CHAW SA (FUR RUAH TUI) IN MIN KANG DAI LO HRAM SE

Kum 2021 chu khua a sangin khua a kheng rei hle mai a. Khaw kheng rei ta nafam chuan khua a ti ro em em a, Mizoram hmun tinah ram a kang hluah hluah mai. Dt. 25 April 2021 (Pathianni) phei kha chu Mizoram hmun tina kang mei chhuak avangin Mizoram leh a chhunga cheng hnamte kan mangangin kan thlabar takzet a nih kha.

He tih mek lai hian tui harsatna namen loin min tlakbuak a, tui thianghlim kan tlachham a ni. Khawpui lian leh khawte chawmtu tuikhur leh lui tui a kang a, lui hnar te a ro hel hul a. Tuisik hralha ei zawngtute’n motora tui zem an phurha mi chu a thianghlim nge a bawlhhlawh tih hre loin, tui tel loa ni khat pawh kan khawsak theih si loh avangin manto tak tak, an chhiar ang angin kan lei lo thei lo a. Champhai khuaah phei chuan tui litre 4000 Rs. 5000 in an lei a. Tuisik litre 1 Rs. 1. 50 paise tihna a ni. (YMA No 4 hi litre khat a ni)

Tun aia khawkheng nasa hi hmachhawn thei reng kan ni a. Tui tel loa nikhat pawh kan khawsak theih loh avang leh, mihring hi tui tel loa ni li nga bak kan dam theh loh avangin, tuisik man hi litre 1 Rs. 1000 pawh ni se kan lei tho a ngai ngei ngei dawn a. Lei tur pawh a awm loh chuan he ram hi tui awmna ramah kan pem rauhsan vek a ngai ang.

He tui harsatna hi khaw kheng/ khaw ṭhal a rei a, ruah tui a tlak har vang a ni pakhat a. A bul ber zawk chu- tuihna siamtu, ramngaw kan tihcheureu vang leh kan tuikhur, kan sih, tuivamit, luite leh lui lian kan duat lo a, bawlhhlawh tinreng paihkhawm nan kan hmang a, kan luite a lo pawnlang zo ta a. Tuiin awmna tur a nei tawh loh vang a ni.

Khawpuiah phei chuan pawl leh mimal thiltithei ten kawr kapin in/hall te an sak hnan a. Lui kawr, Sih leh Tuivamit te pawh an zah hek lo.

Pathianin duh taka a siam mihringte leh a thilsiam dang, nungcha tinrengte mamawh khawp zelin leilung leh a chhunga thil awm, tuikhur, sih, tuivamit, luite leh lui lian, thing leh mau, hnim leh thinkunga zam chite min pe a. In pawmzawng a ni ve emaw ka hre lo. Leilung leh a chhunga thil awm hi kan Pathian hian kan mamawh khawp zelin a ni min pek. Mihring kan pun zel avangin kan indaih lo a ni lo. Duham chintawk nei lo mihringten kan suasam a, kan tihchereu a, kan dimdawi loh vanga indaih lo kan ni zawk!

Eng vangin nge famkim Pathian hian inbuk tawk lo lutuka thil a tih ang.

Tichuan, mihring sual leh at, dawntawi luat tuk vanga duat leh dimdawi taka kan enkawl tura Pathianin kan kuta a dah, thilsiam dang chunga nunrawn kan chhuah a, kan tihchhiat vangin khawchin pawh a mumal ta lo. Ṭo pawhin haw ngaihna a hre ta lo. Ṭote, Ṭopui leh Ṭomir a bo zo ta a. Kan nu leh pa, kan pi leh pu ten, “Thlipui a lo thawk dawn e, saw ta saw van mawng a eng kulh mai” tia ar an lawi a, an huangah ran an khalh lut a, mihringte pawh thli-upna hmun kan pan chawn chawn thinte kha hlauhawm viau thin mahse a va ngaihawm em? Khang hunte kha tawng leh tak ang i maw?

Khawtlang lama zinte ṭhinte chuan, Dampui ngaw hnuai tlan pelh ringawt pawhin kan hahdam sawng sawng ṭhin tih kan hre ṭheuh ang. Ngaw hlutnain min tuam vel a, thing chi tinreng rimtuina hre turin kan hnar kan len a, tlan pelh kan ui em em ṭhin a ni.

Kumin tui harsat lai ber khan Mamit khawpui, tui harsatna ni thin khan tui an harsa ve lo tih DD Mizoram news ah an puang a. A chhan chu Dampui lui, Dampui ngawin a chawmah tui a kang ve lo. Motor-in an thiar/ chawi tlut tlut mai a ni. Kan mit timengtu ni mawlh rawh se.

Dampui ngaw anga ngaw tha kan siam thuai loh chuan nakumah te, kum lehah te, thal a lo thleng leh ang a, khua a kheng leh mai thei e. Ramngaw kan tihchereu vanga tui harsatna (water crisis) hi tunah a thleng tawh mek si a. Van ruah tui kan dawn loh apiangin ruah dilin Pathian hnenah ṭawngṭai chiam ṭhin mah ila, ruah tui ko a, a hnah tla khawmte thlenga tuihna siamtu, ram­ngaw kan tihchereu vek vangin a sawt dawn em ni? Kan ṭawngṭaina, van thleng thei chu Pathianin kan ṭangkai pui dawn tih a hriat vanga kan enkawl tura min pek, thilsiam dangte chunga ngilneihna kan lantir hi a ni.

