Written by
Upa Dr. C.Nunthara

COVID-19 HRIPUI LEH KOHHRAN (Hripui thlirna tlang dang aṭangin)

Covid-19 hripuiin min run a, khawvel pumpui kan buai a, medical lam leh kawng hrang hranga kan hriatna leh thiamna a tawk lohzia min pho lansak mek a ni ber a. Nikum lam aiin second wave kan tawrh mek hi a thawk na zawk tlangpui niin a lang. India ram leh India hmar chhak (north-east), Meghalaya leh Mizoram pawh hei min hrut na hle mai. Mizoram pawh nitin deuh thaw kan thi ve ta mawlh mawlh mai.

Nikum lama hripui avanga inkharkhip ṭan phat aṭang khan Mizoramah chuan sawrkar lamin ruahmanna siam zung zungin sawrkar, medical team, kohhran, tlawmngai pawl leh mipui thawhhona a ṭha tih kan hmu a. Nikum lam phei kha chuan hripui pawh eng emaw chenah kan khuahkhirh ṭha hle pawhin a lang. Hei hian kan Mizo nun zemawi kan hloh mek nia kan hriat pawh min rawn pho lan thar sak a ni. State dang lakah chuan ti ṭha pawhin kan inngai reng a nih kha. Hetih rual hian sawrkar lam aṭanga hripui protocol kaihhruaina ang zelin kohhran inkhawm pangngai pawh a theih ta lo va. Mi ṭhenkhat tan chuan, pawn chhuah a theih tak loh avangin in lama thlarau lama intuai tharna hun ṭha zawk a nih a, mi tam zawk tan chuan thlarau lama phili-na ti zualtu a ni awm e.

Mizoram hi kan kristian percentage a sang a, kohhrana member ni lo pawh kan awm mang lo. Khawvel hmun dang leh ram dang nena khaikhin chi pawh kan ni chiah lo, kristian ram kan ni tlat. Heti chung hian mi tam takin an sawi fo angin kan sawrkar inrelbawlna leh khawtlang nunah hlemhletna leh eirukna a mikhual lo va, kan hrisel lo va, cancer vei kan tam a, HIV/ AIDS pawh kan tam hle a nih hi.

Kumin January thla kan han chuan kai meuh chuan Sailutar khuaa Pu James Lalramliana Lalpa Crusade rawngbawlnaa thil thleng hrang hrang a rawn ri ṭan a. He rawngbawlna boruak hian a chim sang tulh tulh a, pastor-te a rawn hmachhawn takah chuan hmuh dan leh hriat dan hrang hrang a lo piang chhuak ta a. Inchirhthehna chi hrang hrang a lo piang chhuak tel ta bawk a nih hi. Tunge dik, tunge dik lo, tunge thiama tunge thiam lo zawk tih hi mipuiin kan ngaichang deuh ṭhup pawh niin a lang.

Pu James-a hi a thiam lova, a dik lo a ni tia kan ngaihchan deuh ṭhup laiin, ani lah a dinhmunah a ding nghet hle bawk si a. He inchirhthehnaah hian lehlam ve ve pawh kan in sawifiahna kawngah kan duham deuh em? tih te pawh a ngaihtuah theih. Heng te avang hian kan tunlai boruak leh hripui kan hmachhawnna lama kan dinhmun in enfiah nan kawng hnih chauhvin i lo thlir teh ang.

1. Hriatna (knowledge) chi hnih
Daniela 12:4 ah chuan, “...mi tam tak an tlan vel ang a, hriatnate a pung dawn a ni” tih kan hmu. Hun hnuhnunga hriatna lo pung tur hrilhlawk hun chu kan thleng ta ngei a nih hi. Mizote ngei pawh he hriatna pung hian min rawn ṭhuai tel lo thei lo va, secular lama kan hriatna a pung nasa.

Mizoram University a din tirh lama interview board-a kan ṭhut ve ṭuma candidate te zeizia leh an hriatna (conceptual understanding) leh tunhnai vaia candidate te hriatna chu inthlau tak a ni tawh. Research guidance chungchangah pawh tunhma zawng kha chuan North-East tlangmi te aṭang hi chuan drescriptive writing bak chu analytical mind-set nei tura beisei phak a ni lo, tih fo ṭhin kha a lo ni ta bik hauh lo mai.

