Written by
K. Laltlankima
Serampore College

Cyprian-a 'De Mortalitate'

Kan thupui hi kum 249 - 262 AD chhunga hripui len laia Carthage khaw bishop, Cyprian-a sermon thupui a ni.

Latin ṭawng a ni a, sap ṭawng chuan, On Morta­lity tihna a ni a, Mizo ṭawng chuan 'Thihna chung­chang' tiin a lehlin theih awm e. He sermon ropui tak mai hi kum 252 AD a Carthage khua hriin a nuai laia ring­tute thlamuanna tura a sawi a ni. Hri len lai hian Rom lalram chhunga Kristianten harsatna thuah hnih an tuar a: hre leng avangin harsatna an tawk a, Rom sawrkarin a ngaihthah bawk.

Hetia hrehawm tak leh mangang taka an awm mek lai hian Cyprian-a chuan kohhran hruaitu a nih angin, kohhran mipuite thlamuanna tur sermon ropui, Kristian history a hriat hlawh reng tawh tur a sawi ta a ni.

Cyprian-a hi 248 – 258 AD chhung Carthage khaw bishop a ni a. Hetih chhung hian tihduhdahna, hripui leng leh kohhran aṭanga helna boruak ten a tlakbuak a. Hun harsa tak tak kara kohhran a kaih­hruaina leh enkawlna avang hian kohhran history-ah hnuhma a ngah phahin a hnathawhte chuan mipui, ringtu leh ringlotute thin­lungah pawh Kristianna a chawisan phah hle bawk. Kristian sakhua a thlah duh loh avangin AD 258 khan an tihlum ta a ni. Mi ṭhenkhat chuan Cypriana’n kum sawm zet kohhran a enkawl chhung kha kohhran ṭhan lenna tura nghawng nei lian pawl tak niah an ngai.

Caroline Wazer-i phei chuan kum 249 - 262 AD chhunga hripui leng hming chawitu atan Cyprian-a hming an hmang ringawt pawh hian Rom mite sakhua aia Kristian sakhaw chungnunzia a tarlang a ni a ti hial.

He sermon hi a ropui tih loh rual a ni lo; a sawi aṭanga kum 1769 hnuah pawh kan la sawi nawn a, inthlamuanna atan kan la hmang zel chu a nih hi. He sermon hi Carthage khuaa Kristiante hnena a sawi phawt hnuah ziakin a tichhuak leh nia rin a ni. A thusawi langsar zual han thur chhuak ila:

1) Ringtute chu hri leng avanga zam mai tur kan ni lo. Heng zawng zawng hi Isua’n a lo sawi lawk vek tawh a. Ringtute chu thihna a lo thlen pawhin zam mai lovin kan lawm zawk tur a ni; Isua hnenah ro kan rel ve tawh dawn avangin. “Beiseina leh rinna tlachham mi chauh lo chu hetiang hunah hian hlau leh lungngaiin an awm ngai lo. Krista hnena kal duh lote chuahin thihna an hlau ṭhin. Krista hnenah ro kan rel dawn tih pawm duh lotute chuan Krista hnena kal an hlau ṭhin.”

2) Setana leh a hmanraw hrang hrang : Duhamna, hurna, ropui chakna, zu ruihna, itsikna, thikna te nen nitin kan indo a. Hetiang reng renga nun hman ai chuan Isua kianga awm a thlakhlehawm daih zawk. “Krista hmuh chu lawmna a ni a. Chu lawmna, lak bo leh theih tawh loh aia khawvel, lungngaihna leh hrehawmna leh mittui tlakna hmun kan la thlahlel zawk tlat hi kan rilru leloh vang leh at vang chuah a ni.”

