China hmasawnna sawi ang
Statecraft chungchang hi hriatna lamah Mizote kan pachhiatna tak niin ka hre ve ṭhin. Ka hre bik hauh lo nain, helam hawi hian i han titi leh teh ang, te kan han ti ve leh a nih hi. A tui mite tan chuan aṭang kai mahna le.
Khawvel Politics-a China pawimawh chhoh sawt dan kan hmu a, anmahni pawhin a tum pawh an tum ve reng bawk a. Tun hnaia an Policy hi chu kan sawi lo ang a, nitina kan hmuh leh kan hriat a ni bawk a. Vawiina China a lo nih dan hi titi khawchang ka han vawrh leh dawn a ni.
Mao Zedong-a China
Kum 20 vel zet Civil war a awm hnuin, Communist Red Army te chuan Chiang Kai Shek-a te pawl, Koumintang ho chu 1949-ah an hneh a, Gen Chiang Kai Shek-a leh a hote chu Formosa thliar kar, Tuna Taiwan lamah hian an tlan ta a. Hetah hian sawrkar thar an din a, anmahni phei chuan China sawrkar dik takah an inngai zawk hial nghe nghe.
China ramah chuan Communist sawrkar a lo ding ta a. Mao-a hoin ram an han kal chho ta bauh bauh a. Mao Zedong-a Communism version chu Maoism an ti zui ta nghe nghe a. Great Leap Foward Programme te kalpuiin, Agrarian Soviety aṭangin industrial society-ah rang taka kal an tum a, China History-a ṭam nasa ber a tla ta zawk a. Agriculture an hlamchhiah luih vang a ni ber ang chu. A hnu lamah Cultural Revolution te nen ṭan an han la a, eng an ang thei lo. China chu hma a sawn lo mai ni loin, a hnung tawlh a. A rukin tualchhungah buaina nasa tak an nei a ni. Tualchhungah harsatna lian tak an neih avangin hnam ang pawhin hma an sawn tak tak thei lo a. Kum 82 mi nia Mao-a a lo thih khan, Zhou Enlai-an 1976-ah a thlak a. A ni pawh a kiang thuai a, 1978-a Deng Xiaoping-a a lo lan khan an ram hmalam hun chu a lo danglam ta daih mai a ni.
Deng Xiaoping-a China
Tun hma chuan, China hi tun anga ropui a ni lem lo. Deng Xiaoping-a khan, 1960 chhoah siamṭhat hna a han thawk chho a. Chuta a hmalak dan chu, Mao Zedong-a duh loh zawng a nih avangin, Mao Zedong-a chuan, Deng-a chu a thuneihna a chhuhsak a. 1969 chuan, Xintiang County Tractor factory-ah ‘manual labour’ hna a thawh tir a. Kum li chhung chu zing tinin dar 6:30-ah an kai tho a, Mao-a thuziak an chhiar luih tir a. An chenna hmun aṭangin Tractor repair station-ah an nupain kein an kal a, hna an thawk ṭhin. Heta dah bo a nih chhung hian, Maoism a a tha lo lai azir chiangin, a hmufiah a. Eng siamṭhatna nge China ram tan ṭha ber ang tih a hmuh fiah phah ta zawk a. 1973-ah Mao Zedong-a a ko kir a, a hnu lama China ram hotu ber a han nih chhoh hnuah, China chuan hma a sawn ta duai duai a. Vawiina hetiang a lo nih theih chhan chu Deng Xiaoping-a vang liau liau hi a ni.
Deng Xiaoping a hi fit nga chauh a ni a. Mahse, Lee Kuan Yew-a chuan, "Giant among men” tiin a sawi! Chairman Mao-a nena inti thiamloa hrem tawk a ni a, Chairman Mao-a thih hnuah 1976 aṭangin Deng Xiaoping hi a lo lang ve leh a.
1976 chho aṭang chuan China ram rorelna chu Deng Xiaopinga kutah hian a lut ta a. Mao Tse Tung-a 'Cultural Revolution' avangin China ram chu an hnufum phah em em a. Deng-a ngaihdan chuan, "Generation (chhuan) khat laiin an hnufum phah" a ni.
Lee Kuan Yew-a hnenah hian, Deng Xiaopinga hian, "China ram ti tunlai tur chuan kum 22 a ngai ang" tiin a sawi.
Thuneihna a han chan chhoh khan, Bangkok, Kuala Lumpur leh Singapore a tlawh a. Singapore inawp dan leh hmasawnna, an economy enkawl dan te, an ram an tih hring nghulh theihna chu ṭha a ti zual a. A hnu lamah pawh Chinese ṭhalai mi 1000 zet a tir a, Singapore ram inawp dan an va zir a. An hriatna leh thiamna chu China ram tan an hawn leh a ni.
