'NAKUM’ LEH ‘NAKKUM’
‘Nakum’ tih leh ‘nakkum’ tih chungchângah hian ngaih dân a inang vek lo niin a lang a, social media lamah phei chuan dik tih zâwk a inan loh avànga thu inchuh hìan bàn zâi a rêl mawh hle niin a lang; chuvàngin, a khawi hi nge dik zâwk tih hi ngun lehzuala kan bihho a ṭûl ta a ni.
‘Pu Buanga dictionary’ tia kan sawi mai ṭhin, kum 1940-a tih chhuah ‘Dictionary of The Lushai Language’ (by- J.Herbert Lorrain)-ah hian ‘nak-kum’ (next year) tiin a indah a. Dr J.T.Vanlalngheta sìam ‘Dictionary of Mizo’ tih leh kan dictionary dangah te pawh ‘nakkum’ tiin a indah bawk a; Lalzuia Colney-te unau sìam ‘Zoṭawng Dictionary’ tihah erawh chuan ‘nakum’ tih leh ‘nakkum’ tih hi a chuang kawp thung a ni.
Mizo ṭawngah chuan kan thu lam rik khat (syllable khat) chauh pawh hi mahnia thumal awmze nei a tling deuh vek a; mahnia thumal awmze nei ni pha lote pawh hi thu lam rik (syllable) dang nena inbelhbawmin thumal awmze neiah kan chher ṭhin a. ‘Nak’ pawh hi amah ngau ngau hi chuan mahnia thumal awmze nei a ni pha lo a, “Nak nghâk khawtlai lovin tunah ti rawh,” ti tein amah ngau ngau hian ‘nak’ hi chelek han tum ta ila, amah ngawt hi chuan ‘nak’ hi thumal awmze nei a tling kher lo ang; chuvangin, ‘in’ nena belhbawmin ‘nakin’ tia thumala kan chher erawh hi chuan, “Nakin nghâk khawtlai lovin tunah ti rawh,” te ti ta ila, ‘nak’ leh ‘in’ hmanga thumal kan chher ‘nakin’ tih hi chuan awmzia neiin, hma lam hun sawina noun thumal a lo ni ta a ni.
Noun thumal, mahnia awmze nei kan neih sa ‘zan, tûk, kum’ tihte pawh hi ‘nak’ nen chher belhbawmin, ‘nakzan, naktûk, nakkum’ tiin noun thumal awmze dang nei atân kan chher bawk a. Hêng hma lam hun sawina noun thumal kan chher, ‘nakzan, naktûk, nakkum’ tiha ‘zan, tûk, kum’ tihte hi ‘nak’ nena an inbelhbawm tâk avàng mai hian thumal hawrawp bul ṭheuh hi paihin, ‘nak-an (nakan), nak-ûk (nakûk), nak-um (nakum)’ tiin emaw, ‘nak’ zâwk hi a hawrawp tâwp ber hi paihin, ‘na-zan (nazan), na-tûk (natûk), na-kum (nakum)’ ti emawin ziak ta daih ila, thumal awmze neiah kan puh duh kher lo maithei a ni.
Chutiang zelin ‘nak’ leh thu dang hmanga thumal chher, ‘naktip, nakthai, naktiam...adt.’ tihte pawh kan nei bawk a. Hêngte pawh hi ‘nak’ kawppui ‘tip, thai, tiam’ tih thumalte hi a bul hawrawp ṭheuh hi paihin, ‘nak-ip (nakip), nak-hai (nakhai), nak-iam (nakiam)’ tiin ziak ta daih ila, a nih loh pawhin ‘nak’ zâwk hi a thumal tâwp hawrawp hi paihin, ‘na-tip (natip), na-thai (nathai), na-tiam (natiam)’ tiin ziak ta ila, dik kan ti lo maithei leh bawk a ni.
Chuvangin, noun thumal kan neih sâ, ‘zan, tûk, kum’ tihte hi ‘nak’ nena thumal dang awmze nei atâna kan chher belhbawm tâk avàng mai hian thu inkawpte hi hawrawp paih ṭhena, ‘nak-an (nakan), nak-ûk (nakûk), nak-um (nakum)’ ti emaw leh, ‘na-zan (nazan), na-tûk (natûk), na-kum (nakum)’ ti emawa ziah daih hi a dik lo niin a lang ta a. Thumal inkawpte hi a eng a mah hawrawp paih ṭhen awm lova ‘nakzan, naktûk, nakkum’ tiin leh, ‘naktip, nakthai, naktiam’ tia ziah hi ziah dân tur dik chu niin a lang ta a ni.
Ṭawngkâa thil kan sawinaah chuan kan lei li-ina a lam rik dân azirin consonant awm ṭhiangah emaw, consonant leh vowel awm ṭhiangah emaw, vowel ve ve awm ṭhiangah emawte hian hawrawp lam pum lova lam hmaih (assimilation) a awm ve ṭhin niin a lang a. Chuvàngin, ‘nakkum’ pawh hi awlsam taka kan han lam pawlawhnaah hian, ‘nak’ tih leh ‘kum’ tih inbelhbawma consonant ‘k’ pahnih inhne-ah hian ‘k’ hmasa zâwk hi lam ri pum hman lovin, ‘nakum’ tia lam palh mai a awl a, hei vàng hian kan lam rik dân ang anga ‘nakum’ tia ziaka lo seng lut palh ta mai kan awm ṭhin niin a lang.
Amaherawhchu, ṭawng kalphung awmzia bih chianna aṭanga a dik zâwk awmah na ná nâ hi chuan, a dik lo zâwk sawi mâm luih tum âi chuan a dik zâwk zel hi kan literature hmâ khua atân hian kan chhawm nun zâwk zel a pawimawh a. Chuvàngin, thu lam rik (syllable) khat âia tam lam kawp hmanga thumal chher dân kal phung aṭang leh, kan dictionary neih hmasakah tea a lo chuan dân kan hmuh aṭang pawh hian, ‘nakum’ ni lovin ‘nakkum’ tih ngei tur zâwk hi niin a lang ta a ni.
- PC Thang Zikpuia