Written by
Lalnunpuia
Kawnpui

Lehkhabu ziaktute harsatna

“...2015 kuma ka ziah zawh vek tawh pawh ka tichhuak ngam tawh lo. Kan dinhmun ang aṭang phei hi chuan, mahni kutzala ti chhuak tur chuan, chaw nghei inhuam deuh at-a sual loh chuan a ngamawm der lo mai,” tiin SIHLIPUI, MAL Book of the Year 2012 ziaktu Romuanpuii Zadeng chuan March 23, 2018 khan a sawi.

Lehkhabu hi chhiar turin mitin kan in duh va, a pawimawhna pawh sawi ngai lovin kan hre

ṭheuh awm e. Lehkhabu chhuah tura sum hautakzia hria erawh tlem te chauh kan ni ang. Ziaktu ten an thiamna leh theihna leh an thawhrimna te chu sum lama harsatna avangin ziaktu tam tak hian an phawrh ngam lo ṭhin a ni. Mizoramah hian a kum telin lehkhabu a chhuak tam deuh deuh a, a ziaktute erawh chuan hlawkna an nei ngai mang lo. He tiang reng renga kan kal chuan lehkhabu tichhuak an tlem zel ang a, lehkhabu ṭha chhiar tur kan nei tlem deuh deuh dawn tihna a nih chu! Kan hnam tan chhiatna bul a ni ngei bawk ang.

Mizoram hi khawvela lehkhabu tlawm berna hmun a nih a rinawm. Sakhuana avang emaw, zirlaibu a nih vang emaw, eng emaw a nih avanga an subsidise a nih loh chuan khawvela lehkhabu pakhatmah hi phek khat cheng khat aiin a tlawm ngai lo. Chutih laiin keini chuan kan ram rethei takah hian phek zathum chu cheng zaa kan zawrh pawhin a to kan ti a. Kan lei ngam lo ṭhin.

Lehkhabu hi ziaktu naupang deuh te phei chuan, a man an senso an hmuhlet mai tawh loh thin avangin an lungngai a, an beidawng fo thin. An thiamna te chu kan up bo sak zel tihna a nih chu! Lehkhabu dawr hi Mizoram pum puiah hian Kohhran Book Room leh State Library hi awm lo se ziaktu larsa tan lo chuan copy 100 pawh hi hralh tlin har tur tak a ni. Lehkhabu ziaktu tan chuan mangan thlak tak a ni. Mi dawrah an lo zawrh sak turin a ba-in an dah a, a man dil let erawh a harsa leh hle thin, sumdawng anga inngai a a man dil tlut tlut ngai pawh an awm thin a ni.

Tun hnaiah lehkhabu chhiar hi intihhmuh kan uar thar leh a, chhiar turin Tlawmngai Pawl te pawhin kan member te kan infuih reng bawk thin tih hi hriat a nuamin a lawmawm hle. Chutih rualin kan hmalakna hi a thu mai chauh a ni reng ang a hlauhawm viau. Hetiang zawng hian tu te pawhin hlawkna kan lo neih theihna turin rilru vei zawng han tarlang ila.

Lehkhabu ziaktute ziak zel tura kan duh chuan an kutchhuak neih hi kan hlutsak a ngai a ni. ‘Engtin nge kan tih ang?’ tih zawhna kan lo nei a nih chuan he tiang a hmalak hi a ṭha ang.

Mizoramah lehkhabu dawr a tam lohzia kan hre vek awm e. Ziaktute hian an kutchhuak te hi zawrhsaktu an mamawh ngawih ngawih a ni. Keini tlawmngai Pawlte hian an kutchhuak te hi sum tuakna atana hmang chungin kan member te hnenah leh veng chhung in tinah zawrh sak thin ila. Lehkhabu chhiar kan tam phah ang a, a ziaktu tan hlawkna kan siam sak dawn tihna a ni bawk. Kan infuihna lian tak lehkhabu chhiar tam tura kan intihna chu kan tihlawhtling dawn tihna a ni. Mi tu pawhin a bula lehkhabu awm a hmuh reng na na na chuan chhiar hun a nei ngei ngei ṭhin. Tin, Tlawmngai Pawlte thil zawrh hi mitinin kan ngaihhlutsak ṭhin.