Hetih rual hian theological knowledge lamah pawh kan ṭhang nasa a, medical thiamna lamah pawh kan sang ve ta hle a ni.

Hetiang boruaka kan awm mek lai hian ‘Pathian chhandamna’ hi Bible Pathian thutak dik leh daw rual lo a nihnaa innghat tlat a ni tih hi i hre thar nawn leh ang u. Chuti si enga ti nge Bible hi mihringte tana Pathian thu puan chhuah a nihna hi tunlai khawvelah pawm a va hlawh lo si em? Enga ti nge tunlai hriatna khawvel (scholastic world) hian thu belhchian dawla a ngaih si loh? Kohhran hote ngei pawh hian Bible thu hi nun kawng atan kan va rinchhan si lo ve? te pawh a tih theih awm e. Hei hi hriatna chi hnih, khawvel hriatna, tisa hriatna (knowledge of natural man) leh thlarau hriatna, Pathian inpuanna (revelation of God) aṭanga hriatna a awm vang a ni ber awm e, tih kan zir ho dawn a ni.

A hmasa-in khawvel hriatna, mihring hriatna (hetah hian tisa hriatna kan ti dawn a ni) chu khawii aṭanga lo kal nge? tih ngaihtuah phawt ila. He hriatna hi mihring taksa (physical body) leh a hual veltu boruak (material environment) aṭanga lo piang chhuak a ni ṭhin. Mihringin a tak (reality) nia a hriatna te, kan library-a lehkhabute leh kan text-book zawng zawngte hi mihringin kan chenna khawvel (physical world) a contact aṭanga lo irhchhuak vek an ni, kan ti thei awm e.

Mihringin heng physical world a hmachhawnna hmanruate chu kan tisa hriatna panga (five senses) te hi an ni. Heng hriatna peng pangate hi kan central nervous system nen pawh inzawm tlat an ni, chungte chu: mita hmuh theihna (sight), benga hriat theihna (hearing) te, khawiha hriat theihna (feeling) te, lei hmanga hriat theihna (taste) te, hnar hmanga hriat theihna (smell) te hi an ni.

Mihringin heng hriatnate pawn lamah hian a tak (reality) hriat theihna engmah a nei lo a ni. Khawvela hriatna zawng zawng- science lamah te, education lamah te, mechanical lamah te pawh nise- te hi heng tisa hriatna panga atang vek hian kan dawng a, kan rilru a chawm thin a ni. Pawn lam khawvel nena kan in contact-na reng reng chu heng tisa hriatna hmang vek hian a lo ni. Chuvangin, pian tirh ata mitdel chuan a khawvel hriatna chu rawng (colour) tel lo khawvel a ni ngei ang. Chutiang bawkin bengngawng tan pawh a khawvel chu rimawi tel lo khawvel a ni mai bawk ang.

A tak tak (reality) zawng hmu tura mihring beihna chuan microscope te, spectroscope te telescope hmanruate leh hmanraw dang dangte a hmu chhuak zel bawk ṭhin. Mahse hengte hi khawvel (physical world) nena an in contact-na atana tisa hriatna ṭanpuitu mai chauh an ni ṭhin. Heng hmang hian tisa hriatna pangngai maia a ‘theih’ lohte a zir chiang zawk thei ṭhin a ni. Microscope leh ultramicroscope te hmangin mit lawnga hmuh theih lohte zirin bacteria leh virus dinhmunte zir chiangin, coronavirus thlengin an zir chiang thei ta thin a ni. Tisa hriatna pangngaiin a hriat mai theih loh khawvel chakna (physical forces) tam tak a awm bawk a, chung zir chiang tur chuan heng instruments hrang hrangte hi hmangin lirnghing leh thlipui tleh tur thlengin an record thei ta bawk thin a ni. Nimahsela, heng zawng zawngte hi khawvel (physical) thil chiang lehzuala hriatna mai chauh an ni ṭhin.

Hei vang tak hian ani awm e materialism leh atheism lo lar takna chhan pawh. Mihring chuan khawvelah hian engmah hmuh theih thil (matter) bak a awm lo va, taksa thih hnua awm zel tur thlarau mihringah a awm bawk lo a ni, an ti ta ṭhin a ni. Hei hi mihring pangngai (natural man) ngaihdan tlanglawn a ni. Mihring tisa hriatna pangate hmang hian khawvel thil (physical world) bak hriatna tura engmah contact a neih theih loh vang a ni.