Japan nena an inlaichinna a ti ṭha a, USA a tlawh a. Chutiang chuan ram dangte nena an inlaichinna chu a siam ṭha a.
A economic reform a a ngaih pawimawh tak chu ‘lo neih’ a ni. Thingtlang lam enkawlna kawngah thuneihna a sem zai (decentralized) bawk. A awmzia ber chu, China tihchak nan thingtlang a ngai pawimawh a ni. Khawpui hi chu a ṭhang tho tho a, thingtlang lam thawh chhuah a pun hian industrial activity a ti pung a, khawpui a ti hmasawn zawk tho tho. Ram hmasawnna a ti khairual.
Kum 6 chhung lek pawhin Deng Xiaopinga hmalakna vang chuan China a kang dawrh a. Harsatna engemaw an tawh phah ta hial zawk. Chung zinga pakhat chu mihring pung nasa a ni. 1982 khan mihring tluk leh dingawn khat an kai der! Denga mangang chuan Huo Geofong-a one child policy a kalpui zui bawk a.
Denga hmalakna pakhat chu Special Economic Zone kan tih ang hi a ni. Foreign Company tam tak a hip reng bawk a.
Deng Xiaopinga China vision chu Modern, Confident and responsible a ni. Chu chu vawiinah hian an thleng ta reng mai.
Thil pawimawh tak pakhat chu sawrkar nghet leh thingtlang hmasawnna ngaihtuah, hmun dang aṭanga inzir leh mi thiamna leh experience hman ṭangkaina leh hman duhna hi a ni.
Hmasawn chakna kawng thum
China hmasawnna par chhuan hluaina chu, tih dan hlui nghet reng si an zawmna chu a ni.
1. Kawng ṭha, thilsiamna hmun leh a phurhchhuah, thawnchhuahna hmunpui inkar suihzawmtu ṭha. An kawngpuite hi mel 42,000 zet a ni a, US tih lohah chuan kawngpui nei ṭha leh nei thui ber an ni ta.
2. Inbiakpawhna ṭha, sumdawnna kawnga hmasawnna thlen kawk khawpa inbiak pawhna ṭha
3. Lo neitu pachhia leh thawh tur nei tlemte thilsiamna hmunah hna pein, awmawl tak tak an nei ta lo. China ramah hna thawk loa awm awl hi an awm mang lo, sawrkarin an tih tur tawk a zawn sak vek.
A fawng chelhtute-ah tumna a awm
Ram hmasawn tir tak takna tur chuan, huaisen leh tumruh taka hmala ngam an awm angai. Nasa hmala hmasa tu Deng-a bawk hi kan sawi leh lo thei lo.
A hna hmasa berah chuan, Lo neitute chu anmahni ram a pe let a. An ram/ lo aṭanga an thawhchhuah hlep pawh anmahni chanah a dah sak. Chu chuan, lo neituteah phurna a pe a, hna an thawk nasa a, an thawhchhuah pawh a pun phah.
Tunhma chuan, Hokou System an hmang a, an tharchhuahte kha anmahni awmna khua-ah chauh an hralh thei ṭhin a, chu chu Deng-a chuan a thlak danglam. Loneitute chu an tharchhuah khawpuia an zawrh a phalsak a, kan sawi tawh angin, kawng ṭha an pe bawk a, a kal hun chhung a rei lo a, an hlep anmahniin an nei bawk a, an kang zawt zawt mai a ni.
An ram hruaitute reng rengin hmasawnna tur chuan, chawl loin an ram chu a hnuhin an hnuk ngat ngat mai a ni. Deng-a thlaktute pawh hetiang hi an ni chho ta zel.
Thil man a san nasat ṭhin avangin, Billboards advertisement-a luxury items fakna te chu an khap a. Thil man sang tur pawh thunun an tum a ni.
Deng Xiaoping-a khan, "It's Glorious to be rich":a ti tak nain, a mah thlaktute chuan, mi hausa fal lutuk an awm chuan, ram tan a ṭha dawn lo tih an hriat avangin tumah an hausak fal lohna turin ruahmanna an nei reng a. China Billionaire reng reng US dollar billion 10 aia tam nei an awm miah lo a ni. Hausak chu, an phal a, hausak lutuk erawh an phal hauh lo.
China rama income sem rual a nih theih nan Internal Migration nasa taka a awm an phal a. Deng-a hnuai aṭang khan a ni zual a, hei hi a chhinchhiah tlakna em em chu, China ram history thui takah hian loneitute helna vawi tam tak a thleng a. Chutiang ni chung si a, hetiang ruahmanna an siam ngam leh an siam duh hi a chhinchhiah tlak hle a ni.
- F Vanlalrochana