Written by
Mahmuaka Chhakchhuak

Rawtuai theory

March thla a rawn thleng a, zopa tan chuan lo hal thla a ni. Chutiang bawkin hmun tinah ruahtui tlak thla a ni ṭan a, kum khat thlawhhma chhiat leh ṭhat hriltu pawimawh tak chu lo vah kang ṭha leh ṭha lo hi a ni. Kang a lo var a, rei lo teah tuai terek a lo awm chho a, chutiang zel chuan vau-a sah loh raw hung pawh chuan tuai a rawn mawm ṭan ve bawk a, ruahtui a rawn baw bawk a, rawtuai ṭhanglai chu a ṭhang chak duh ṭhin hle. Hung khatah tuai 10 te hi a awm chuan tam tak a ni mai a, patlingin iptepui akin chutiang rawtuai la tur chuan chempui nen a kal chhuak ṭhin.

Raw hung an thlen chuan a duham zualte chuan a mawm tirh aṭangin an la vek ṭhin a, a ṭhente chu mihring aia sangte pawh a lo nih tawh hlawm ṭhin avangin a no chinah an tan a, tawng khat velah an tan tlangpui. Chutiang chuan chempuiin an sat chhum a, iptepuiah an ak zel a, thosi leh vangvat a tam duh em em avangin kut leh ke hmawr hi a lo thi leh sung ṭhin a, vangvat leh ninawm em em tho mit chhaih an lo awm ve sek bawk! An raw lak tur ber chu a mê tlat avangin a buaithlak hle bawk - hetiang hian Mizopa chuan rawtuai a khawrh ṭhin.

Mizo pa chuan chhungkaw mamawh hrang hrang leina atan rawtuai a khawrh a, a ṭhente chuan Aizawl bazarpui thlengin an zuar a, ina kal kuala zuar pawh an awm. Ni khata an zawrh hi an hralh zawh vek chuan a hrah tam pawl hian cheng 1000 man bawr vel an hralh thei awm e. Chung sumte chuan buhfai leh chiseh hrang hrang an lei a, mamawh tak tak phuhruk nan hmang lem lo mah se la tlem azawng a lo phuhruk ve avang chuan a lawmawm em em tho a ni.

Hetiang taka rawtuai kan khawrh peiha kan buaipui peih chhan chu sum hmuhna atan kan tih vang a ni. Inhlawhna dang a vang si a, nitin ei tur kan mamawh bawk si a, kan theih ang angin sum hmuhna tur kan dap mai a ngai ṭhin a ni. Sum hmuhna dang hriat loh vanga Rawtuai khawrh mai chauh an nih ber avangin a hunlai chuan an khawrh vak mai thin a ni. A hralhna a awm ngei dawn tih an hria a, mahni khawrh a nih avangin hloh a awm lo a, huai taka risk lak pawh an ngam ṭhin.

Heng an rawtuai khawrh hi ṭhenkhatin an lo mansak a, pawisa an lo chawitir ta hial ṭhin a, an khawngaihthlak awm takzet a ni. Anni lah chuan sum hmuhna dang an hriat mai loh avangin a ngai tê bawkin rawtuai an khawrh leh ṭhin. Hetiang hi he kan Zoramah hian kum tin kan kal dan a ni a, kan la hmabak zel dawn pawh a nih hmel bawk.

Sorkar aṭanga a bilha tho lo laklawh tawh kan ni a, kawng thar zawh dawn pawh ni ila mu tan-na tlat hi kan nei ṭhin a, a har viau ṭhin mai. A thuphung hi chuan sorkar aṭanga mi rethei khai chhuahna atana NLUP kan tihte pawh hi a hnar lamah chuan ‘special package‘ emaw ‘plan sum aṭanga divert’ emaw pawh lo ni sela mi harsa te te te hnenah sem a ni ta a. A lawmawm rual rualin a semtu kan sorkar hrawn ber zawk hian he an Flagship Programme hi a hlawhtling ang tih mawlh zuk hlau a maw le! Sum hlawm lian apiangin thil a tih theih laiin a hlawma sem loin tlem te tein an sem a, eng ruaiah kan lo chan leh thei si lo a, kan trade thlannaah kan hmang dik em? tih pawh an rawn ngaihven zui chuang hek lo a, in hrethiam tawn hmel takin ngawi renga kan account-a an rawn thun chuan kan lawm em em mai a ni. Chutiang chuan NLUP atan cheng vaibelchhe 1250 lai mai chu kan sorkar chuan a hlawkna hmuh hlau takin tlem te tein min sem ta hlawm a nih hi!