Chuvangin 1 Korinth 2:14 ah chuan, “Khawvel mi chuan Pathian Thlarau lam thilte chu a lawm thin lo; ani ngaih chuan thil atthlak a ni si a; Thlarauva hriat fiah a nih avangin a hre thei lo reng reng bawk a ni,” a lo ti hmiah mai. Hei vang tak hian aniang Darwin-a pawh khan Darwinian Hypotheses of Evolution min lo chhawp chhuahsak tak ni. Khawvel mai hriatna chu, zir sang eng ang pawh ni se, a limit tlat a, chuvangin nunna bulṭhut (source of life) a hre thei lo va, khawvel bulṭhut a hre tak tak thei lo va, mihring siam chungchang pawh a hre thei ṭhin lo a ni. Darwin-a pawh hian Pathian thilsiam (Creation) engmah a hre lo va, rin thu (guess) a zam ta mai mai a ni.

Nimahsela, mihring hian rilru leh ngaihtuahna (reasoning faculties) tisa hriatna pangngai piah lamah a nei thung a. Hei hi ramsa (animal kingdom) aia a chungnunna pawh a ni tih Karl Marx-a ngei pawhin a hriat fiah em em kha a ni. Nimahsela, mihring rilru (mental power) leh thluak finna (reasoning facultities) te hian innghahna material a neih chhun chu tisa hriatna tho hi a nih tlat avangin a thutawp (conclusion) siam fona chu heta ṭang tho hian a ni ṭhin. A rilrua heng tisa hriatna kaltlanga a hriat bak engmah hriat theihna a nei chuang si lo a ni. Chuvangin, mihringin hriat a chak ber mai- khawvela a awm chhan, leh nun awmzia leh thil tum, te chu a fiah thei chuang si lo a ni.

Scientist ten Pathian thilsiam khawvel an zir a, ruahmanna (design) mumal tak nei a nihzia leh chumi titu fing tak (intelligent being) a awm a ni tih ring mah se, amah chu an hre chhuak thei si lo. Langdon Davies chuan, ‘scientific research zawng zawng hi Pathian zawnna vek a ni’ a lo ti hial a ni. Cotton-a chuan lehkhabu “Has Science Discovered God?” tih a ziak a. Hetah pawh hian scientist hote hi God-conscious vek an ni a ti mai a ni. Hemi awmzia chu thil tak tak zawngtute leh hmuh chhuah tum tute an ni tihna a ni.

Tunhma lama science kha chuan khawvel (universe) hi mechanical hawi zawnga hrilhfiahna neih a tum tlat ṭhin avangin, Pathian an telh ngai ṭhin lo va. Nimahsela, Pathian thilsiam makzia leh mawizia an hre tam tulh tulh a, mumal taka ruahman a nihziate aṭangin designer awm ngeiin an lo ring ta hlawm a ni.

Nimahsela, Pathian chu Thlarau a ni a, eng anga science thiamna sang pawh nise, tisa hriatna level aṭanga hmuh theih leh hriat pawh theih a ni tlat si lo a ni. Chuvangin mihring hian a scientific instrument leh thiamna zawng zawng nen pawh mihring thlarau hi a hre thei lo va, a contact thei bawk hek lo a ni. Science hian civilization min pe a, van lam hriatna tam tak min pe a, leilung hriatna leh kan taksa ngei hriat chianna leh enkawl dan thlengin min hriattir mah se, mihring nuna hriat tur thil pawimawh- mihring awm chhan leh nun awmzia leh thil tumte chu min hrilh thei lo a ni. Tisa hriatna hian changkanna leh civilization min pek theih chin chu physical realm huang chhungah mai hian a nih tlat avangin, helama changkanna, hmasawnna leh civilization a tlan chak apiangin moral lamah kan tla hniam ngei ngei fo thin a ni si. Hei vang tak hian ‘tisa hriatna’ lama kohhran a than duan viau chuan ‘thlarau hriatna’ lamah a tlahniam fo mai, tih hi kohhran history ah pawh a hriat theih awm e.

