MIZO HMEICHHIA KA 'MOPUI' TE HNENA KA THU CHAH

Ka ṭhian pakhat nula lu zo tak ṭhin, hna pawh zahawm tak thawk hian a pasal neih hnu kum engnge maw zat liam hnu ah min rawn bia a, "Ka pasal neih tirh khan inti fel takin ka hlawh zawng zawng ka pasal nu leh pa hnenah ka submit a, ka ti laklawh tawh si, a tur ah an ngai tawh a, ka sawi ngam tawh bawk si lo, ka mamawh pawh inthlahrung tak a ka dil zel a ngai a. Keima nu leh pa lam pawh engmah ka tihsak ve thei lo, fa enkawlna hautak bawk si, hlawh lak dawn ni hi chuan an nghakhlel a kei chuan ka huphurh ngawih ngawih ṭhin" tiin depression te a neih phah hial thu min rawn hrilh a.

Ka ṭhian dang leh pakhat chuan, "ka pasal chhungte tih lawm tum reng reng in ka hun ka lo hmang a, mo fel nih loh hlau in ka nu leh pa te pawh ka tlawh khat em em a, pasal chhungte mitmei ka veng lutuk a, ka lo ngaihsak tlem lutuk a, hei min han boral san chiah chu ka harh chhuak a, a lo tlai tawh si, an sulhnu ka chhui a, an room ah te ka ṭap a, min lo mamawh zia ka hrechhuak a, ka thinlung hi a na vawng vawng, ka muhil thei ngai lo, nun bul ṭan ṭhat leh ka va chak em" tiin mittui tla zawih zawihin min hrilh a.

Pakhat leh chu, a unaunu sawi min hrilh leh chhawn a ni a. Nurse a ni a, pasal a neihin nghet lo in a thawk ve a, fa an neih dawn ah a hna aṭang an ban tir a, hna aṭanga a ban thla aṭangin a pasal nu in an awmpui nula te a haw tir nghal a, in chhung khawsak eirel engkim a kutah a tla a. A nau neih hlim, a inhliam na pawh la dam loh lai pawhin engkim a khawih a ngai a, nausen enkawl ngai nen, a hliam pawh a dam thei lo a, a hah lutuk hi a ke ruh te a khi a, tiin an rilru nat zia a sawi a.

Ka hmeichhe pui, ka mopui te a hnuai a point pasarih hi ka thu chah che u chu a ni -

1. Pasal kan neih hian mi in chhung ah, kan pian leh seilenna ni lo, duh dan leh engkim a lo danglam na ah kan va lut a. In siam rem chhung (adjustment period) hi kan mamawh tawn vek a. Nangmah chauh kha insiam rem tur i ni lo tih hria la, i va luhna te pawh i lo awm dawn avang khan an lo in buatsaihin an lo insiam rem ve tur a ni a! I pasal pawh a in siam rem tur a ni, i theih leh nih na bak ah in nawr lui suh. Hmarcha an lo ei ngai lo a, nang hmarcha i heh si, i hmarcha ei tur kha an ngaihtuah tel ve mai tur a ni! Chaw nem i ei ngai miah loh an lo ei ṭhin vang a i va ei ve mai ang khan!

2. Pasal i neih a, chhung­kaw thar a i va luh khan, chhiahhlawh emaw awmpui (maid) angin i va lut lo a, chhungkaw member, an fanu, an unau nu i ni, thawhchhuah i neih leh neih loh lam a ni lo. Chhungkaw member chuan in chhungah tih tur 'duties' kan nei vek, kha erawh chu puitling pasal nei rual i nih chuan i hriat ve vek kha, ṭhahnemngai takin che bawrh bawrh rawh! Amaherawh chu awmpui (maid) i ni lo tih erawh theihnghilh ngai suh la, i hlutna (value) kha hria la, in huang chin (boundaries) fel takin nei ang che!

3. Mi puitling pasal nei rual i ni a, chhungkaw thara i va awm in, i opinion (ngaih­dan) te, ṭha i tih zawng te, duh zawng te a hun a zirin puitling takin i sawi ngam ve tur a ni. I ngaihdan leh ṭha tih ang ringawt in chhungkua a kan chen ho chuan thil a kal thei lo tih erawh i hriat kha! Principle nghet tak nei ang che. Midang hnena sawi/rel kual lo a, chhungkua a tlang taka i sawi zel khan a tir ah lawm lo an lo awm pawhin tuang ti chhah la, ngai ah an nei chho ang a, khua rei ah chhungkua chen ho na zel boruak atan pawh a hrisel in a tlo daih zawk asin!

