Vanglaini leh Mizo Award
Vanglaini chuan a ṭum thumna atan ‘Mizo Award’ chu kum 2017 December 9 khan a pe chhuak leh ta a. Kum thum danah, Mizoram chhung emaw, ram pawn emawa awm Mizo tu pawh, dawng tlak nia ngaih te hnenah he Award hi a pe ṭhin a. Hei hian pawisa fai Rs. 2,00,000/- (Rs. 1,00,000/- a ni ṭhin a, tun ṭumah khan an pun a ni) leh trophy leh thuchei a keng a. He Award-in a ken ‘chawimawina’ hi suma lei zawh chi rual a ni lo va, a hlu hliah hliah a ni.
Kum 2011 aṭanga ṭan a ni a, a hmasa ber atan Brig. T. Sailo hnenah Mizo Award hi hlan a ni. Kum 2014 khan Pu Sangthankima hlan a ni veleh a, a ṭum thumnaah hian Prof. Joy Lalkrawspari Pachuau-in Mizo Award hi a dawng a ni.
Vanglaini in Mizo Award a rawn chhawp chhuak hi a fakawm hle mai. Mizo zingah hian mi hausa tak tak, duh hun huna Europe leh khawvel hmun dang pawh fang thei, motor man to chi hrang hrang nei thei leh khawvel hmun dang pawha in leh lo nei theite an awm fur tawh laiin, khawtlang (society) mi nawlpuiin kan hlawk pui theih tur zawnga an hausakna theh chhuak hi mi tlemte chauh kan nei a, chung mi tlemte zinga mi chu Vanglaini hi a ni. Eng vangin nge Mizo Award atan Rs. 2,00,000/- teh meuh leh a huaihawtna senso zawng zawng nen Vanglaini hian a insen ngawt mai le?
Eng tehna hmangin nge Award dawng turte hi teh an nih tih hi puanzar a ni lem lo naa a dawng tawhte aṭang hian, Mizo zinga mi namai lo, mi bik, mahni kalna kawnga mi chungchuang, mi chhuanawm leh Mizote tana thawh hlawk tak te pek an ni ṭhin tih a hriat mai a. Chuvang chuan, Vanglaini hian Mizote, a bikin ṭhalaite hian entawn tur mi (hero/ role model) kan mamawh tih a hria a, chutiang mi chu Mizote hmaah chhawp chhuah a duh a. Chu bakah, chawimawi phute kan chawimawi hian thil ṭha leh ropui ti zel turin kan in chawk phur a, kan society-ah mi ṭha leh ropuite an rawn chhuah belh zel a beisei a ni tih a rin theih.
Hmanlai chuan, pasalṭha, sa leh ral hmaa huaisen te leh mi tlawmngaite khawtlangin a chawimawi ṭhin a. Ramsa leh ral do tur a tam avangin chung laka chhan chhuaktute chu taksa khawvel mai ni lo, thlarau khawvelah Pialral chang turin an voh bik a, ‘Huai No’ te siamin vantlang hmaah an huaisenna leh tlawmngaihna avangin chawimawi ṭhin an ni. Chutiang bawkin mi taimate chu khawtlangah leh thih hnu piah lamah chanvo ṭha an hauh sak a, Thangchhuah Nu leh Pa te chu khawtlangin an zah bakah Pialral kal thei tura ngaih an ni. Hetianga khawtlangin chawimawina leh zahna a pek chhan chu an dam khawchhuah nan huaisen leh taihmakte a pawimawh em avangin mipui leh ṭhangtharten an tih phung chu chhawm zel se an duh vang a ni.
Hetiang hian khawtlangin entawn tur a pho chhuak (hero making) a, ngaih hlut tur dik a siam sak ṭhin. A hun leh a hmun azir leh mamawhna ang zelin a inthlak danglam fo erawh a ṭul ṭhin. ‘Hero’ tia kan sawi hian mi tam tak chuan Pasalṭhate kan mit thlang hal ṭhin a. Anni kha hmanlai ‘hero’ chu an ni ngei mai, mahse kan khawvel a danglam tawh avangin kan tunlai mila hero kan chher chhuah zel a ṭul a, kan chher chhuak lo a nih pawhin kan duh emaw duh lo emaw khawvel hian min barh lui tho tho a; Korean pop star, filmstar, etc. ten kan ṭhalaite nun a kaihruai viau ṭhin a nih hi!
Media chak lutuk kara khawvela ngaihsan tur dik leh zui tur dik ṭhangtharten an hriat theih nana entawn tur chhawp chhuah nana Vanglaini a rawn in sengso ngam hi a fakawm hle. Hetianga society tana in sengso ngam mi tam zawk hi rawn chhuak zel se a va lawmawm dawn em!
