Written by
Vanlalthlana

Ram hruaitu atan ṭhalaite

Kum zabi 21-na kan chuankai hnu hian khawvel hmasawnna a chak em em a. Thiamna a ṭhan chak avangin inkalpawhnate pawh a lo awlsam chho zel a. Khawvel ram hrang hrangte pawh kan intlawh pawh ta zung zung a. Information technology ṭhang chak tak avangin chanchinthar leh thu leh hla dangte pawh kar loah kan inhre pawh nghal vek thei tawh a nih hi.

He khawvel ṭhang chak tak hian ram hrang hranga cheng mipuite thin­lungah thil thar ken tel lian tak a nei a. Chu chu - ram hruaitu atan khawvel hmasawnna leh thiamnate hrethiam pha, khawvel hmasawnna mila ram leh hnam hmasawnna thlen ve theitu tur ṭhangthar mi thiam, hruaitu chak leh viak ṭha, a ngaihna hriate duhna a lo piang nasa hle.

Khawvel pumah leh India ramah entirna tlemte chauh han pe ila.

Europe-a ram nuam leh ropui, mihring vaibelchhe 7 vel awmna, France mipuite chuan nikum 2017 khan kum 39 mi Emmanuel Macron chu President atan an thlang. A awmna party-ten, "A la junior a, party-ah chhum hmin a la ngai," an ti ve lo. A thiamna leh theihna lam an en a, President atan an ring ngam.

Emil Demitriev pawh Republic of Macedonia ram chuan kum 38 mi a nihin Prime Minister atan an ring ngam a, kum hnih kal ta 2016 khan an ram hruaitu ber atan an lalut. Charles Michel pawh 2014 khan kum 38 mi niin an ram Prime Minister atan lakluh a ni. Juri Ratas chu 2016 khan kum 38 mi niin Estonia Prime Minister atan lakluh a ni bawk. Volodymyr Groysman pawh 2016 khan kum 38 mi niin Ukraine Prime Minister atan lakluh a ni.

Alexis Tsipras pawh 2015 khan kum 40 mi niin Greek Prime Minister atan lakluh a ni a. Youssef Chahed chu 2016 khan kum 40 mi niin Tunisia Prime Minister atan lakluh a ni bawk a. Justin Trudeau chu 2015 khan kum 43 mi niin Canada Prime Minister atan lakluh a ni. Andrzej Duda chuan 2015 khan President inthlan chuhin hnehna a chang a, President atana thlan a nih hian kum 43 chauh a ni. Georgia lamah pawh President Giorgi Margvelashvili chuan 2013 khan kum 44 mi niin thutiam a chham.

Tunhnaia hruaitu ropui tak tak kal chhuak ta tlem azawng thlir kir bawk ila. David Cameron kha British Prime Minister a nih khan kum 43 mi a ni a. British Prime Minister kal chhuak tho Tony Blair pawh kum 43 a nihin Prime Minister atan lakluh a ni.

India ramah pawh State hmasawn duhtu ṭhenkhat chuan hruaitu atan ṭhangthar viak ṭha an thlang ta.

Arunachal Pradesh Chief Minister Pema Khandu pawh kum 2016-a an lakluh khan kum 38 a ni. Assam Chief Minister Sarbananda Sonowal chu 2001-a MLA-a thlantlin a nih khan kum 40 mi a ni a. 2004-a MP atan thlantlin a nih khan kum 43 mi a ni. Kum 53 mi a nih chuan Union Minister of State - Independent Charge a ni tawh a, kum 55 mi a nihin Assam Chief Minister a ni leh a ni.

Pakhat chiah sawi leh ila. Meghalaya Chief Minister thar Conrad Sangma chu March 2018 khan Chief Minister atana lakluh a ni a, kum 40 mi a ni.

Khawvel ram changkang tak takte leh India ram state ṭhenkhatten hruaitu atana ṭhalai viak ṭha an duh chhan hi sawi tur tam tak a awm. A khaikhawmna pakhat chu, heng ṭhalai viak ṭha hruaitute hian hna an thawk chak a, an ram/state tan hmasawnna an thlen nasa a ni.

Tunlai khawvela ram hruaitu atana ṭhalaite ṭhatna leh mipuiten an duh chhante kan ngaihtuah thiam nan engemaw chen kan sawi dawn a ni.

1. Change an pawm a, change siam an duh ṭhalaite chuan khawvel danglam chak tak hi an pawm a; kalphung hlui changkang lo zawkte siamṭhat a, change thlen tir an duh a, chumi atan chuan ke an pen ṭhin. Ṭhalaite chuan change harsa tak pawh nise, thilṭha a thlen dawn chuan huaisen takin thlak danglam tumin hma an la ngam a, a eng zawngin thil an thlir tlat thei a ni. Hruaituah rau rau, kum upa, mi senior-te aiin ṭhalaiten 'change' siam an chak zawk ṭhin.

2. Inpekna a thuk, ṭhalaite hi hruaitu an nih chuan an inpekna a thuk tlangpui. Kum upa tawh, tiṭha vak peih tawh lo, kalphung ngaia kal bek bek duhte aiin engkimah an inpekna a thukin, hmasawnna atan an tha leh zung an seng phal ṭhin. Hruaitu senior chuan midang nawr kal an tum a, ṭhangthar zawkte chuan anmahni ngeiin hma hruaiin, midang hnuh kal an tum zawk ṭhin.