Mizo pa hi bum kan awlsam a ni ngawt lo a, kan sorkar hrawnte hian min bum tih hre reng mah ila kan zui lo thei si lo a nih hi. Kan Kristianna nena inmil chiah lem lo pawh ni se la pawi ka ti chuang hek lo a, thang mawi dawn lo pawh ni ila kan tim chuang hek lo. A chhan ber zawk chu sorkar aṭanga hlawhtlinna tak tak tur plan a awm loh vang a ni. A hralhna awm ngeiah te hi chuan kan taima lutuk, eng thlai pawh kan ching peih. Sawhthing te, grape te, Iskut leh Aieng ah te chiang takin kan hre tawh. Sorkar zawk aṭang hian an tih tur an tih loh ṭhin vang leh an tih loh tur an tih ṭhin vangin kan kal thui thei ta lo ṭhin a ni.

Ram hmasawnna tur chuan a bul berah ram hruaitu an pawimawh hmasa. Kum 1961 daih tawh khan Gen. Park Chung Hee chu South Korea President a ni a, hetih laia an per capita income chu USD 72 chauh a ni. Nimahsela Gen. Park Chung Hee kaihhruaina hnuaiah chuan hmasawnna kawng zawhin an kal chho mup mup a, 1989 an thlen chhoh meuh chuan an per capita income chu a let 67 zetin a pung ta a ni. An sum lakluh pun chhan hi sorkar hnathawk hlawh pun vang lam a ni ve lo a, Industry leh Agriculture lama an deh chhuah nasa taka a pun vang a ni. Gen. Park Chun Hee kha an president ni ta lo sela tun khi an thleng bik hauh lo ang le.

Singapore khi a ram leilungah khian mipuite tan hausakpuina tur engmah a awm lo a, tui thianghlim in tur takngial pawh Malaysia aṭanga an lak luh a ni. A ram zau zawng pawh 719.1 Sq Km chauh a ni a, a mi chengte pawh kum 2016 chhiarpuiah khan 5,607 million an ni. Tun hma chuan a mi cheng tam tak khi Burma rama eizawnna dap turin an kal ṭhin a, nimahsela June 03, 1959 aṭanga kum 36 chauha upa Lee Kuan Yew a Prime Minister a nih aṭang erawh chuan a ram chuan hmasawnna kawngah chak takin ke a pen ta thung a ni.

An ram chu ramdang mite tana tlawh chakawm turin an cheibawl a, taima takin hna an thawh avangin Lee Kuan Yew hruaina hnuaiah chuan economy-a Third World ni reng ṭhin chu First World-ah an kaisan phah ta hial a ni. An per capita income pawh 2016 ah khan USD 52,960.71 zuk kai tawha maw le! Exchange rate lamah pawh kum 1981-a US dollar 1 leh an dollar 2.053 a intluk ṭhin a, 2016 ah chuan 1.379 ah a tlahniam duai bawk a ni.

India ram chhungah pawh hruaitu ṭha an neih avanga hmasawnna ṭhenkhat kan hmu. Tuna kan Prime Minister Narendra Modi chu Gujarat State Minister a nih hma khuan khuti em emin a thang lo a, Gujarat khu Modi-a CM a nih aṭanga ṭhang thut an nihna sawi tur tam tak a awm. Singapore-a bawnghnute zawng zawng deuh thaw khi Gujarat aṭanga thawn a ni a, Afghanistan-a tomato an ei zawng zawng pawh Gujarat aṭanga lakluh a ni. Chung mai chu a la ni lo, Canada rama an alu sawngbawl leh eiral zawng zawng pawh khu Gujarat aṭang bawka an thawn a ni. Modi hun hma lamah khan Gujarat State-ah khuan kawng ṭha sawi tlak a awm lo a, kawlphetha lamah an pachhe em em bawk a, tunah chuan kawlphetha thawnchhuah tur ringawt pawh 7000MW an nei tawh a ni. Kawngpui pawh duhthusam ang hialin a ṭha tawh bawk. Gujarat State mai ni lo Bihar State te ngei pawh Nitish Kumar-a CM a nih aṭanga hma an sawn dan ngaihnawm taka sawi tham a awm bawk. Kan state ṭhenawm mai Tripura pawh kan hriat tlan ang bawka hmasawnna rahbi an rahna a la rei bik chuang lo. Tunah chuan kan chunga leng an ni ta.

