Written by
Mercy Lalmuanawmi MA (Psychology)

LOCKDOWN KARA RILRU leh TAKSA HRISELNA

Mizote rilruah hian mihring hriselna kan hriatthiam dan tlangpui chu taksa hrisel, nun tibuai tur khawp natnain a tlakbuak loh mihring hi kan ni tlangpui awm e. Khawvel ram dangte nena taksa leh rilru hriselna kan teh dan pawh a inang lo deuh mai thei e. Mithiam tam takte pawhin rilru leh taksa hriselna awmzia an sawifiah tawh ṭhin a. Khawvel pum huapa hriselna lama sulsutu pawl, mimal, khawtlang leh khawvel ram tam tak tana hma la ṭhin, pawl lian ber leh rintlak bera ngaih, World Health Organization (WHO) chuan hriselna chu, 'natnain a tlakbuak loh leh a tihbuai loh mai ni lo, taksa, rilru leh khawtlang nunhonaa harsatna nei loh' hi a ni tiin a lo hrilhfiah a. Hriselna ṭha nei tur chuan taksa mai ni lo, rilru nena inthlunzawm tlat leh midangte nena chenhonaa harsatna thlentu ni lo a, khawtlanga inrelbawlna kawng hrang hrang pawm thiam mi nihte hi thil pawimawh a lo ni ta a ni.

Taksa hrisel nei tur chuan rilru hrisel neih tel a ngai a, chutih rualin, ei in ṭhat loh te, kan taksa kan sawizawi tam tawk loh te, kan taksain a mamawh tur ang kan mut lohte hian nasa takin kan nun a nghawng ṭhin a. Hengte avang hian kan thluakin a thawh tur angin hna a thawk thei ṭhin lo a. Chu chu rilru leh taksain a tuar ṭhin. Mihring tung chhoa piang chuan mamawh tam tak kan nei ṭheuh a. Kan mamawh kan neih theihna hian rilruah hlimna leh phurna min pe a, chu chuan hma sawn zel tura tumruhna leh ṭhahnem ngaihna a chawk phur a. Chuta ṭang chuan nun leh khawsak phung kan zir chho zel ṭhin a ni. Rilru leh taksa hrisel kan nei chho thei ṭhin a ni.

Mizote hi a huhoa thiltih (collectivist culture) nuam ti mi kan ni a. Kohhran leh khawtlang lamahte kan inhmang nasa hle a . Hengte hian inpawhna ṭha a siam a, ṭhian kan insiam theih phah bakah, mihring mize hrang hrang neite nena nun ho kan lo thiam phah a. Hetianga midangte nena inhmachawnna emaw thil tihkhawmna neih ṭhin hi mihring rilru hriselna atan thil pawimawh tak a lo ni reng mai a. Tunah erawh chuan hri leng manganthlak tak mai kan tawng chho mek a. Kan Pathian biak in thlenga khar a lo ni ta hial a. Ei zawnna kawng kan zawh thei lo a. Khawtlanga kan chethona tam tak, kan hnam nun tinuamtu nia kan ngaihte leh, mitthi lumen nikhuaa kan zai dap dap ṭhin te, khawhar kan inlenpui ṭhin te, veng chhung hnatlanga ṭhahnem ngai taka kan thawkchhuak ṭhinte leh, kohhran lamah pawh kan tih ṭhin thil (activity) hrang hrangte a chawl ta ṭhup hi chuan mi tin nunah nghawng eng emaw tal a nei lo thei lo a . Kan nunah lang chhuak lo mah se nunah eng emaw kim lo tlata hriatna te, khawharna leh thenrual ngaihna te, rilru bing mup mup te, thaw ipiknate a lo awm thei ṭhin. A hma anga rual kan pawl theih tak loh avangin hetiang hunah hian rilru hrisel neih reng a har tawh ṭhin a ni.

Rilru leh ngaihtuahna lam zir mi, mi thiam tam tak zingah, American Psychologist hmingthang, Abraham Maslow-a chuan mihring mamawh tehna indawt dan (hierarchical needs) kum tam tak a lo zirchian hnuah, kan thil mamawh leh nunphunga kan neih tur a indawtin a lo thliar hrang thlap mai a. Hei hi taksa leh rilru hriselna nei thei tura thil pawimawh ber berte nia ngaih a ni ta a ni. Chungte chu :

i) Physiological Needs : Kan nun khawchhuah theih nana kan ni tin mamawh, chenna in, ei leh in leh hriselna neih te,

ii) Safety Needs : Him leh thlamuang taka kan awm theihna. Sum leh pai neia, ni tin nuna thil duhawm lo lo thleng thei tur laka invennate,

iii) Love and Belonging Needs : Midangte nena kan chenhona atana thil pawimawh, inhmangaihna, inthianṭhatna, inpawh tlanna, chhungkua leh midangte inkara inlainatna tihna a ni a. Heng thil hi mihring nuna kan tlakchham chuan khawharna, mahni inkiltawihna, insitna leh rilru lama harsatna hial a thlen thei a ni.

iv) Esteem Needs : Hei hian midang nun zahsakna, infak tawnna, duhsakna inlantir tawnnate a kawk ber a. Chutiang thil chu kan nunhonaa a lo awm chuan kan nunah inrintawkna , zahawmna leh zalennate kan neiin, chung chu kan nunah a lo par chhuak thei ṭhin a ni.

v) Self actualization Needs : Hei hi mahni inhriatchianna, kan thiamna leh theihna kan neihte hman chhuah thiam theihna tihna a ni ber a. Miin theihna a neihte a hriatthiam theih chuan hlawhtlin tumin hmalam panin theihtawp a chhuah theih phah ṭhin a. Keimahnia lo awm he quality hi haichhuak turin tan kan lak pawh a ngai ṭhin a ni.

Tunah hian a bik takin kan tana pawimawh ta chu ' Love and Belonging Needs' hi a lo ni ta a ni. Chengho chhungkua inngaihsak a, inlainatna leh hmangaihna kan inlantir deuh deuh a pawimawh a. Chu chuan nun khawharna thui tak a paih bo thei ang. Kan smart phone te hi tleipui hle mah ila, tawp chin nei, chanchin deng khawng leh thu thin khei, leh chhiatna thil thleng tam tak min hrilhtu a nih avang pawhin rilru hrisel neihna daltu a ni thei ngei ang tih a rinawm a, tleipui chin tawk neih pawh a ṭha hle ang.

Hetiang hun khirh tak kara rilru leh taksa hrisel nei tur chuan kan hun hi a ṭangkai zawngin hman tum ila. A rem chan ang leh kan phak ang tawkin hmasawn zel tum ila, kan tih ngai loh leh thiam loh zawng takte thiam tumin zir thar ila. Pathian hnenah ni tin inhlan tharin, Bible chhiar nante hmangin, kan bula mi, kan chenpuite tan malsawmna nih tum ila, nun dan ṭha kan man thiam lehzual ngei ang. Tichuan, kan rilru a lo hrisel ang a, chu chuan taksa hriselna tlahniam tur a veng bawk ang a, kan tan hlawkna a lo ni hlauh dawn a ni. Ni tina kawng dik lam pana pen khat tal kan pen hian mihring kan nihphunga kan thlen chin tur atana pawimawh (milestone) panin hma lam kan pan tihna a ni a. Hrileng a ziaawm hunah pawh taksa leh rilru hrisel i lo neih deuh deuh theih nan Abraham Maslow-a thil zir chhuah hi lo ngai pawimawh la, rilru leh taksa hriselna i nei thei ngei ang.