Written by
Dr. Mahminga Sailo Waggin’ Tails
Bawngkawn

Chetsual laka him - mi tin mawhphurhna

‘Him leh hlim takin haw ang che...
...i chhungten nghakhlel takin an thlir reng che a nia..,’ tih hi Cargill company-a reilote chhung ka thawh ve lai khan company inkaihhruainain a ngaihpawimawh leh hnathawkte min hrilh nawn fo a ni. A bik takin khawpui chhunga khawsa tam zawk te hian, office kai emaw hnathawhna hmun pan turin lirthei kan khalh chhuak ta zel a. Kan kal leh haw kawnga chetsualna laka kan him theih nan mi tin kan fimkhur a ngai hle mai. Thil ho deuh emaw kan tih fo hi, hnam fing hian an ngaipawimawh hle ṭhin.

Lirthei vanga chetsual
Khawvel changkanna zuiin kan khawpuiah pawh ni tin lirthei a pung zel a. Lirthei khalh thiam lah kan pung chak. ‘Chetsual a nih tlat vangin tihngaihna a awm dawn chuang em ni?’, tiin a hnial theih, mahse chetsualna tam zawk erawh fimkhur tawk loh vangin a thleng thei.

Khawpuia chen kan intihhmuh zel a, kan kawngpui zauh ngaihna a awm lova, lirthei erawh a pung tual tual thung. Chuvangin, lirthei vanga chetsual a hluar tial tial zel dawn niin a lang. Pawlawh leh midang ngaichang lek lova lirthei khalhtu vangin tuar lo turten hliam an tuar a, nunna hial an chan ta fo mai.

Lan mawi aiin him a pawimawh
Ke hnih nei lirthei (bike leh scooty) khalh tan tluksual palha lu a him theih nan lukhum (helmet) khum tur a nih laiin, traffic police man pumpelh tum vanga khum kan ni zawk em aw... Lukhum khum hi chetsualna laka kan himna tur zawk, helmet i khum hram hram ang u.

Dan zawm - kan himna
Hmanhmawh vang chu thudang ni se, dan pawisak loh vang hrim hrima lirthei tlan phal loh dan anga tlan luih te, lirthei hunna tur ni lova hun te, ‘No Parking’ tih inziak chung taka ding lui tlat ṭhin te hi sim teh ang u. Bus chuang ṭhin te pawn, bus lawnna leh chhukna (bus stop) hmang ṭangkai ila, duh duhnaa lawn leh chhuk tum lo ang u.

Dan bawhchhiat lai hmutu emaw hrem theitu an awm loh vang maia dan kan pawisa lo hian, kan nun kawrawnzia a tilang. Sap thufing pakhat chuan, ‘i rinawmna fiahna pakhat chu, zing dar thum velah lirthei dang tlan awm tawh loh laia kawng pengṭhuamah lirthei ding tura thupek (red traffic light) pawisaa i din hram kha a ni’, a ti. Mi tam zawk ngaiha atthlak hiala dan kan zawm hi, finna dik tak a ni zawk!

Sawrkar pawn ṭan la zel se
Aizawl khawpui chhunga lirthei enkawl dan (traffic management) a ṭhain India ram chhung hnam dang pawn mak an tih a ni ta hial. Ama’rawhchu, hmasawnna tur erawh a tam hle tho mai. Kum tling lova lirthei khalh pawh an la tam viau niin a lang.

Sikul uniform ha chin (pawl sawm­pahnih leh a hnuai) hi chu zirlai rilru chak lo leh zir muang hrim hrim an nih loh chuan kum tling lo an ni deuh furin ka ring. Sikul kal nan a remchang viau na’ngin uniform haa bike leh scooty khalhho hian license neiin an khalh tho nge; dan bawhchhe tho siin, thuneitu lam hian an enliam mai mai? Nge, zirlai kum tling lo tana lirthei khalh theih dan a nei zawk?

Kawngpui chhia
Kawngpui chhiat vangin chetsualna thleng thei a tam - kawng khuar hel tum vanga lirthei dang nena insut/intai te, lungṭhil chil sual vanga tluk te, kawng nala tluk te, kawngpui sira bungraw chhawp fo leh chhan tam tak a awm thei. Kan kawngpui neih sa te uluk taka enkawl leh a remchan anga zauh leh kawngpui sial belh zel hi sawrkar hian ngai pawimawh teh se.

Nu leh pate mawhphurhna

Kan fate kum tling lo na na na lirthei lei saka khalh phalna petu chu nu leh pate an ni tlat. Kan tu leh fate nawmsak tir kan tum vanga dan an palzut hian, a hun lovah anmahni leh midnag tana nunna hlu tak chan theihna thlentu a ni thei - fimkhur ang u.

Tin, lirthei khalhtuten dawhtheihna neiin midang ngaihchan kan zir a ṭul. Eng emaw hleka pawr em em ringawt te, ‘Zawnga, hmela, mawla’ tia au nghal tuarh mai te hi, ṭul lova thinrima insiamna mai a ni. Tumna hmun him taka thlen duh ṭheuh kan nih inhriat tawn sak ila, fimkhur loh vanga chetsualna awm thei lakah inveng zel ang u.

Dr. Mahminga Sailo Waggin’ Tails, Bawngkawn