Written by
Hminga Hlondo

Kum sang bi thar

Thlasik ni tla tur hnung puakin, in chung zawl ṭhuthleng tar lam tawhah ṭhut hmun a rem a. Kum khata ni hnuhnung ber, December ni 31 tlai a ni. Kumthar lawm tur inbuatsaih thawm chuan hmun tin a dap a, ṭhenkhatin zanlaia kan tur ar an khai ai lawp lawp a, halmawi leh halthlawh, halpuah leh halphuh, halvir leh halzit te an pawm bawr luk a. In tin mai chu Decoration Sub Committee Chairman te in emaw tih turin a vul bung a, an kawngka biangah te chuan ‘Y2K’ tih a inthiat fur a. Kum dang zawng aiin mite thinlungah kumhlui thlah tur leh kumthar lawm tur boruak chuan hmun a chang thuk a ni chek ang.

A mak lo ve, kum sang bi thar lo her chhuak mai tur, mihring damlai a tu amahin an la tawn loh, kum sangkhat dana lo thleng tur, ‘Millennium’ a lo thleng dawn miau a! A lehpek te chu damrei nghah thil, dam hlen tur tan chauh lo chuan beisei ngam ni hek lo le.

Ni chu khawthlang kawlkilah a her liam ruai ruai a. Unau hmel hai hun a liam a, khua a thim fel ta. Laipuitlang pangpera thingkawkalh inphunah, a khamphei zawnga ‘2000’ inchhu kai kuau chu langsar takin a eng sen ling ta hlar mai a. Chutah zet chuan a awm hle hle thei ta lo.

Ziak loh puan leh ziakfung a chuh a, banglaia a ṭingṭang inkhai chu la thlain, Zoram khawvelin amah an hmelhriatna ‘Heavy Metal Genre’ hrulah ‘Heavy lunglenthlak’ guitar chord a hmet chhuakin a perh chhuak zut zut a. Vawi tam kumhlui lo thlah liam tawh mah se, kumhlui thlah fel ruala a la tawn ngai bik loh ‘kum sang bi thar’ lo thleng chawpchilh mai tur chuan a ngaihtuah phak bak ngaihtuahna a neih tir a. Chutiang ngaihtuahna thuk leh thui zawkin a rawn ṭham ta mai chu amah leh amah pawh a inringhlel ṭhelh a nih hmel - ṭingṭang a han thai a, tihian bul a han ṭan a :

"Rauthla nge ni le,
Suangtuahna piah lam,
Ngaihtuahna ka lo neih tak?"

...a han ngaihtuah ṭha leh a, hun liam ta leh hun lo la thleng tur a ngaihtuah tawn chiamna chhan chu eng dang vang ni lo vin, ‘kum sang bi thar’ lo thleng mai tur vang a ni tih a hre chiang em em lawi si. Chutah tihian a han chhunzawm a :

"Mahse dawn chianin,
Hun inher zelin,
A lo her chhuahpui ta si,
Nunhlui leh hun kal tur,
Min ngaihtuahtir,
Millennium lo thleng turah hian,”

A ni reng a, kum sang bi thar kan lo chuang kai mai tur chu mak tihna, rinhlelhna leh timna nena lo hmachhawn mai pawh awl tak tur a ni. Khatih lai khan Aizawl tlangval nikhua pawla ngaihte zingah pawh, ‘Computer in 1999 hnu lam a chhut thei tawh lo’ ti a, thu tak fe a, nula rimnaa titi vawrh te kha an la ni hlawm miau va! Computer kha mi nawlpuiin an la kawl pha lo va, internet hmanga khawvel luh chhuah pha te kha chu veng khatah, zungṭang thliah tham lek an la ni awm e.