Hei vang hian 1 Korinth 2:12,13 ah chuan, “Chutichuan, a thlawna Pathianin thil min pekte kan hriat theihna turin, keini zawngin khawvel thlarau ni lovin, Thlarau, Pathian hnena mi chu, kan hmu zawk a ni. Mihring finna zirtir thua sawi lovin, Thlarau zirtir thua sawi zawkin, Thlarau lam thute chu thlarau mite hnena hrilhfiahin, chung thil min pek thute chu kan sawi ṭhin” a ti ta thlawt mai a ni. Hei ngei hi keiniho hian kan zawm ve em le? Tisa hriatna finnain nge Thlarau hriatna finnain kohhran hote hnenah kan sawi ṭhin le?

Hemiin a sawi chu hei hi a ni. Pathian chuan thu mihringte'n an tisa hriatna mita an hmuh theih tur leh tisa hriatna benga an ngaihthlak a, an hriat theih turin a rawn inpuang ta a ni, tih hi. Ṭhenkhatin, “Pathian hian eng ngati nge mihringte hi ama inpuanna kaltlang chauhva amah hre theih tura a siam?” kan ti mai thei.

Pathian hian mihring hi ‘thlarau mi’ ni turin a siam a. Taksa pawh a thlarau chenna tur atan a pe nghal bawk a. He taksa hmang hian Pathianin a awmna tura a siam khawvel chu contact ṭhin bawk turin a ruahman a ni. Khawvel hriatna chu a tisa hriatna pangate kaltlanga nei turin a din bawk a ni. Mihring chuan Pathian chu a thlarau kaltlangin a hre tur a ni zawk tlat bawk a ni.

Mihring hian a taksa leh a hriatna pangate kaltlanga Pathian be tur leh hre turin a ti lo hrim hrim a ni. Mihring tak tak chu mihring thlarau hi a ni a, Pathian anpuia siam a ni bawk reng a ni. Mihring, Pathian kut aṭanga siam anih khan Adama kha chuan Pathian a hre nghal chat mai reng a ni. Isua Krista pawh khan Pathian chibai buk tute chuan thlarauva chibai an buk tur thu a sawi a. Mihring taksa hi chu he khawvela awm chhunga a thlarau chenna tur ‘in’ atana a pek mai a ni. He khawvela cheng turin a nunna a buatsaih a, he taksa hmang hian khawvel thilte chu a contact theih nan pawh a ni bawk a ni. A thlarau hmang chauhvin Pathian a hre thei thung a, a pawl thei bawk a ni. Tisa hriatna hrang hrangte hi a taksa chenna khawvel hre chiang tura hmanruate an ni a. Pathian hriatna tura pek an ni hran lo a ni.

Bawhchhiatna nasa tak avanga mihring chu thlarauva thi a nih khan, Pathian nen then hran an lo ni tawh a, Pathian hriat theihna a nei tawh hauh lo a ni. Pathian hriat theihna channel a lo tawp ta a ni. Hei hian thlarauva thi tawh mihring chu tisa hriatna mai chauhva thilsiam (creation) ropuizia zir thei tura buatsaih zui ni mah se la, Siamtu Pathian tak chu a hre pawh thei tawh lo a ni. Hei vang hian mihringin Pathian a hriat leh theihna tur chuan hriatna chi dang pek a lo ngai ta a. Chu chu tisa hriatna aṭang ni tawh lovin, khawvel hriatna aṭang ni hek lovin, Pathianin ama inpuanna chu mihringte tan a pe ta a ni.

Hetah hian Pathian tan chuan mihring be pawp leh turin mihring hriat theihna level-a a tih a lo ngai ta a. Hei hi Pathian chuan a ti ta ngei a, a chunga kan sawi tawh angin tisa hriatna level-a mita chhiar theih tur leh tisa hriatna level-a benga ngaihthlak theih turin a lo ti ta a, BIBLE hi min pe ta a ni. Khawvel mi chuan tisa hriatna maiin Pathian inpuanna chu a hre thei lo va. Amah chu thilsiam thar a nih a ngai a, a rilru tihvara a awm a lo ngai ta a ni. Chuti lo chuan thlarau lam thilte a hre dik thei thin lo a ni. Bible pumpui hi Pathian thawk khumin min pe ta a. Thlarauva hriat fiahna dik tak nena chet chhuahpui tur kan lo ni. Kohhran hote tan hian a bik takin Tirhkoh Paula te, Tirhloh Johana te, Tirhkoh Petera te, Tirhkoh Jakopa te kaltlanga lehkhathawnteah hian Pa Pathianin Kristaa kan nihna, kan chanvo, hausakna leh thuneihna kohhran hote hman turin min rawn pe ta a ni.