3. Ṭhangthar/ṭhalaite chu hruaitu an nihin mite ngaihdan an ngaithla duh ṭhin. An hnathawh danah midangte ngaihdan hriat an duh a, midangte thusawi aṭanga insiamṭhat an hreh lo fo ṭhin. Hruaitu senior-te erawh chuan midang ngaihdan an ngaithla ṭha duh tawh lo va, an ṭhiante thusawi tak ngial pawh an awih duh tawh meuh lo. Tawn hriat nei tam tawh, experience nei ṭha an inti a, an intifing a, an ngaihdan an thlak thei meuh tawh lo ṭhin.

4. Hmasawn zel an duh. Ṭhalaite chuan hruaitu an nihin anmahni nunah leh an hnathawh danah hmasawn zel an duh ṭhin. Hna an thawh pawhin ṭha zawk leh changkang zawka thawh dan tur an ngaihtuah reng ṭhin a, quality ṭha zawk leh felfai zawka hnathawh an duh ṭhin.

5. Hlawhtlinna sang tak an duh. Ṭhalaite chuan hlawhtlinna (achievement) sang tak hmuh an duh a, an thiltumte tihlawhtling turin an theihna zawng zawng pawh an pe hreh lo. Ram hruai hnaah emaw, political party-ah pawh nise, tuemaw rei tak hruaitu a nih reng a, a kum a upat hnu thlenga a mawhphurhna ngai a chelh reng chuan a thiltih ropui vak lote pawh a lawm tawk viau a, thil awmdan pangngai chu tha tawkah a ngai tlat tawh mai a ni.

6. Tum lian tak an nei ṭhin. Ṭhalaite chu hruaitu an lo nihin tum (goal) lian tak an nei fo ṭhin. Kum upa, mi senior tawhte erawh chuan tum (goal) sang tak neih an peih tawh lo va; hah lutuk leh beih nasat an zuam lo va, hlawhchham palh an hlau a, thil lian tham tih dawnin a hlawhchham theihna lamah rilru an pe lui tlat ṭhin.

Tunlai khawvelah ram hruaitu atana ṭhangtharte chakna leh theihna hriatthiam leh hmuh thiam hi a ṭangkai takzet a. Heng ṭhalaite chakna hmang thiam ram leh hnam chu an ṭhang zawt zawt mai dawn a lo ni a. Hruaitu atana 'mi senior' te duh tlat hnam chuan chak taka hmasawn an beisei thei lo ang a, 'change' lian tham thleng tur an beisei thei lo bawk ang.

He Zoramah pawh hian ṭhalaite hi hmanruaah chauh i hmang lo ang u. Hruaitu tak takah i siam ang u. MLA-a tlin tamna atan ringawt em ni ṭhalaite thehchhuah kan tum? Mipui nawlpuiin hruaitu atan ṭhalaite an duh tawh tih vangin MLA-ah kan theh chhuak ang a. Sorkar siam hunah hian Chief Minister leh Minister nihnate chu change thlen tum lem lo, ram tana beih nasat pawh tum tawh chuang lo, a pangngaia kal duh 'mi senior' te kutah kan dah leh vek mai ang em?!

Kan ram mipui rilru sukthlek thlirin state inthlan lo awm turah pawh hian candidate atana ṭhalai hnawltu, mi senior-te theh chhuak ho tan chuan campaign a har talh ang le.

Ṭhangthar lakhawm lo chuan vote a lakhawm lo ang tih hi thlasik anga khêl lo a ni. MLA neih ngah nan chauh ṭhalaite kan thehchhuak ang tih a hlauhawm hle. Sorkar siam hunah mi senior ten hruaitu nihna an chuh leh vek chuan kan ram a kal zawi leh hnuk ang a. Hmasawnna a kal chak leh thei lo ang a. Mipuiten ram dang leh state dangte rualawt takin kan thlir leh ngawih ngawih ang tih a hlauhawm.

Change tum tawh lo mi senior-te hlirin thuneihna sang an chelh leh chuan sawrkar a ṭuan fum leh ang a. Kalphung pangngaiah an lungawi leh mai ang. Miten hma an sawn duai duai laiin kan ekna ngaiah kan e reng mai ang tih a va hlauhawm em.

Hruaitu atana ṭhalaite kan chhawr loh chuan ramin hmasawn loin, hruaitute zawkin hma an sawn ang a. Kawngpui ṭha si loin ram hruaitute in leh motor a ṭha ang a. Ramin leiba a neih belh zel ang a, ram hruaituten sum leh pai an ngah hle thung ang. Hnathawh leh mawhphurhna aia nihna ropui leh lalna ringawt atchilh hruaitu kan nei ang tih hi hlauh tur a ni. A tawpna atan chuan, ram hruaitu atan ram changkangte leh India ram state ṭhenkhatte angin ram (state) hruaitu lu ber ber atan ṭhangthar viak ṭha leh ṭhahnemngaite i chhawr ve tawh ang u.

Inthlanpui a lo zawh hunah pawh, hruaitu atan ṭhangtharte an ṭha tawh zawk tih pawmin, Chief Minister mawhphurhna te, Minister mawhphurhna leh sorkara mawhphurhna pawimawhte ṭhangtharte kutah i dah ve tawh ang u hmiang. Thlen chin aṭanga hmásawn zel i tum teh ang u.

- Vanlalthlana