He kan ram neih chhun Mizoramah hian kan sawi tak ram tlemte te hruaitu anga hruaitu ṭha leh fel hi kan nei thei lo em ni? ti ila ‘nei thei lo’ tih chuan kan chhang kher lo ang. Nimahsela eng vanga ṭhenawm state te nuih mai mai tawk leka tun hun thlenga kan la awm? Kumin kum tawp lamah sorkar thar kan neih hmel a, kalphung leh nihna ngai bawk nei sorkar kan hrawn leh chuan a ngai te bawkin Zoram hi kan kal leh ang. Sem policy hmanga mipui min hneh leh a nih chuan beisei tur a sang lo leh ngawt bawk ang. Mipui ngei pawhin hruaitu tlawnin hmanrua kan hmang hraw lehzual ang a, an party mi leh sa nih loh phei chuan min hrekna lehzual ngawt bawk ang.

Tunah pawh kan party lian pahnih Congress leh MNF te chuan sem policy hmang bawkin mipui hnenah an inzuar leh a, khawi ramah mah sem policy hmanga ram chawikang an la awm loh laiin anni party pahnihte hi chuan hei aia inzawrhna ṭha hi an hre lo em ni? tih turin hemi hmanga tlin theih an in beisei tlat a, mipui te vote khat hmanga sorkarna siam kan nih avang hian khawpui leh thingtlang hmun tin an fang a, mipuite hi kan harh chhuah a hun tawh a ni. An ṭha lo, i hnawl tawh ang u tih lamin ka sawi lo a, mipui khaichhuahna tur policy ṭha nei sela ka duh vang zawk a ni. Delhi tlanga party naupang tak AAP tlin chhan kha tam tak a awm ang. Anni kha chuan sem policy an au pui ve lo a, mi rethei te te tana an tih theih tur, entirnan mirethei chenna hmunah toilet nuaih 2 kan sa ang tih te, PHC 900 thar kan sa ang tih te, Hospital-ah khum 30,000 kan dah belh ang tih te, mitin hman theih turin free Wi-fi kan buatsaih ang tih te, thla tinin in tinah tui thianghlim liters 20,000 kan pe ang tih te leh thildang ṭhenkhat vanga tling an ni. Hengte hi kan tih ve theih loh tur a awm em le?

Kan sorkar hruaitute hian min hre chiang em em a, awlsam taka tihlawm theiha min ngaih avang hian hetianga tun hun min hruai thleng an ni. Mipuite pawh kan ṭha bik chuang lo. State pawn aṭanga kawlphetha unit khat Rs. 4 pawh tling loa kan lei lai a, kan state chhunga mi ngei eng vanga Rs. 8 laia lei tlat nge kan nih? Mipui thiam loh vang a ni. Thil dang pawh sawi tur a la awm. Tuna ka hriat danah phei chuan school 21 laiah zirtirtu pakhat chiah an awm tih te zuk ni a! Hetiang hian kan zirtirtute hian khawpui pawna awm an hreh vangin naupangin an tawrh phah ṭhin a, kan thiam loh tawp a ni.

Hetiang bawka sorkar kan hrawn leh a nih chuan rawtuai khawrh bawkin kei ni mi rethei bakberh te chuan hun kan hman leh a ngai ang a, thuneitute hian min la mansak leh fo bawk ang a, keini lahin kawng danga sum lakluhna hre chuang si loin rawtuai khawrh bawkin iptepui nen ram lamah thosi seh leh vangvat zuk huamin kan liam leh tho a ngai dawn si a nih hi!

- Mahmuaka Chhakchhuak