2. Hripui (Covid-19) leh Kohhran
Kan sawi tak ang deuhvin Covid-19 hripuiin min nuai mek laiin, kohhran mite zingah ngaihdan a phir thei hle awm e. Pathian hnenah kohhran hrang hrangte kan ṭawngṭai a, kan manganna kan thlen hlawm a nih hi. Pathian chuan “Hlausuh u, kei in hnenah ka awm si a; mangang suh u, kei in Pathian ka ni si a… Ka felna kut dinglamin ka chelh reng ang che u” (Isaia 41:10) tih thutiamte hi Krista thisena nemngheh ni tawh mah se kan hlau va, kan mangang si a nih hi. Tisa hriatna khawvel aṭanga kan thlir ṭhin vang a ni ngei ang.

Tisa hriatna nei mai mihringte hian Pathian chu Thlarau anih avanga kan hriat theih tawh loh hnuah mihring hriat theih tur ‘thu’ ngeiin a rawn in puang ta a. Bible hian chu thutak leh thlarau lam thu chu a rawn puang ta a ni. Tisa hriatna a taka kan chet chhuahpui thei mai ṭhin ang hian Bible ‘thu’ hi kan chet chhuahpui mai thei em le? Mi ṭhenkhat chuan, “Bible hi Pathian inpuanna a ni tih kan finfiah thei lo va, a dik ngei tih pawh kan hre thei bawk hek lo. Ka finfiah theih loh chu engmah ka ring thei lo” an ti mai thei e. Hetah tak hian Pathian hi ‘rinna Pathian’ a nihzia i hre nawn leh ang u. Pathian hian engkim hi ‘rinna’ kaltlanga chan turin min kawhhmuh a. Hei hian malsawmna chu kan ban phak lohvah min dahsak niin kan hre ṭhin. Nimahsela, hriatna chi hnihte hi ngun taka kan zir a, kan ngaihtuah a, kan thliar hran thiam ngat chuan, rinnaa ke pen hi mhring nunphung pangngai tur zawka Pathian min duansak a ni tih kan hre thei ang.

Hei hi Rom bung 8 aṭang hian a zir thuak theih awm e. A chang hmasa pariatte hi heng hriatna chi hnihte aṭang lo chuan hriatthiam hleih theih a ni lo. Hetah hian ‘tisa dana awmte leh rinna (thlarau) dana awmte’ chungchang min kawhhmuh a. Heta ‘tisa’ dana awmte tih hi chang 8-ah hian piangthar lote dinhmun a ni tih chiang takin min hrilh a. Hriatna chi hnih ngaihtuahna aṭang hian piangthar lote chu ‘tisa hriatna’ ram (realm) ah an awm tih kan hre thei a ni.

Nimahsela, mihring hi Pathian anpuia siam a nih avangin ‘thlarau mi’ a ni a, Pathian nena leng dun thei tura siam a ni. Chuvangin, mihring hi Pathian ram(realm) mi a ni a, engkimtitheia ram mi ngei a ni. Rinna Pathian a ni ang bawkin ‘rinna mihring’ ni tura siam kan ni. Chuvangin, 'thil awm lote lam pawh awma ruattu’ nihna ṭawmpui thei tura siam ngei kan ni.

Hebrai 11:3 ah chuan, “Rinnain a ni khawvel hi Pathian thua siam a ni tih kan hriat ni; chutichuan, thil hmuh theihte hi thil lang theitea siam a ni lo” tih kan hmu a. Hei hian rang takin Genesis 1:1 “A tirin Pathianin lei leh van a siam a” tih min hruai kir a. Engtin nge a siam? A ‘Thu’ rinna hmangin a siam a ni. “Eng lo awm rawh se” a ti a, a lo awm mai a ni. Thu hmangin a siam a ni. Isua kha chuan ‘thu’ thiltihtheihna thuruk hi a hre fiah em em a. Thu-in damlote a tidam a, thuin mitthite a kai thova, thuin thlipui a hau reh mai bawk ṭhin a ni.

Tirhkohte pawh khan rinna aṭanga chhuak thu-in damlote an tidam a, ramhuaite an hnawt chhuak mai ṭhin. Rinna kam chhuak thu an hmang thin a ni. ‘Thu’ rinnaa chet chhuahpui vangin Pathian fate kan lo ni a, Pathian nungchang leh mize ṭawmpuitute kan lo ni ṭhin a ni. Rinnaa chhuak ṭawngkam kan hmang a, rinna rah kan hmu bawk ṭhin a ni.