3) Kristiante chu Pathianin hri leng lakah hian min venghim tur a ni dawn lo’m ni? Engatinge ringlo mite nen angkhat renga kan thih? Tih zawhna atthlak tak kan nei tur a ni lo. Hri hian angkhatin min nuai mah se ringlo mite nen chuan thlarauah kan danglam. Chutih rual chuan khawvela kan la awm miau avangin tisa ang khat kan la pu a. “He ṭawih thei hian ṭawih theih lohna a sin a, he thi thei hian thih theih lohna a sin, hma loh chuan he tisa chanchhiatna hi, eng ang pawh ni se, mihring kan nih anga kan ṭawmpui ve tur a ni.” Tin, ringtute hian Setana min beihna do let ve tur kan nih avangin ringlo mite aiin kan tuar nasa zawk tur a ni.

4) He hri avang hian Kristian leh Kristian lote pawh kan thi a. Amaherawhchu, kan thihna hi a inang lo: “Thihna hi Judate leh ringlo mite leh Krista hmelmate tan chuan chhiatna a ni a, Krista chhiahhlawhte tan erawh chuan rah duhawm tak a chhuah thung. Mihring tung chhova kal zingah hian inthliar hranna awm miah lovin mi dik te pawh mi diklo te rualin an thi a, an thihnaah hian thil thuhmun an tuar dawn emaw ti reng reng suh. Mi dik te chu hahdam tura koh an ni a, mi dik lote erawh chu hrem tura phurh liam an ni thung; ringtute chu humhim an ni a, ringlo mite erawh chu hrem an ni.”

5) Lalpan a hnena chawl tur a kan unau a koh hmasakte hi an bo ta ni lovin tirh hmasak an ni tih kan hriat avangin lungchhe vankaiin kan sun tur a ni lo, hma hruaitu ni turin an kal hmasa a ni; lungchhe vankaia sun lovin mi a zin bo hlana kan ngai ṭhin ang hian kan ngai zawk tur a ni.

6) Martar lova hri avanga thih hlau tamtak an awm a. Chutiang mite chu heti hian a chhang: “Martar hi kan kutah ni lovin Pathian kuta awm a ni, i phu leh phu loh i hriat loh chu “ka chan pual” tiin i sawi thei lo vang. Pathianin kan thinlung a hmu tlang vek a, martar kher lo mah la martar i inhuamna avang khan Pathianin lawmman a pe em em ang che. Abrahama te, Isaka te, Jakoba te pawh kha an martar hlei nem, mahse Pathianin “rinna pate” tiin a chawimawi a. Pathianin kan lak aṭanga a phut chu kan thisen ni lovin kan rinna zawk hi a ni.”

7) Lu kan sunin thih hnu piah lama beiseina reng reng nei tawh lote anga lungngaih loh tur. Keini Pathiana beiseina neitute chuan engvangin nge khawvel chhuahsan kan hreh ang? Engvangin nge kan ṭhen tak te chu bo hlen vang vang tur ang maia kan sun ang? Isua ngeiin, “Kei hi thawhlehna leh nunna chu ka ni; tu pawh mi ring chu thi mah sela a nung reng ang.” (Joh. 11:25, 26) a ti a. Krista kan rin chuan a thu leh a thutiam hi kan ring ngam tur a ni.

8) Thihna lo chuan chatuan nunna kan nei thei dawn lo. Thihna hi kan tawp hlenna tur a ni lo. Lei taksa aia ṭha leh ropui zawk kan channa tur a ni a, kan thlahlel zawk tur a ni. Khawvel thlahlel tlattute chu khawvel hlimnain a lem thluk te, khawvel hmangaihtute an ni. Khawvel hi thlakhlelh tlak a awm lo, a chaknate chawpa boral mai tur a ni.

9) Thih hlauhna hi i paih bo ang u. Kan taksa thih hnua thih theih tawh lohna zawk hi i ngaihtuah ang u. Hei hi kan beisei chu a ni tih i lantir ang u. Kan hun a lo thleng ve ta a nih pawhin hrehna nei miah lovin kohna chu kan chhang thei ang.

10) Khawvel hi kan khual zinna ram a ni a, kan tan chuan ‘ram dang’ (foreign) a ni; kan in tak tak, kan ram dik tak chu ‘paradis’ a ni. Kan khual zinna ram aṭang hian keimahni ram ngeia haw a, Krista hnena a hma thei ang bera awm hlan kan nghakhlel tur a ni.