4. Pasal i neihsan tak i nu leh pa, i thisen zawmpui unau leh chhungkhat te kha thlahthlam ngai suh. Mizo tam tak te ngaihdan nghet deuh 'mahni in lama kal zing mo an ṭha lo' 'mahni chhungte lam ngaihsak mo ṭha an ni lo' an tih zawng zawng kha ngaipawimawh suh! Kan ngaihsak lo in tunge ngaihsak ang? Mi puitling pasal nei rual i ni, mi ngaihdan ah buai suh! He khawvel a i neihchhun i nu leh pa i unau te nen khawvelah in dam ho reng dawn lo, dam chhung tawi te ah hian hmangaih la, ngaihsak la, i theih ang ang in tlawh fo ṭhin la, i tlawh theih loh pawhin phone hmangin nikhatah vawi khat tal be ṭhin ang che. Chumi avanga sawisel i hlawh a nih pawh in i tuang ti chhah la, tu lakah mah i sual chuang lo a, rilru chhia i pu lo a, an pawm ve a ngai a lawm, a dik chho mai ang. Bakah nitin i kal chuang lo a tiraw, 'kal rawh' pawh ti se i hman bik hleinem! Mahni hringtu nu leh pa pawh ngaihsak lo chuan a hring tu ni lo zawk te a va hmangaih em em theih ring suh! Mahni hring tu nu leh pa te ngaihsak em em chunga "Mo ṭha entawntlak" hi an tam lutuk!

5. Sawrkar hna emaw, sumdawnna emaw, eizawnna engpawh hlawh tam emaw tlem emaw, hah taka i thawh chhuah 'hlawh' kha i ta liau liau a ni a, midang khan an zah (respect) sak tur che a ni, a hman ralna tur kawngah pawh i thu ber. Chhungkua a kan awm chuan kan thawhchhuah aṭanga kan theih ang tawk kan thawh (contribute) hi kan tih ngei ngei tur tih chu i hriat kha! Sawisel i lo hlawh deuh a nih pawhin, fair takin i ti alawm, pawi ti suh. Tuang ti chhah deuh la an pawm chho ve mai ang. I nu leh pa chhungkhat laina te pawh puih an ngaih chang a awm ve thei asin! Tin, i thawhchhuah ve chung pawh a thu i nei lo a nih chuan rilru ṭha i pu thei lo ang, i kha (bitter) tulh tulh mai ang, a hrisel lo. Bakah, hma hun a hriat loh, account i hmingin hawng la, savings hi ngai pawimawh ang che!

6. I fa hrin te enkawlna kawngah puitling takin thu neih tum rawh, i fa hrin te an ni, i thu em em tur a ni. I fate enkawlna chungchang ah i ngaihdan ni lo leh ṭha i tih loh ang a inchhung khura thil a thlen in an tan ding ngam la, ṭha i tih loh thu sawi ngam rawh. Pathian rawn chungin i fate tan a ṭha tur ber a i enkawlna rah kha midangin an seng dawn lo, nu leh pa chauhin in seng dawn tih hria ang che! Tin, i fate chunga mipat hmeichhiatna rawng kai fiamna emaw khuaikhemna hial a lo thlen palhin ngawih bo pui ngai suh ang che!

7. Midang tih lawm tum reng a nun hi a chauh thlak a, a tlo lo tih hria la, tih lawm chawp reng ngai mi ṭha an awm lo tih hre tel la. I nulat laia mi hlim thei, mi positive leh mi zangkhai tak i nih na ang kha chhawm nung zel la. Nangmah kha in duat rawh. Mahni inhmangaih (self care/self love) hmasak loh chuan rilru a hrisel thei lo a, midang a hmangaih tak tak theih loh an tih kha! I tih chhunzawm reng theih loh tur chu a tir aṭang in ti lo law law rawh! I tlin loh hun a thlen in i rilru ṭha deuh ṭhin kha i hloh vek ang a, nangmah ah a vuaklet a na mai mai. I nihna ang a midang an lawm thei ngang lo a nih chuan an thu thu ni rawh se, i mawhphurhna a ni lo e!

A tawp ber ah chuan hmeichhia te hian 'Huai­senna' kan mamawh a, khawi hmunah pawh awm ila, eng dinhmun ah pawh ding ila, mahni ngaihdan duhdan leh ṭha tih zawng te kan din chhuahpui ngam ve tur a ni. Mihring kan nihna anga kan dikna chanvo humhalh hi kan kutah a awm a, thawhchhuah kan neih leh neih loh lam a ni lo. Tu 'Ṭawngkam chhe tleuhna emaw' 'kut thak hnawihna emaw' turin Pathianin khawvel­ah min dah lo! 'Aih' (No) ti ngam nun nei ang che. Chutiang taka mahni inring tawka mahni tana ding thei tur in kan fanu te pawh kan zirtir tur ani! Mizo hmeichhia, 'Mo' te u lo him ula, huaisen leh chhel takin lo awm vek ang che u! Ka lawm e..

Julie Lalrinzami MJS