Written by
- Lalthuamliana

Mobile phone leh MSU, Shillong

Mobile phone-in Zofate min tihbuai nasatzia hi. He thil hian ṭhalai, puitling, naupang kan vaiin min vai hma a ni. 

J F Laldailova’n, James Huntingtona lehkhabu ‘Vur Ram Thlaler Femah, Mizo ṭawng a lehlin ngaihnawm ka tih em em chu a ka hmuh zawh tawh loh avangin a English version, On The Edge of Nowhere tih ka chah a, ka chhiar zo thei ngang lo. Amazon aṭanga ka lehkhabu chah Mikhail Sholokhov, Nobel Prize winner ziah, And Quiet Flows the Don tih te; Abhijit V Banerjee, Nobel Prize winner ziah, Poor Economics, Gurcharan Das ziah, The Marwaris, India Grows at Midnight tih te leh lehkhabu dangte chu chhiar zawh lohvin bookshelf-ah ka dah ruih mai a. Han chhiar zawh hram atan chuan an itawm. Chhun zanah nise mobile phone a lo rik tleng tawh chuan mobile kan chuh vat a, eng message nge lo thleng tih kan en a. Whatsapp-ah message dang a awm em, facebook-ah eng thil nge inziak tih enin kan bur ngar ngar a, heng lehkhabute han chhiarna hun hi a awm ngang lo a ni. 

A tirah chuan mobile phone hi inbiakna leh thuthawnna chauh a ni. Khawi hmunah pawh awm ila message kan thawnin kan inbe zung zung thei a, hmasawnna atan hmanraw ṭangkai tak a ni. Mobile-ah internet an thlun zawm chiah hian thil ṭha tam tak online shopping, online banking te a tih theih a, dawrah te bank-ah te kal kher lovin thil tam tak mahni in aṭangin kan chahin kan ti thei a, a ṭangkai hle. Chutih rual chuan mithiamten social media - Facebook, Whatsapp, Twitter, Instagram te an rawn ti chhuak a, hei hian kan khawtlang nun a tibuai zo ta a ni. 

Whatsapp group hrang hrang - lehkha zirpui group, khawchhuak group, office group, ṭhian group, kohhran group, veng group, group chi tinrengah kan han tel a. Minute tinin message leh thu kan post a, khawiah pawh kal ila mobile khawih hi kan hlimpui ber niin a lang. Kan zirlaiten lehkha zir aiin mobile an khawih nasat avangin an zirlai an tihchhiat phah a, naupang te tein youtube an khawih a, hmuh loh tur tam tak an hmuin an nun hruai sualtu a la ni ngei ang. Kan ram hian mobile hi ṭhatpui aiin kan chhiatpui zawk ang em aw? A hman dan kan thiam loh chuan kan chhiatpui ngei ang. 

Mobile hmandan ṭha hi ngaihtuah a va hun em. Ni khatah TV news vawi thum kan en ṭhin ang hian Whatsapp message te hi hawng ṭhin ila tiin kan sawi ve ṭhin a, hetiang lam hi tuma beng a thleng lo emaw ni? Kohhran lam aṭang pawh hian social media hman dan rawtna ṭha tak hi kan la dawng mumal lo niin ka hria. Kum 4 kal ta khan Shillong Pastor Rualthankhuma chuan a sermon-ah mobile phone hman chungchangah fimkhur a ngaih thu a sawi nghek mai a, ṭha ka ti ngei mai. Amah bak hi Pastor zingah pawh hetiang lam uar taka sawi hi ka hre fuh leh tawh rih lo. Mobile lo thleng kan lawm hi tihtawp kan la ui rih a ni ang e. 

North East-ah mobile phal zim: Kum 20 kal ta vel khan North East pumpui-ah mobile hi Guwahati-ah leh Shillong-ah chauh India sorkar chuan neih a phal a. 

Shillong-a kan awm lai a ni a, mobile hi Mizoram tan kan awt ve si a. Pu Saikia, Guwahati-a Reliance Mobile Manager chu Mizoramah mobile phone neih ve dan a awm em tiin kan zuk be ṭhin a, ani chuan High Power Committee On security (a ti mai a) chuan North East hi sensitive area a ni a, chuvangin NE hmun dangah mobile phone hi khap a ni a. North East Chief Minister te ṭangrualin Central sorkarah thlen se a ṭha ber ang, tih min lo hrilh a. 

MSU-in PM hnenah Memorandum an thawn: Mizo Students Union hotute hnenah Prime Minister hnenah North East-ah mobile phone phalsak ve tura memorandum thehlut tura kan rawn chu ṭha an ti a. Prof Ruata Rengsi hovin memorandum chu kan buatsaih a. Memorandum chu MSU President Roluahpuia leh General Secretary R Lalmalsawma (a hnuah MCS a zawm) ten hming sign-in March ni 25, 2001 chuan Prime Minister hnenah an thawn a. Copy pawh hi Pramod Mahajan, IT Minister, North East MP zawng zawng, North East CM zawng zawng, Governor, Meghalaya, NESO leh NE student Union zawng zawng hnenah leh national papers-ah te pek a ni. 

