AW ZAN THIANGHLIM
He hla, thu ril leh thluk mawi em em mai hi kan Kohhran hla Bu No. 124-ah telh a ni a. French ṭawnga thu, “Cantigue de Noel” hi tu phuah nge? A thluk tu siam nge? Mizo ṭawnga letlingtu hi tunge ni? tih chiang taka tarlan a ni lo va. Sapṭawnga letlingtu lar ber chu, John Sullivan Dwight (1813 - 1893), Unitary Minister of Massachusets, America a ni.
A thu phuahtu chu, French mi, Zu dawr neitu Placide Cappeau (1808 - 1877) chu a sumdawnna thilah France khawpui Paris-ah a zin dawn a. Mak tak mai chu, a zin hma chiahin a lawina Kohhran Puithiamin Krismas hla phuah turin a ngen a!
Hetih hun lai hian France ramah pawh Alkatraa luan kawng a la awm lo va; motor car pawh ala awm hek lo. Kawng bumboh leh khu em emah sakawrtawlailira chuanga a insawh bawp bawp lai chuan Judai rama Bethlehema Ran in mitthlain a hmu a. Aw zan thianghlim (CANTIQUE DE NOEL) a lo piang ta a ni.
Zai mi a nih loh avangin hetih hunlaia music thiam hmingthang, Paris khawpuia awm, Adolphs Charles Adams a ruai ta ringawt a. Adams hi Juda hnam a ni a, chuti chung chuan Cantique de Noel hla thu hi ṭha a tih em avangin a thluk chu a siam ta thova. Puithiam chuan ṭha a tih em avangin 1847 Christmas Eve- Midnight Service-ah Roquemaure khaw Biak inah a remtir a.
A thluk siamtu Adams hi Juda a nih avangin Roman Catholic Kohhran chuan hun reitak Biak ina sak an khap a. Vanneihthlak takin 1855-a Americaa Unitarian Minister, John Sullivan Dwight chuan “Cantique de Noel” hi sapṭawngin a letling a. Rev Dwight-a hi Theologian a nih bakah ‘Hnehchhiahte Zalenna’ hi a vei em em a. A thinlung luahkhat tlattu chu:
“Riangvaite hnenah Chanchin ṭha
hril tura mi ruat avangin
Lalpa thlarau chu
ka chungah a awm;
Ani chuan, salte hnena
chhuahna thu leh,
Mitdelte hnena mitvar
neih lehna thu sawi tur te,
Lalpa lungawi kum thu sawi turin,
mi tir a ni” (Lk 4:18-19) hi a ni.
‘ Aw Zan Thianghlim’ tih hlaa a duh em em chu chang 3 na a:
“Ani chuan inhmangaih
tawn dan min zirtir,
A dan hmangaihna,
a thu kan muanna;
Sual phuarna khaidiat
a rawn ti chat anga,
A hming vangin
hnehchhiahna a bang ang”
(Hei hi 1933-a Pu Lalchungnunga (BS Millera Pa) lehlin dan a ni. Dwight-a chuan, “Truly he taught to love one another; His law is love and His gospel is peace; Chains He shall break, for the slave is our brother, and in His name all oppression shall cease”
Cappeau-a hi zu a sumdawng, sakhaw lam thil ngaihsaklo, Biak inah pawh inkhawm ngailo a ni. A beisei hauh lohvin an Fatherin Krismas hla phuah tura a ngen hi atan chuan “Hnunglama sa barh - Pheichham man” a ni ringawt ang! Ni, Aw Zan Thianghlim hian khawvela hnam mawl leh rethei berte zinga mi, zofate pawh min rawn dengchhuak a. A awmzia tak pawh ngaihtuah lovin Bethlehem zuna uaite chuan kan lo hlimpui ve a nih hi!
France- Prussia Indo hun lai, 1870 Krismas dawn khan an inkap nasa em em mai a. Krismas dawn zan chuan lehlam lehlamin Aw zan thianghlim tih hla hi an sa a. An bihrukna khur aṭang chuan vaivut kai liai luai hian, silai keng lovin an lo vak chhuak a; an hmelmate epah chuan an lo ding chhuak a. Darkar 24 chhung zet tuma thupek lohvin an inkaphai a ni!
1871 Krismas dawn zanah Mizo Lal tlawm duh lo Lalburha man tuma thawk Lt Woodhorp-a leh a hote chuan Krismas hlate sain Mizo Pasalṭhate hmuhah dawhkan an kilho va. Thil mak tak a thleng a. Woodhorp-a sawi danin Krismas hla an sak chhung chu silai ri a reh thap thin a ni.
Aw zan thianghlim tih phuahtu Cappeau-a hi Kohhran a ngaihsak vak lo naa lehkha ziak mi a ni. Bible-a Juda hovin tihduhdahna an tuar nasatzia te, Chhandamtu Messiah ngaia an rum rite pawh a hriat a rinawm. Heng thutak a hriatte hi an Father hmangin Thlarau Thianghlimin ‘Thu chu hlaah’ a rawn chantir a nih a rinawm.
BC 900 tawp lam aṭang khan hetih hun laia ram ropui ber Assuria chuan Israel ram hmar lama awm Zebulun leh Napthali ramte chu an run chhen ṭhin a. Mipa 40,000 dawn te salah an hruai ṭhin a. Heng lai rama chengte chu hlau leh thlaphangin an thin a phu dep dep reng ṭhin a ni. Isaia 9:1-7 i keu ang:-
“Nimahsela, thaphanga awm tawh tan chuan nguina reng reng a awm tawh lovang. Hman lai chuan Zebulun leh Napthali ram chu hmuhsitawmin a awmtir a, nimahsela hun hnuhnungah chuan ropui takin a awmtir ta... Kan tan naupang a lo piang a, fapa pekin kan awm ta a; rorelna chu a kokiah a chuang ang a, a hmingah chuan Remruattu Mak-a, Pathian chak-a, Chatuan pa, Remna Lal an ti dawn si a”
Kum 700 a liam chuan Zebulun rama awm Nazareth khua chu khawvela khawpui pawimawh Tourist Centre a lo ni ta! Lal Isua hriatpuia phuah Aw zan thianghlim chu a tirah Kohhranin hnawl mah se, khawvela hla lar ber a ni thei a; Khaw hmuhsitawm ber, Juda Lehkhabu Talmud chuan, “Galili leh a chhehvela khaw 600 zingah a lang phak lo” a ti a. Carpenter fapa mai, Isuan chen nan a hman chuan khaw ropui leh khualzinten hmuh an chak berte zinga mi a lo ni ta!
Cappeau-a hla chang tawp hian i titawp teh ang:
“Lawmna hla mawi lo sa rual ila,
A hming thianghlim tak chu
i fak theuhvang u,
Krista Lal a ni,
a hming fak theuh rawh u,
A theihna leh A ropuina puang ru,
A theihna leh A ropuina puang ru”
NB: KHB no. 124 a phuahtu rilru a phawkchhuak lo deuhva ka hriat avangin 1933-a Pu C.Lalchungnunga’n a lehlin hi ka rawn hmang a ni.
- KL Rochama