Written by
P.C. Lawmkunga

SAWI SAWI MAH SE - KAN SIM CHUANG LO

Zu do pawl kah lêtna ni âwm takin tuten emaw ni, “Sawi sawi mah se, ka nghei dawn chuang lo” tiin an rawn chham chhuak ve leh zaih mai a, an inkhâwng tawk viau awm e. 

Tunlaiah Mizote zingah Mizoṭawnga sawi theih reng Sapṭawnga sawi fo hi a ning pawl kan tam hle niin a lang a. Ṭawngka leh ziaka sawiselna chhiar tur pawh a awm chamchi mai. Mizoṭawnga sawi theih reng si, Sapṭawnga chiang zawka kan ngaih vang nge ni, a lo sawisel duhtute tana remchang ang reng takin kan Mizoṭawng hi Sapṭawng hian a ṭial pherh ta lutuk deuh a ni awm mang e, a tih theih. Mahse he thil hi zu do ang deuh a ni a, “Ka sim dawn chuang lo” ti pawl chuan engah vak an ngai lo va, heng sawiselna te hian an lu pawh a tithak pha lo niin a lang. 

Tichuan Mizoṭawnga chhuah leh­khabu ngeiah pawh Thuhmahruai tih ai chuan Introduction han tih deuh raih chuan kan ngaih a ṭha zui zel a. Sangi, Lalrema fanu, ti-a ziak leh chhiar ai chuan, “Sangi, daughter of..” han tih chu kan lei leh hmuiin a ngeih zawk zel niin a lang. Inkhawmpui tih ai chuan Conference han tih chu changkang riauvin kan hria nge ni kan la sim duh chuang lem lo va. Naupang te pawh, “Chhura liam e, a sial lam tur” tih hla emaw, “Kan tlangram pâr vulna” tih hla emaw ai chuan “Ba, ba, Black sheep” leh “Humpty Dumpty sits on a wall” tih te kan zirtir peih zawk tlat a ni. 

Mi ṭhenkhatin min sawisel mahse, kan sim dawn chuang lo a nih hi. Mahse a lo mak vak lo, kan hotute hian an lo uar em alawm le! 

Tun Mizoram Assembly Budget (badjet-‘d’ hi a ri meuh lo) Session kha han thlir let ila. Sapṭawng an uar zia chu kan hre mai ang. “Hei hi re-tender leh turin kan propose mek a ni” tih te, Saikhawthlir leh Darlak bula lei pawh, ‘siam ṭhat’ ai chuan ‘strengthening’ tih leh ‘zaa pahnih’ ai chuan ‘two per cent’ tih te tih a nih nawk kha. Thingtlangpa pawl thum pass lo tan chuan lutihai tham a ni. Hei hi chu lehkhathiam chin talin an la hrethiam thei ang a. March 4th inkhawm ni-a zawhna Transport Minister-in a han chhang zet kha chu a zawttu khan hrethiam tak maw? A chhangtu Transport Minister pawh khan mahni irawm aṭanga chhang a ni lo tih hriat takin chhanna ziak sa kha a chhiar chhuak mai niin a lang a. Atu-a te mah kha an chiang nasa vak lo a ni ber awm e. 

“Motor lian te hi an phurh theih zat bituk a awm em?” tih zawhna kha a ni a. Minister chuan India Sawrkara Ministry of Roads, Transport and Highways thu chhuah July 16, 2018 kha a Sapṭawngin a ngai ngaiin a rawn chhiar chhuak tawp mai ni khan a lang a. A chhangtu bera pawh hian eng chen tak hre thiam ang maw? (Ministry thu chhuah hi August 6, 2018 thuchhuahah tihdanglam hret a ni). Khalai bung leh changa Sapṭawng lah kha Sapṭawng thu har chi awm tamna lai a lo ni bawk nen, a chhiar ringawt pawh kha a awlai vak lo a nih kha. Mizoṭawnga han lehlin dawn pawhin Mizoṭawnga a tlukpui nei lo sapṭawng thumal kha a tam viau bawk a ni. Motor-a axle awm zat dungzuia phurh chin tuk leh “pneumatic suspension a fit chuan” tihpun zel dan te kha Mizo ṭawnga lehlin hautak pawl chu a ni ngei ang. Thingtlangpa chu sawi loh Aizawl pa tam ber hian kan hre thiam hauh lo mai le! Speaker meuh pawhin hriat thiam har a tih thu rawn sawi chhuak hialin (lehkhathiam lem lo zawk) driver-te hriatthiam tur chi chauh ni awma a rin thuin a rawn tlip bawk a nih kha. 