Cyprian-a sermon hi a sawina boruak ngaihtuah chunga chhiar leh ngaihthlak chi a ni. Khatih hunlai khan hri avangin ni khatah Rome khawpuiah chauh pawh mi 5000 zet an thi a. Mi ṭhenkhat chuan an chhungte zinga hri vei ngei ngei te pawh enkawl ngam lovin thi turin khawlaiah an hnutchhiah niin an sawi. Chutiang karah chuan ringtuten “I vengte hmangaih rawh” tih zirtirna a taka an nunpui theihna tur chuan mahni nun thap ngam a ngai. G.B. Ferngren-a chuan “Cyprian-a hian ringtute chu anmanhni nun thapa damlo enkawl turin a fuih chak a ni” a ti.

Tute mai pawh kha thi mai thei dinhmunah an ding lehzual a. Thihna chu hlau lo leh zam hauh lova ringtuten an hmachhawn theihna turin he sermon hmang hian Cyprian-a’n kohhranhote rilru a lo buatsaih lawk a ni. Ringlo miten thihna an rap em em laiin ringtute tan chuan van kan kaina tura rahbi pawimawh tak a nih dan te, hlauh aia thlakhlelh tur zawk a nih dan te, thil rapthlak aia thil duhawm a nih zawk dan te, leh ringtute tan hlawkna a nih zawk dan inhrilh thar leh hian an rilru a tiharh sawng sawngin thihna an hriatthiam dan a thlak danglam sak ngeiin a rinawm.

Isua’n a zirtirte hnenah, “Nangnin mi hmangaih ni ulang, Pa hnena ka kal dawn avangin in lawm tur a ni” (Jn. 14:28) a tih kha hre rengin Cyprian-a hian “khawvel kan chhuahsan hian ringtuten kan beisei ber hmun, Pa hnena haw kan nih avangin lungngai taka inthlah liam lovin kan lawm zawk tur a ni” tia a zirtirna hi Bible zirtirna nen a inrem hle a ni.

Cyprian-a khan sermon chauhin hripui kha a do lo va. Mi hausa te hnenah ṭanpuina a dil a, sum leh pai pe thei lote pawh an tha thawh turin a ngen bawk a. Tumah thlei bik nei lo va angkhat veka enkawl turin ringtute a fuih a, anmahni lo tiduhdah tawhtute pawh ni se ṭanpui an mamawh chuan ṭanpui vek tur tih chu Cyprian-a thurolum a ni. Carthage-ah chauh lo pawh Kristiante an ṭangkaiin an thawh hlawk hle a. Cyprian-a sermon vang hi ni maw, a hnu lehzela hripui a len pawhin Kristiante chuan an hmaa mite ang bawkin hri dona leh damlo ṭanpui kawngah an thawh hlawk zui zel a. Hripui a kian hnuah Kristian an pun phah nasa hle a nih kha.

Mi ṭhenkhat chuan muangleiah a sermon hi an chhiar a, “Cyprian-a hian a ti lutuk deuh a ni” tiin ringtute tan chuan thihna hi thlakhlelh hial tur zawk ni awma a zirtirna hi an sawisel a. Mi an thih phuk phuk avangin ringtu zingah pawh zam hmel pu an awm ngei ang tih a rin theih a. Chutiang mite thlamuan chu rawngbawlna ṭul leh pawimawh tak a ni. Mi tam takin kan hlauh leh ṭih em em thihna chu ringtute tan chuan hlauh tur leh ṭih tur a ni lo tih uar taka sawi hun a ni zawk ang. Thihna chu a tak ngei a nitina an tawn a ni a, thukhuh hleih theih a ni tawh lo. “Hei hi ka tawpna tur a ni lo, nun thara ka nun ṭanna tur zawk a ni” tia miin a hun a lo thleng ve ta anih pawh a thlamuang taka thihna a pawm theihna tura a ruh lang rawta inhrilh hun a ni zawkin a lang.

K. Laltlankima, Serampore College