Tun ṭum Vanglaini Mizo Award dawngtu Prof. Joy Lalkrawspari Pachuau hi Mizorama cheng tam lo a nih avangin mi tam tak chuan kan hre chiang lo maithei. Mizo Award hi Mizote tana thawh hlawk te pek tur nia an rin avangin Prof. Joy-i hian a phu nge phu lo tih pawhin sawi zui a hlawh a. Academic-a awmte tan hian hmuh theiha thil langsar tih a harsa viau a, chuvangin Prof. Joy-i hi a larna mualah chuan lar viau mah se mipui nawlpuiin kan hre chiang lo a nih pawhin a awm tho mai.
Prof. Joy-i hian Mizote tan hmuh theihin in a sa lem lo a, kawng pawh a siam hek lo. Mahse chutiang tluk hiala ropui chu kan hmuh mai phak loh lamah a kutchhuak te hmangin a lo thawk tawh a ni. A lehkhabu, Indian Historical Association-in kum 2014-a Modern India lehkhabu chhuak zinga ṭha bera a lo puan, ‘Being Mizo: Identity and Belonging in Northeast India’ tih leh, ‘Camera as Witness: A Social History of Mizoram’ tih lehkhabu te hmangin Mizote chanchin hi India mai ni lo, khawvel mite hriatah a pholang a. “Lehkhabute chu kan ziak ve ṭeuh tawh alawm” kan ti a nih pawhin Mizo hnam chanchin liau liau, Mizo irawm chhuak dik tak, Oxford University Press-in chhuah tlaka a ngaih hi a dang a lo awm tawh a nih pawhin a vang pharh ang.
“Chu chu enge a hlutna?” kan la ti cheu maithei. Sap hote khan Mizote chanchin hi an lo ziak hmasa ber a, pawn lam mi an nih avangin anmahni hriatna aṭanga dika an hriat tam tak kha a dik lo a, chu chuan mahni inhriatna dik lo min pe a, vawiin thlenga mahni kan inhmuh hniamna leh “zo ṭiah ṭiah” chu “ṭhing” tih nena intluka kan ngaih chhan bul chu a ni. Chutiang siam ṭha tur leh mahni inhriatna dik zawk kan neih theihna tur te, midangin min hriat dan tur mumal zawk a awm theihna tura a thawh (knowledge production te pawh ti ta ila) hi Mizo tana thawh hlawk tih loh chi rual em ni ang?
India rama zirna in ṭha ber pawla ngaih Jawaharlal Nehru University, New Delhi a Professor a nihna emaw, Oxford aṭanga M. Phil a topper a nih vang leh D. Phil degree a neih emaw, University of Yale-a Fullbright Nehru Academic Excellence Fellowship (2016-17) a neih emaw, Honorary Research Fellow, University of Liverpool (2015) a nih te, Charles Wallace Visiting Fellow, University of Cambridge (2013) a nih te hi Mizo Award a dawn chhan ber a ni kher lo maithei. “Ama career a ni a, hengte chu a tih tur alawm” ti ta ila, Academician tam tak hian a thlen chin hi an thleng lem si lo. Heng a nihna te hian mahni hna ṭha tak leh taima taka thawk ṭhin a ni tih a entir. Mi tam takin an thawh chak hna a thawk a, khawvel huap University ṭha ber berah a kal kual a, “Tunah chuan YMA leh kohhrana inhman a tawk tawh mai, hna ka nei tawh bawk a,” tia mi ṭhenkhat an ṭhut thluan tawhna turah khan a ni chu a taima chhunzawm zel a. A ni ang hi chu an senior tawlh tawlh ang a, an rawn tlak zual tulh tulh ang (Mizo tam tak chu kan senior tawlh tawlh a, kan in thlahdah a, kan rawn tlak lo tawlh tawlh zel emaw tih tur a nih hi).
Hetiang mi tluka Mizo Award phu hi an awm bik dawn em ni? Vanglaini hian
ṭhangtharte tana entawn tur he Mizo Award hmanga chhawp chhuah a tum a nih chuan, mahni hnaa rinawm leh thawk ṭha, mahni nihnaa nghet, chapo lo leh Pathian ṭih mi, lehkhathiam leh hmasawn zel tum mi, khawvel huap pawha zahpuiawm lo, dai hriat ngah leh sulhnu duhawm tak tak lo hnutchhiahtu Prof. Joy-i ang hi Award pek tur dik chu a ni ngei ang.
Vanglaini-in hmeichhia, Mizoram pawna awm, academician hnena Award an han pe hian thil tam tak a sawi a. He Award hian Mizoram zimte chauh a huam lo a, mipa leh hmeichhia a thliar lo a, a phu apiang a pe mai tih a lang a, zirna lama ṭhangtharte chona pawh a ni tel thei ang. Mizo hmeichhia India ram leh khawvel hriat pawha mi thiam zinga chhiar tel an rawn pho chhuak hian Mizote kan duai bik lohzia pawh a tarlang nghal bawk.
Mizo Award hi a hlut tur angin kan la ngai hlu zo lo ang tih erawh a hlauhawm viau. Mahse hun a kal zel ang a, a hlu tawlh tawlh ngei ang.
Dr. Rohmingmawii