Mizoram Assembly Session hi ka thlir peih ṭhin khawp mai a, hmuhnawm ka tiin bengvarthlak pawh ka ti a. Tun ṭumah pawh Speaker-in House a hruai ṭhain a tizahawm hle. Member-te an phur tlang a, Minister te pawh an inbuatsaih ṭha hle tih a hriat theih. Parliament leh State dang Assembly Session te anga in-auh buai leh ṭawngkam dengkhawng hman a awm ve lo te kha Mizote kan danglmna a ni hial awm e. Chutih lai erawh chuan Department ṭhenkhatin zawhna an chhang thei lo tlat mai kha hmun danga thil thleng ngai lo a ni. Sawrkar hmasaah pawh khan khatiang kha a awm a, Speaker-in a khak tawh kha. House zahawmna a tidal ṭep a ni. 

Engpawhnise, kan thusawi tum chu Mizote hian Sapṭawng hi kan lo nel ve tawh hle mai, tih hi a ni. Min chawikangtu kan Zosapte kha Sapṭawng hmang an ni a, an ṭawng kha kan zir lo thei lo. Mizoṭawng pawh rawn zir ve sa teh mahse, a tluk pui chu Sapṭawng zelin an rawn chher chhuak a ni. Chuvangin, kan hla serh tam ber hi Sapṭawng lei ṭhaa theh leh ṭo hmasa, kan ṭawnga kan lehlin chawp leh te an lo ni a. Kan Bible hman pawh Mizoṭawng tih lovah chuan Sapṭawng Bible hlir kan hmang ta. School-ah te pawh Sapṭawng chu subject pawimawh tak pakhat a lo ni a. College leh University thlengin Sapṭawngin kan zir a, Sapṭawngin kan exam a. Hna hmu tura kan in exam-na pawh Sapṭawng a ni zel a. India rama ṭawng lar ber Hindi pawh thiam ṭha hlei thei lo khawpin sapṭawng hi kan lo uar a lo ni. 
Cinema kan en pawhin Sap film kan en tam ber bawk a. Chuvangin, kan Mizo ṭawng leh ziaka Sapṭawng a tam ta em em mai hi mak han tih tehchiamna tur a awm lo va. In sawisel phei chu tih tur ni lo hialin a ngaih theih awm e. 
Chutih lai chuan Mizote hian sapṭawng kan thiam ta hle e, tihna chu a ni hauh lo. Sapṭawng chelek kan uar ang em hian ziak leh ṭawngah kan sang lua lo. Sapṭawng kan hmang thei a, Sapṭawngin kan ziak thei a, Sapṭawngin exam kan bei thei a. Dinhmun ṭha taka awm ang pawhin kan inngai thei awm e. Mahse a tak takah chuan Sapṭawng hmangtu tam ber Mizote hian heti chen Sapṭawngin min chenchilh hnu pawh hian Sapṭawng kan hriat dan hi a chiangkuang lo hle fo. 

Grammer, Guiter, garrage, pronoun­ciation etc tih kan bâng thei lo te hi mak tak a ni. Social media-a kan sapṭawng hman te phei chu Bible ṭawng­kam takin ‘nasa’ tak an ni. Observance leh observation la hmang hrang thiam lo te, tantamount (adj) leh amount (verb) hman pawlh reng te hi lehkhathiamte zingah kan la tam a ni. Pawl leh mimalin Sawrkara thehluh tur Sapṭawng te phei chu fimkhur lehzual a ngai hle mai. 

Heti taka Sapṭawng kan uar zel dawn a nih si chuan zahpuiawm lo taka kan thiam hi a hun ve tawh khawpin a lang. Chutih laiin Mizoṭawng hi Sapṭawng maichâmah hlânin kan hâl ral tur chu a ni leh hauh si lo vang.