Kum 1995 August ni 15 ah internet-in Hamaradesh a rawn thleng ve leih leih chauh kha a ni a. Kum 1999 chhova, India ram hmarchhak kila awm te, IT khawvela kan la hnufum viau kha thil mak tak a ni lem lo. Chutiang boruak karah chuan khawvel tukverhah a han dak a, ram ropui tak takte ke pen chin te, an intodelh dan te, tumah pur ngai lova mahni kea an din dan te a ngaihtuah a. Pi pute huna hawp khawp thar ṭhin, tumah awt bik lo, ‘ni leh thla bak an chunga leng awm lo’ nia lo inngai ṭhin tuchhuante dinhmun, phai vai tel lova ni khat pawh awm hlei thei lo kan nih tak dan te chiang em emin a zu hmu a. Khawvel changkannna leh hmasawnna a tlan zur zur rualin a hmangaih Zoram hi ṭhangin, tlan ve pur pur se a ti ngawih ngawih a. Tihian duhthu a han sam a :

“Lei mihring finna, lo ṭhang zelah hian,
Eng tiang takin ṭhang zel ang maw,
USA, Japan, khawvel ram changkang
iangin,
Zoram thang ve la,”

Ni e, Zoram dinhmun, mahni ke a ding thei lo, Vairengte kawng a pin ruala ṭam mai thei reng, chawmhlawm kan nihna zawn aṭangin khawvel ram ropuite dinhmun a han thlir a. Rualawhna in a khat si a, an dinhmun ang a ding ve turin eng nge kan tih ang, he hnam hian eng nge tih tur a neih tiin a inzawt mawlh mawlh a. ‘Tihian Zonu chhul chhuak tawh phawtte tan a fuihna thu ṭang et awt a rawn phuh chhuak ta a :

“Chutiang taka changkang,
Lo ni ngei tur chuan,
Hringmi nun hi a va pawimawh em,
Taimak, rinawmna, tumruh
leh rorumna,
Chhelna leh tlawmngaihna te,
Zofate thinlungah a let za tam hian,
Lo thang nawn leh ngei se aw,”

Min fuih a, a duhthusam ram chang tur chuan kawng zawh tur, mel sang tam tak a thui a awm tih a hmu a. Zofate zingah chutiang kawng thui tak zawh a, a tawp thleng thei an awmin a ring a. Chutih rual chuan tuna kan dinhmun dik tak a han ngaihtuah a, hmabak la kozia a hmu a, chumi avang erawh chuan hnung tawlh emaw tlawm emaw a tum bau lo. Phai vai lu te mai mai chu hman hmanah Mizo pasalṭhate’n an la tawh tih a hriatna chuan a mizona a tithova, a mizona in phai vai a ngam zia rawn phawrhin tihian tuang dinin a han vau chher chher a :

“Suangtuahna a thui ngei,
Tun dinhmun thlirin,
Thlang-kawrvai chaw
kan ring vei maw,
Lo ngai tak rawh se,
Hun her zelah chuan,
Kan la tlan khum ngei ang,”

Ni e, Zonu chhul hian mi huaisen, a taka ram hmangaihtu, a ngaihna hria, a tithei hum luah pha, tumruh leh rorum a la hring leh ang a. Chutih hunah chuan ration buh, bar khat kan han bar belh leh avanga leiba kan neih belh zel tih hmu pha, chumi avanga chaw ei tui lo ṭhin pawhin, tui ti takin a thartu leh a hlawkna teltu Zohmaa te mitthla chungin zobuh kan bar tawh ang a. Zopui phai aṭangin bawlhlo tel lova chawm zo thlaiin kan kawtkai a rawn thleng chawpchilh bawk ang.Chutih hunah meuh chuan Silchar kawng a pin rual rual a, he hnamin ṭam tlak a hlauh avanga engkim kan invultui chuh ṭhinna hian min thlawh bosan tawh dawn a ni.

“Chungtiangah lengin,
Chung mu iangin hringmi,
Thlawk hian ka ring hial e!
An sawi planet zawngte iang a,
Thlengthlawktheiin,
Thlawkin leng vel i la,
Thangvan sangah,”

Ni tehlul mai, khaw’nge hei hi hmet i la (

) suangtuahna hang glider in National Highway 306 hi i thlawh khum teh ang. Mit khap kar chauh tal chu ṭam tlak hlauhna kan neih ruk reng hi theihnghilhin, van boruak zau takah khian han leu i la, i han intawllen phawt mai teh ang u hmiang.

Hminga Hlondo