Memorandumah chuan North East-ah hian mobile phone hi Shillong leh Guwahati-ah chauh phal a ni a, internet pawh phal chin neih a ni. Defense chhuanlam fahrah te te mobile leh internet te border state kan nih avanga security atana hlauhawm tih avanga neih ve min phal loh hi a dik kan ti thei lo. State 9 - Gujarat, Rajasthan, Punjab, Himachal Pradesh, Uttaranchal, UP, Bihar, West Bengal te pawh border state an ni a, mobile phone leh internet in phal sak si a, hei hi North East min thlauhthlakna a niin India constitution kalh a ni. Hetianga IT lama min thlauhthlak chuan development lama kan hmasawn ve na tur pawh nasa takin than a thu dawn a ni. Mizoram chuan kum 20 lai mai kan buai hnuin remna kan nei a, hetiang a kan hmasawn vena tur dal zawnga chhuanlam therhlo te te hmang a min dan dawn chuan a tha lo viau ang tiin vau pah deuhin an ziak a. Chuvangin, heng thil an phal loh te hi hlip hram turin Prime Minister chu ngen a ni. 

He memorandum chungchang hi National newspaper-ah te copy pek a ni chung pawhin tuman an chhuah lo. Hetih lai hian North East Student Organisation (NESO) te chu Delhi-ah sorkar nawr turin an kal a, mobile phone chungchang hi central-ah an thlen lo. Hemi chungchang chanchinbua chhuah turin Khasi ziaktu lar, Padma Shri Patricia Mukhim pun mai ila an ti a. 

Kan zirlai hruaitute chuan lo tel ve tura min sawm avangin Ricky Renthlei, Roluahpuia te nen ama inah kan va leng a. Memorandum copy te pek pahin hemi chungchang hi kan hrilh nual a. A lo man rang khawp mai a, Nagaland aṭang pawhin NSCN ten Thailand te, Switzerland te phone-in an bia a, telephone an khap chuang hleinem a lo ti a. Naga ho lah hi human rights bak engmah an ngaihtuah lo tiin Mizo zirlaite chu ngaihsan hmel takin a sawi a, a lawmawm khawp mai. Underground hovin an hman ve apiang eng vangin nge an khap ngawt ang a ti a. Ka article hi chu Delhi pawhin an chhiar asin a ti a. 

Crushing IT dreams: Pi Patricia chuan Telegraph ni 26.4.2001 chhuakah chuan, Crushing IT Dream tih hi a rawn ziak ta a. India chuan IT-ah nasa takin hma a sawn a, khawvelah pawh India chu kan lar phah a. Mahse he IT revolution hi Jalpaiguri Chicken neck-ah a tawp der mai a. NE pum pui chu development kan hniam avanga khai chhuah kan ngaih laiin mobile phone leh internet min phalsak loh avang hian North East tan chuan IT hmasawnna tur kawngka min kharsak a. Mizoram, Nagaland, Manipur, Tripura leh Arunachal state pumpuite chu mobile neih ve phal an ni lova. Defense lamin an duh loh avangin SS Netcom Private Ltd (Conrad Sangma firm) chu International Internet Gateway pawh phalsak a ni lo. 

Chutih laiin NSCN te chuan Bangkok leh Geneva te chu Nagaland aṭangin phone (ISD) in an be thei a. Mafia leh Thugs te, Dawood Ibrahmin a pawlte chuan mobile an hmang thei tih hriat a ni a. Eng vangin nge Mumbai, Lucknow, Patna-ah te mobile phone hi tihtawp a nih loh? Hetianga fahrawn enkawla min enkawl hi Mizo Students Union chuan duh lovin Prime Minister hnenah an vui thu lehkha an thawn a. Hetianga North East thlauhthlakna hi Indian Constitution fundamental rights dan kalh a ni. North East min thlauhthlak chuan harsatna sut kian aiin a tipunlun zawk dawn a ni. A bikin Mizoram chuan remna a thlang tawh a, hetiang inthlauhthlakna hian inremlohna a thlen leh ang tih a hlauhawm hle mai tiin uar tawkin he chanchinbuah hian a ziak a ni. 

Home Ministry-in ngaihtuah: MSU-in Memorandum an thehluh hnu lawk hian hna avangin Aizawlah min sawn a. Patricia Mukhim hi G K Pillai, IAS, Joint Secretary, Home, North East Changtu (a hnuah chuan Home Secretary) nen ṭhian ṭha tak an ni a. Home Ministry-in North East a mobile pek chungchang ngaihtuah an tum thu a lo hrilh a. He thu hi Pi Patricia Mukhim chuan Rickya hnenah a lo hrilha, i ṭhianpa Bank Manager kha lo hrilh ve rawh tiin a lo chah a. Vanduai thlak takin hemi hnu lawk hian G K Pillai chu Kerala-ah sawn a ni. Pi Patricia Mukhim pawhin hemi chungchangah engmah hriat zui a nei ta lo a ni. 

MSU-in Memorandum an thehluh aṭanga kum khat hnuah (2002) Pramod Mahajan, IT Minister Guwahati-ah a lokal a, North East pum pui district zawng zawngah mobile phone phal sak an nih thu a rawn puang ta a ni. Khatih laia Shillong MSU hruaituten Mizoram mai ni lo North East pumpui tana mobile an han nawr chhuak kha an ti ṭha hlein ka hria.