Khati khawpa ringtu chu zu laka an inthiar fihlim ṭhin avanga ringtu nun a mawi ṭhin tehlul nen, zu zawrhna hian zu phalrai culture-ah min hruai lut a. Ram hruaitute min hruaina
aṭang te, z<in kohhran nun min pawlh ch$r$ chhoh zelna lamte ngaihtuahin Chanchin Ṭha min hruaina kan tluksan hi chu ala pawi deuh deuh dawn a ni.
2. Kohhran leh NGO-te zah loh lantirna. Tuna kan sawrkar hi an term hmasa aṭang khan, zu zawrh sawi rik thuak thuak a ni tawh a. Zu zawrh kan duh loh thu kohhranten kan sawi sap sap hlawm a. Kohhran mal mal chu thuhran ni se, Mizoram Kohhran Hruaitute Committee (MKHC) pawhin kohhran pumpui aiawhin zu zawrh an duh loh thu sawrkarah an thlen bawk a. Tin, N.G.O-a kan pawl lian leh chhuanvawrte, YMA, MUP, MHIP-te pawhin an duh loh thu an thlen ṭheuh tawh a. Kohhrante nen an dinna ngaiah an ding reng chung hian Mizoram sawikar chuan, “Kohhran kan rawn lo vang,” tih sawi chhuakin zu chu an zuar ta a ni. Mizoram sawrkarin kohhrante leh N.G.O-ten an duhpui lo vek chungin a zuar lui a. Sawrkarin a pawisak lohna a lantirna chiang tak a ni.
3. Theology dah hniamna a ni. Sawrkarin zu a zawrh hma khan, zu zawrh a ṭhat tur leh a ṭhat loh tur thu chanchinbu-ah te, TV-a titihonaah te, leh hmun hrang hrangah kan sawi nasa hle a nih kha. Mi ṭhenkhat khan, zu khap tlat duh lam kha thlir zau lo ngaihtuahnaah an puh deuh em ni ^w! tih theihin, intellectual circle-ah chuan zawrh law law hi thlir dan zau nia ngaiin a ṭhat an rin thu an sawi ṭhin a nih kha.
Intellectual tih hi mi fing, thil ngaihtuah thiam mi, thil a nihna th<k tak leh zau tak, ch$k taka ngaihtuah thiam mi a k^wk a. Hetia sawrkarin z< a zawrh ngam chhan pawh hi kan lehkhathiam ṭhenkhat, intellectual group a mi nia inngaiten zu zawrh mai hi ^wn zawk ang hawia an sawi ṭhinna khan a ti ngampa ta-ah a ngaih theih a ni. Chuvangin, Mizoram sawrkar hian theology zahawm tak hi palz<tin, theologian-te chu intellectual circle aia hniama mite-ah dahin, Mizoram mipui nunah theologiante ngaihn>pna chi an tuhnaah a ngaih theih a ni. Hei hian th<k takin kan hnam pawi a khawih a, tihtawp vat a ngai a ni.
Zu chungchangah hi chuan, hnam pian hmang leh an lo chawr chhuah danin ngaihtuah dan kawng a hril thei ang. Mizoram, Chanchin Ṭhain bul a tum sak ram leh Chanchin Ṭhain hnam pum nunah awmzia a neih phak ve lohna rama zu dinhmun chuan inan loh deuhna pawh a nei mai thei. Mizoram atan hi chuan, kan theologian-te hi an intellectual em em-ah kei chuan ka ngai. Rev. Liangkhaia khan theology hi, “queen of science” tih a nih thu a sawi ṭhin a. Mizoramah dah hniam a nih chuan a dik ka ring lo.
4. Hursualna tipunluntu a niin, HIV positive punna rate tisangtu a ni. Zu zawrh hian nasa takin zu in ṭhin a tipung a; hmeichhia leh mipate zu hmun hlimnaah nasa takin a hruai lut ngei tih a chiang. Sawi kual duah pawh ngai lovin, chu chu tunlaia HIV positive punna rate tisangtu a ni ngei ang tih hi rin ngam a ni.
5. Zu zawrh hi ramhuai tam tak kohkir lehna a ni. Pu Rokunga’n, Chanchin Ṭhain kan rama ramhuai a <m bo ta, a tih kha dik kan tih hle laiin, ramhuai hmu leh hlau an tam leh ta riau mai. Z<in a chiah hneh leh a ngawlveite hian ramhuai an hmu duh em em ṭhin. Rui miten ramhuai an hmu ṭhin hi, ramhuai tak an va hmu nge, an rui mitah khan ramhuai a lo awm zawk? A enga pawh lo ni sela, zu zawrh hian z< leh drugs nasa takin a tipungin, a tizalen si a, ramhuai hmu leh hlau lah an tam ta a, ramhuai tam tak kohkirna a tling a ni.
6. Bible thu aṭangin a hlauhawm. Bible thu tam tak lak tur a awm nain, zawlneiin, “A ṭhenawm hnena zu in tur petu chu a chung a pik e,” Hab. 2:15) a tih chauh pawh hi a b<k a rit tawk hle a ni. Bible thu hi Pathian thu a ni tih pawmtu tan chuan zu zawrh hi chung pikna a nih chu!
Engtin nge kan tih tak ang?
1. Tuna zu zuar mek sawrkar thlangtute hian, zu zawrh duhin kan thlang a ni lo va, kan thlan tlinten anmahni thuin zu an zuar a ni. Tunah erawh chuan thil a lang chiang ta. Pathian ringtu, Bible zirtirna pawmtu kristiante tan chuan thil awmdan a chiang ta hle. Mizoram, kristian ram hian zu zuar lo tur ngei kan thlan tlin a ngai a ni.
2. Kohhran miten zu zawrh kan duh lohzia lantir a hun ta e. Tunah hian zu zuar sawrkar kan hrawn m>k a. Party leader, sawrkar lu ber ni bawkin z< a duh miau chuan, a hnuaia mite chu kohhran upate ni hlawmin, cabinet hial tepawh ni sela, z< a zawrhpui tho tih hi tuna thil awm m>k a ni.
Kohhranin zu zawrh kan duh lohzia sawrkarah kan thlen tawh a, beih dan hrang hranga beiin, ṭawngṭai rualtein hma kan la tawh a. Mizoram sawrkar hruaitute chuan, “Kohhran ṭawngṭai chhanna chu zu zawrh hi a ni,” an tih khum a. A ṭhenin Chawlhni zan pulpit thusawi huaina atan a ṭhat an rin thu te an sawi mawh hek lo.
Tichuan, kristian i nih a, eng kohhranah emaw member ṭha pangngai tak i nih ngat chuan, Pathianin kan ram lungphum min phum sak Chanchin Ṭhaa kan ram hi a innghah ngheh deuh deuh nan leh,Chanchin Ṭha a par mawi deuh deuh nan ṭhahnem i ngaih ngei a rinawm. Lalpa duhzawng eng nge ni, tih ngaihtuahin, rilru inphal takin, Mizoram hi z< laka kan then thianghlim theih nan mipuiten z< lam ṭang hauh lo tur sawrkar kan siam a ngai a ni. Hengahte hian fimkhur takin ngaihtuahna i hmang ang u.
Unau duh tak, tunah hian mi tupawhin mahni duhna ngeia vote thlak turin zal>nna kan nei. I zal>nna kha party ruihchilhnaa inphuartir lovin, mi hausa pawisa bawia insiam bawk lovin vote thlak ang che.
- Rev. Darchungnunga