Hetih lai mek hian khaw­chin a mumal lo emaw, a mumal emaw, ruahtui a tlem emaw, a tam emaw furpui a lo thleng leh ang a, ruah a rawn sur leh ngei ang. Chutih hunah chuan khaw ṭhala tui tlakchhamna vanga kan manganna kha hre rengin kan tih tura kan inbat ruk reuh reuh, tuihna siamtu ramngaw humhalh, tuihna, tuikhur, luite leh lui lian dimdawi a duat taka enkawl kan intiam mawlh mawlhna kha hlen turin thing phun turin inbuatsaih ṭheuh ang u. Pathian zarah damtein kan awm ang a, thlaksik anga khel loin, kum 2022 khawthal a rawn thleng leh ngei ngei dawn si a.

A nia sin, Covid hripui karah khua a sangin a kheng a, kang meiin Mizoram pum a tuam hlup hlup a, mangangin van Pathian kan au chuah chuah a. Hreawm tih leh ti kan inhrilh a. “A dawtah eng nge lo thleng leh ang” tiin kan thlabar vek a. Social media hmangtu zawng zawng deuhthawin an status-ah luipui hnar kangchat leh, he lui kawrah hian kan nunna hnar tui a luang del del a, a chang phei chuan a kuang liam purh purhin a luang dul dul ṭhin a ni tih rin ngaihna awm lo khawpa luikawr ro heng hung, hremhmun kawng ang maia hmuhnawm loh an hmang a. “Chu lai kha lai lui pawh tui a tlem, a kangchat titih” tih kan inhrilh nuaih nuai a nih kha. Kei pawh telin ni dang hun dang hun danga mutmawh hnarmawha neihna chang hre ngai loten tuihna siamtu, ramngaw humhalh ṭulzia kan hriat phah ta a ni. Chu chu kan tawnhriat a ni. Chu chu thleng nawn tawh lo se kan duh a, chu chu harsatnain hriatna leh finna min pek chu a ni.

Chaw sa (fur ruah tui tla) in tumah min kang dai lo hram rawh se.

Engtin nge ni ang?
1. Mizo hnam dana khawtlang/khawtualin mahni khaw ramchhunga tuikhur leh lui an humhalhna dan, kang mei ti chhuaktute an hrem theihna dan tha leh zahawm tak kan neih thin lah chu, Mizo inneih inthen leh rokhawmna dan, 2014 ( The Mizo marriage, divorce and inheritance of property act, 2014) an tihin a nuaibo vek a.

Heng nuai botute hi tute nge? Eng nge an ngaihtuah? Mahni khaw ram humhalh thuah Mizo hnam dan aiin sawrkar dan a chak zawk an ti em ni? An ti a nih chuan ram tikangtu hrem thuah te, tuikhur leh lui tibawlhhlawhtute hrem thuah te mawhphur rawh se. Mizo hnam dan hi dawntawi lutuk ten nuai bo mah se, kan khaw ram chhunga ramngaw leh nungcha, tuikhur leh lui humhalh tur leh kang mei ti chhuaktute hrem thei turin KAN KHAW DAN siam ngam mai tur a ni. Dan hi mihringte thatna tur atana siam a ni a lawm le.

2. Khawtinin sawkar ngaichang hlek loa mahni thahnemngaihnain thing phun hnatlang neih vut vut ila, kumkhatah naupang kum 11 tling chinin thing kung 10 theuh tal phun tum ang aw tiin intiphur ila.
Khawtlang (community) hi A ropui a. A zahawm a. A hlu a. A tha lamah khua leh tuite tan Thiltihtheihna sang tak a nei a ni.

3. Thing chu pawngpaw phun loin kan khaw ramah eng thing nge tha ang? Miin tuahthing leh thingzai atana an it/awh loh tur chi te thlang ila, kumtluana a hnah hring reng chi lah kan ngah.

4. Keimahni tualto thing ngei phun ila, ram dang atanga lak luh thing ten kan tualto thing an tihchiat theih dan pawh Pi YouTube-i leh Pu Google-a te zawt taima ila, min hrilh chak lutuk a ni.

5. Thing rah, savain a tlan duh chite hi thingzai leh tuahthing atana kan duh vak loh an ni a, phun atana tha hlei hlei an ni. Hmawng, Rihnim, Khuangthlite a thang duh em em a. Tin, Lamkhuang hi a hring reng a, a buk duh bawk a, sa leh savain a rahte an duh bawk a, kui tiah phawt pawh ngai loin a mu/chi hi tuh ila a to duh em em a ni.

6. Mi ramin ram dang atanga thlai chi/tiak leh thing phun tur lakluh an phal loh dante zir ve ila, kan ram leilung ngeih chi leh kan ram tualto thingte nen an inmil em tih ngaihtuah chunga thing phun tur kan thlan thiam erawh a ngai.

7. Hei hi ka ram a ni. Hei lo hi ram dang ka nei lo. Hei hi a chhiat chuan kei leh ka tu leh fa, chhuan lo la awm ze turte tan chenna tlak a ni dawn lo.

8. Tunah pawh khawthalah thla reilote ruah a sur lo a, tui tlakchhamnain min nangching nghal a ni der a. He harsatna titawp tura theihtawp chhuahtu zinga mi kan ni ve dawn lawm ni!

9. Naktuka kan tuihal loh nan vawiinah tuihna siamtu, ramngaw awmsa humhalha siam belh turin theihtawp i chhuah theuh ang u.