He tih lai hian mi ṭhenkhat sawi dan chuan Pawl anga lo zawrhsaktu ṭhenkhat te pawh hian a man pawh an pe let lova, a bu takngial pawh pe let lova ken ralsak an awm fo a ni. Beiseina mei si an neih chu kan hmehmih sak tih kan inhria ang em? Lehkhabu an ziah chhan hi hmingmawina atan mai a ni lova, an thiamna hi eizawnna tling a nih ve ngei an beisei vanga ziak an ni hlawm tih kan hriatsak a ngai takzet a ni.

Lehkhabu dawr kan ngah lo hi thil pawi ber a ni. Kan state khawpui berah pawh Kohhran dawr ni lo, lehkhabu dawr pangai hi kutchang thliaka chhiar tham lek a ni. Khawpui pahnihna Lunglei-ah pawh Kohran lehkhabu dawr lo chu dawr dang a awm lo a ni awm e. District dang chu ngaihtuah ngam pawh an ni ta lo. Mi ramah chuan an lehkhabu-in thil a tihtheihzia leh ram siamṭhatna atan an hman nasatzia kan hmu a, kan sawi kan sawi a, kan ram kan ngaihnep phah daih ṭhin. Thil awm lo pawh a ni lo e, Pu Manzuala lehkhabu kan hman ṭangkai ve loh danah hian a chiang reng mai! Lehkhabu dawr hi Tlawmngai Pawl lian ber YMA hian an branch tinah hian hawng se, kan ram kan changkan chak turzia ka ngaihtuah lawk thei mai. Ram nuam tak tur kan lo ni e!

Kawng dang leh chu Mizo ṭawng hi 8th Schedule a duh lut ve tura beih leh Mizo ṭawng huikhawm zel hi a ni. Eight Sche­dule a ṭawng awm te zingah lehkhabu tichhuak te chuan sawrkar laipui aṭang ṭanpuina an dawng reng a, lehkhabu tam tak an chhu thei a ni. Keini chuan kei mahni mimal sum aṭang zelin kan chhut tir a, hlawkna mumal kan nei thei lo. 8th Schedule hnuaia ṭanpuina dawng lehkhabu chhut chu ṭawng danga lehlin sak an ni ṭhin a, thehdarh sak bawkin Library hrang hrangah dah sak an ni ṭhin bawk. Lehlin chhawn zelna atan sum ruahman theih reng an ni bawk.

Hetianga ṭawng danga lettu tur hi an awm a ngai bawk a, lehkhabu ziaktute tan lawmawm tak a ni a, an zarah hna nei thar mi thiam tak tak an awm dawn tihna a ni bawk. Vanneihna inthuah a nih ber chu! Mizo ṭawng a darh zau zelna tura kawng ṭha ber leh kan ṭawng a ral mai lohna tura kawng ṭha ber a ni bawk.

He mi tur hian kan ṭawng kan hnuh­khawm thiam a ngai hle bawk. Ṭawng awn deuh (ṭawng dang deuh bik, Mizo ṭawng ni tho te) hi kan pawmpui thiam a, ṭawng dik lo kan tih sak ṭhin na te hi kan tihreh a ngai dawn bawk a ni. Ṭawng hmangtu kan tam loh chuan 8th Schedule-ah hian kan luh mai a rinawm lo bawk. Ṭawng hmangtu kan tam chuan lehkhabu ziaktu tan pawh hralhna tur a tamin a zau tihna a ni dawn a ni.

Tlawmngai Pawl te hian he thil hi ramhnuk khawih thil a ni tih kan hriat a rinawmna nen hma kan lakpui an ngai a ni. Hma kan lakpui a nih chuan Pawl thil tum, ‘mi dangte ṭanpui’ tih chu kan tihlawhtling dawn tihna a ni a. Chutih rualin keimahni pawh kan inṭanpui tihna a ni dawn a ni. Hmalakna kan nei lo reng a nih chuan Mizo kutchhuak lehkhabu ṭha chhiar tur hi Zofa te hian kan neih loh thuai a rinawm.

“Tunah hian lehkhabu ziaktute hian a tlangpui thu-in an lehkhabu hi copy 1000 aṭanga 1500 hi an tihchhuah ngam ṭawk a ni. Chumi dek ral tur chuan kumpuilinglet an nghah a ngai ṭhin a, lehkhabu mai ni lovin, a ziaktute pawh kan tla rawih rawih mai a ni,” tiin Mafaa Hauhnar chuan a sawi. Kan ziaktu lar berte zinga mi pawhin hetianga a tih chuan ziaktu dangte chu ngaihtuah ngam pawh an ni lo zawk!

Lalnunpuia, Kawnpui