Kohhran hote hian taksa damna rawngbawlna chu kan um hum hum fo ṭhin. Eng nge a chhan? Tihdam rawngbawlna thilpek kengtu rinna chu amah ngaithlatu chuan ama rinna leh thutak aia a rin zawk vang a ni fo ṭhin. Midang rinna hi Pathian ‘thu’ aiin kan ring zawk fo mai. Hemi awmze dik tak chu kohhran member nawlpuite hian Isua Kristan kan tana min thawhsak hi kan ring tak tak lo a ni, hei hi Kristaa kan nihna leh dinhmun di tak kan hriat loh vang a ni tlangpui bawk ṭhin. Heng mite hian Kristaa an chakna leh nihna dik tak aiin an chak lohna leh rinna an neih tlemzia an hre zawk fo ṭhin a ni. Kohhrana kan inzirtirna hi kan zirtirtute leh thuhriltute hian kan inenfiah a ṭul ta niin a lang.

Mihring, suala tlu tawh, Setana salbeh, thim thuneihna bawiha tang tlatte chhanchhuak tur hian kawng khat chauh a awm a. Chumi awmzia chu mihring hi siam thar hlak a ngai a ni. Setana chhungkua aṭanga a Fapa hmangaih taka rama hruai chhuah kan ngai a ni. Hei ngei hi Mihring tlu tawh problem chinfelna hmun chu a ni. Krista nena inzawm mihring thar hlak, Krista ruala kaihthawh vea chu a lo ni ta a ni. Chuvangin, 2 Korinth 5:17 ah chuan, “Chumi avang chuan tu pawh Kristaa a awm chuan thilsiam thar a lo ni a; thil hluite chu a ral ta; ngai teh u, a lo thar ta” a ti ta hmiah mai a ni.

Thilsiam thar hlak a ni a, mihring thar hlak a ni. Thilsiam thar (new creation) chu Pathian khawngaihnain kan lo ni ta. Chuvangin Pathian kut chhuak kan ni. Chang 18-ah chuan, “... ani chuan Krista avangin amah nen inremin min siam a, inremna rawngbawlna hna min pe a,” min ti zui ta hmiah a. Thiam loh chantirna ni lovin, inremna rawngbawl hna min pe a ni. Kristaah chuan Pa Pathian nunna mizia ngei chu min pein, a hmangaihna mizia pawh min pe ta bawk a ni. Chu mizia chu felna (righteousness) ngei chu a ni a, a thianghlim a, a tak (real) bawk a ni. Chu nunna ngei chu min pe a ni.

Kan vai hian chu chhandamna chu kan nei a, chu felna chu angkhatin kan chang vek a ni. Felna sang zawk a awm lo va, felna chungchuang deuh a awm hauh lo, Kristaah chuan Pa hnena kan chanvo vek a ni e. He felna (Eden huana kan hlauh tawh hi) thilsiam thar nihnaah khan a bet nghal thlap a ni. Kan lo pianthar phat hian, Pa Pathian nunna mizia chu kan chang nghal a. Chu mizia ngei chuan mi felah min siam a, Pathian chhungkuaa mi kan lo ni ta a, Pa Pathian fapate, fanute kan lo ni ta a ni. Chu chhungkuaa mite chuan nihna thuhmun, hausakna thuhmun, thuneihna thuhmun kan lo chang ta theuh a ni. Chungte chu Thuthlung Thar lehkhathawnahte hian Pa Pathianin tirhkohte hmangin min lo puan chhuahsak ta a ni.

Nimahsela, kohhrante hi kan va hlawhchham si ve, kan ti thei awm e. A chhan eng nge ni ang? Kohhran thuhril leh zirtirnaah hian ringtu chak lohzia, Pathian kan tihlawm theih lohzia, rin lohna leh khawvel nena inzar zawmna lam kan uar hle rualin, Kristaa kan nihna dik tak kan inzirtir tlem a, Kristaah chuan kan felna leh kan rinna pawh a awm a ni, tih kan inzirtir tlem lawi si a ni. Hei vang hian Krista hi kan hmelhriat tak tak lo niin a lang.

