MAU CHU ENGTINNGE NI ZEL ANG?

Mau chanchin hi ka hre lo khawp mai ah. Tunhnaia Tender lo chhuaka Rawmi (Dendrocalamus sikimensis) ṭiak (seedlings) supply tur phei kha chu ka la hmu lo a, khawi laiah nge a awm pawh ka hre lo, raw vang tak, hmun tlemte chauha awm a nih ka’n ring ringawt a. Kan ram chhunga mau chi hrang hrang kan neihte pawh hi ka hre kim na hek lo. Ka hriat ve chin chu Mau tak, Chal (chalte), Phar, Sairil, Ngal, Rawthla, Rawthing, Rawnal leh Phulrua te hi an ni mai. Heng zawng zawngte hi ‘Mau’ ti vek mai ang aw.

Maute hi kum engzat an nihin nge an puitlina hmanruaah an hman tlak tih pawh ka hre chuang lo. A la no deuhte pawh hi kan hmanna tur azirin leh kan mamawh dan a zirin a hman ve nawk nawk thieih a, a puichang a piang a tlo mai a ni. Tin, nikang, ni hmu ṭha hmun ami chu a chang bik a, a hman tlak hma deuh, damduk a mi chu a upa tawh pawh a duap bik.

Awle, kan Chief Minister zahawm tak hian an sawrkar hmasak, ṭhangkhat lian liam ta aṭang khan mau hi a lo tuipui tawh a, tlema zawng chu chin a lo ni tawh in ka hria.Mizoram tan dinchhuahna tur leh sum hnar ṭha tak tur niin a hria a, nih pawh a ni mai thei e. Mahse tunah rih chuan dinchhuahna a ni tih hi a la chiang lo tlat mai. A tuipuina rei tawh ngaihtuah chuan chin hlawhtlinna hun chu a awm tawhin ka hria. Kum 2018 Assembly Constituency inthalanah MNF Party chuan hnehna changa an lo sawrkar leh hian CM chuan mau chu rawn tuipui chho zelin a la rawn buaipui leh ta a. Chhungkaw engemaw zatte chu chin tir an lo ni leh ta.

Awle,mau chu lo ching puitling ta i la, engtinnge kan hralh anga tuten nge min leisak ang tih hi kan ngaihtuah a va ngai ve! Lo hralh dawn ta i la a pum, a tlawn, a kg in nge ni anga sawngbawl danglam (processed) in em ni ang. Tin, a lei duh turte kan hre tawh em ? a raw in nge processed in tih hi kan hre tawh em? Theih chu ni se a puma hralh chu kan thiam dan ber leh awlsam ber a va ni mai awm ve. Tin, a hralhna man (price) a ṭha dawn em, nge a tlawm viau dawn tih pawh hi a la hriat lohva, thil man to tak leh man man tak chu a nih ka’n ring lo deuh ngawt a. Processed sa-a hralh tur ni ta se a khawl sum tam tak senga bun (install) a ngai hmasa dawn bawk. Kei chu a hralh dan turah hian ka la bangbo rih a ni e. A hralhnate lo vang ta viauin a man (rate) lo chhe ta hle mai se la a chingtute hi an beidawngin an lunghnur hle mai lawng maw. A chingtuten an hlawkpui loh mai bakah Mizoram dinchhuahna chu a hnai lo hle maithei a ni. Kan tum ang leh kan duh danin hralhna lo ṭha ta lo hle mai se la kan ramah hian kan hmang ṭangkai thiamin kan chhawrbawk thei ang em, enga tan nge kan hman ṭangkai tak ang, tih hi zawhna awm thei ta chu a ni.

Tuna ka hmuh ve phak chinah chuan concrete in sak nan hian kan hmang ṭangkai khawp mai. Hei bakakah hi chuan hman ṭangkaina leh han chhawrbawkna em em hi a tam lovin ka hria, furniture a tan lah kan hmang tlem nasa mai si a, a hralhna chu ṭha se hralh vek mai tur a ni mai. Meihawla tan te, thingtuaha tante kan hmang mai dawn em mi niang le. Tuna ka ngaih­­tuahna danah leh ka thlir ve phak tawkah chuan hausakpuia han dinchhuah­pui chu ka huphurh deuh. Mizoram dinchhuahpuina a tan em chuan kan hmang ngut lovang a ka ti deuh a ni.

Kan in chintir a nih rau rau chuan a leitu tur leh a hralh dan tur thlenga in buaipui zel ni se la a lawmawm ngawt ang.In chintir te tea ngaihsak zui leh si loh kha chu awm lo se.

Kan thlai chin chi hrang hrang,kan ram tualchhunga kan eiral sen loh leh kan dehral sen lohte hi chu a hralhna ṭha hriat chian hmasaka a hralh theih dan turte kan zir lawk hi a ngai a ni, demand a awm em tihte hi hre hmasa i la. Chuti ni lova inchintir ngawt hi kan risk sual ang tih a hlauhawm ka ti. Hei tunah Red Oil Palm te pawh kan lo hre ta a, a hralhna chu awm bawk mahsela a man a hniam tlat a ni, a mah hi a rah seng leh buaipui vel a hrehawm si a, kan ei duh bawk si lova, a chingtute hian an beisei ang hehuin an hlawkpui ta hrih lo chu a nih ber mai hi maw.

Tunhma kum sawm vel kal ta khan chanchinbuah Rubber chin ṭhatzia leh a hlawk turzia kan lo hmu tawh a, hralh theiha process dan te, a hnai dan leh enkawl dan turte an rawn ziak thleng leh tawh si lova, a chanve deuhin kan hria a, engtiangin nge buaipui a ngaih tih kan hre lawk bawk si lova. Mi tam takin an lo ching ta ngei a, tunah hnai a lo hun ta a, hralh theih a han buatsaih meuh tur chuan a kawng a lo thui viau mai si a, kan beisei leh tum ang ngawt chuan a chingtute zawng zawng hian kan seng vek thei lo mai thei a ni.

Thil tam takte hi chu hriat chian sa a awm mai a, a hralhna pawh chiang sa, a leitu pawh chiang sa a awm mai hi. Thil la hriat chian loh leh kan la hmachhawn lohte hi chu kan chin hmaa a theih chen chen zir chian hmasak tur a ni. Tung leh Kangdamdawi (Jatropha)te pawh kan lo chin hlawhchham tawh hi.

Tunah mau kan lo inchintir leh ta mek a, a chingtute hi an la buai ve nak mai lawng maw ka ti deuh a ni. Kan hlawkpuiin kan lo dinchhuah phah thei bawk e. Tichuan Mau chu engtinnge ni zel ang? tih chu i lo thlir zel phawt mai teh ang.

C.Lalrindika, Chaltlang