Kan hla tam ber pawh hian chhandamna chu thih hnu atan a nih thu min kawhhmuh ber a. Hnehna te, hnehtu nihnate pawh vanrama chan turin min kawh hmuh thin a ni. He khawvelah hi zawng ringtute tan chak lohna leh tawrhna mai kan chanvo a nih thu leh vanramah engkim kan chan tur thu min zirtir a ni ber. Rom 8:37 ah chuan, “…chung zawng zawngah chuan, min hmangaihtu avang chuan ropui taka ngamtu kan ni”. Engtikah nge ni ang, vanramah em ni ang? Ni lo ve, tun atan ngei a ni. Philippi 4:13 ah pawh “Mi tichaktuah chuan engkim ka ti thei a ni” a ti leh a. Hei hi vanramah kan mamawh tawh dawn lo, tuna tan ngei a ni. Rom 8:1 ah chuan “...tunah zawng Krista Isuaa awmte tan chuan thiam loh chantirna reng a awm tawh lo” tih kan hmu leh a. Mahse thiam loh chantirna thuhril hi a tam em em bawk lawi si.

Mihring suala a tluk khan, Pathian laka thenin a awm tak avangin leh thlarauva thi a nih tak avangin ‘thlarau ram’ (spiritual realm) ah a cheng tawh lo a ni. Chuvangin, Pathian thiltihtheihna lakah chuan mikhual mai a lo ni ta a. Tisain a lo nung ta a, tisa khawvela chengin mihring thiltihtheihna ringtu a lo ni ta a ni. Chuvangin, ‘tisaa awm’ hi thlarauva thite nun ram a ni.

Nimahsela, thilsiam thar, mihring thar nihna changtute hi chu Pathian ram, mihring tana nihna dik tak, thlarau ram (spiritual realm) ah kan lo let leh ta a ni. Kan thlarauah Pathian nunna mizia chu pek kan nih leh tak avangin, chu ramah chuan kan lo cheng leh ta a ni. Mihring thlarau chu Pathian nen a inzawm tak avangin leh Pathian nunna, rinna nunah chuan kan luh tak avangin ‘thil awm lote lam awma ruattu’ nunna leh rinna chu kan tawmpui ve ta a. Hmuh theiha kal tawh lovin, rinnaa kan kal tawh zawk avangin, hmuh theih loh chu kan hmu ta ṭhin a ni ber e. Tisa hriatna evidence-a kal tawh lovin, Pathian thutak rinchhanin kan kal thei ta a ni.

Bible-in ‘kan ni’ tia min hrilh chu kan awih tawp mai a. Pathian chu kan felna a ni tih chu kan ring a, Pathian nunna changtu kan ni tih pawh chu kan ring hmiah mai a ni. Krista chu kan tan tlanna, felna leh kan thianghlimna a ni tih pawh kan ring bawk a ni. Nimahsela, kohhrana thuhril tam taka tang hi chuan ringtu leh khawvel kan sawi pawlh dan hi a chiang lo fo mai. America rama kohhran pakhat zirtirnaah chuan ‘piangthar nunah hian mihring hlui mizia a la bo chuang lo’ tiin an zirtir a ni. Hetiang anih chuan Lal Isuan “Nangni zawng in pa Diabola atanga chhuak in nia..”(Johana 8:44) a tih kha an dinhmun a la ni reng tihna a ni. Piantharna an zirtir danah chuan, ‘piantharna chuan ngaihdamna leh chatuan nunna a pe a, Setana mizia erawh a la bo thei chuang lo’ tih a ni. Hei hi Zoram kohhran tam taka kan kalphung a va ni ve mai awm ve. Mahse, Bible thu dik a ni si lo.

“Chumi avang chuan tu pawh Kristaa a awm chuan, thilsiam thar a lo ni a; thil hluite chu a ral ta.. (2 Korinth 5:17) tih a ni. Heta thil hluite tih hi Setana mizia mihringa bet tlat ṭhin kha a ni. Kristaah chuan mihring thar (brand new) hlaka siam kan nih avangin Pa Pathian nunna mizia ngei chu pek kan ni ta zawk a, chu nunna ngei chu chatuan nunna chu a ni e.

Tu pawh Kristaa awm siin, Setana mizia a neih theih tawh loh. Pathian chhungkuaah a awm emaw Setana chhungkuaah a awm emaw a ni zawk tur a ni. A awm kawp theih loh a ni. Hetianga ngaihdan inchawhchawrawi aṭang hi chuan rinnaa than lenna te, hnehna nun chang ṭhin kristian nunte a awm tak tak thei ṭhin lo va, Krista chu keimahniah siam puitlinin a awm thei ṭhin lo va, mite'n keimahniah Krista hmel an hmu thei lo va, kan thusawiah pawh Krista thu an hre thei bawk ṭhin lo a ni.

Thilsiam thar kan ni emaw ni lo emaw a ni tawp mai. A mixture a awm thei lo. Thihna ata nunnaah kan lut ta emaw lut lo emaw a ti tawp mai. Rom 6:14 ah chuan “Sualnain in chungah thu a nei dawn tawh si lo” a tih hian a sawi chiah hi a sawi tum a ni. Kan chak loh chuan Kristaa kan nihna kan la hre chiang lo tihna a ni ngei ang.

Covid-19 hripuiin min chenchilhna kum khat aiin a tam tawh a, third wave lo thleng leh tura beiseina a nung reng mek bawk a. He hripui hi kristian te, a bik takin Mizo hnahthlak kristiante tan ‘wake-up call’ a ni thei mai ang em? Ministry tam tak- Kenyon ministries te, Kenneth Hagin Ministries te, Kenneth Copeland Ministries te leh Billie Brim Ministries- te hnena Pathian inpuan fo ṭhinna chu hun hnuhnungah chuan Krista tana buh seng turin Krista pasaltha rual, Kristaa an nihna, rochan, hausakna leh thuneihna hre chiangtu leh nun chhuah puitute an lo chhuah tur thu an sawi ṭhin a ni.

Keini Zo hnahthlak kristiante hi ‘tisa hriatna’ level-ah, tisa chakna tilawm zawngin rawng kan lo bawl rei tawh pawh a ni mai thei e. Chuvangin, Chanchin Ṭha kan va hrilhte hian Aizawl leh Mizoram chhunga kan nun dik tak an rawn hmuh vaih chuan, chu chuan kan Chanchin Ṭha hrilh vaw chhetu a nih kan hlau ngawih ngawih ṭhin pawh a lo ni tawh mai thei e. Kan rawngbawlna hian kalvari hnehna puang tak tak lo vin, Pathian thiltihtheihna leh thuneihna keng tel lovin, Diabola leh a hnathawhte a titlawmin a tichhe tak tak lo a ni mai thei bawk e. Hengte avang hian sual hnehna thuruk chu kan tan mystery pawh a la ni reng fo mai thei bawk. Heng lak aṭanga kan inenfiahna turin hripui hi Pa Pathianin a la kiang mai hrih lo a ni ang em?

Mizo hnahthlakte hi Pathian tan hian kan hlu a ni ngei ang. Kan chenna ram leh hmun apiangah hnam dangte kal kanin missionary Lalpan a rawn tir zat zat zel a. Kristian hnam tih theih tur zel kan nih mai bakah, Chanchin Ṭha hril darh kan vei em em vek mai hi Ephesi 1:18-a ‘ama kohna beiseinate’ a tih hi a ni ngei ang. ‘Mi thianghlim hovah chuan a roluah tur ropui ngahziate’ tih hi kan la inchimtir chiah lo a ni mai thei e. Krista a kaihthawh lai leh van hmunahte Pa ding lama a ṭhuttir laia ‘Kristaa a thawh, a thahrui chakna thawhzia ang zel khan, keini ringtute lama a thiltihtheihna len nasatzia hi eng ang nge a nih in hre thei ang’ (Ephesi 1:19-21) tih te hi hre fiah a, kan life style-a hmang turin min duh ta a ni ngei ang.

Chuvangin simna dik takin harh thar ila. Kohhrana pastor te, Upate, evangelist te, speaker te, rawngbawltute zawng zawng leh mipuite hian Kristaa kan dinhmun luah ngam ila, kan hauhsakna leh thuneihna hauh ngam bawk ila, chuta cheng tur chuan Lalpa'n min duh a ni. Thlarau lam hriatna leh Pathian inpuanna thutak ring ngam ila, lei boruak leh tisa hriatna khawvel hip beha awm tawh lovin, van lam boruak hip kana awma Pathian nena len dun hi Pathianin hripui hmanga min kohna ngei niin a lang e.

Upa Dr. C.Nunthara