Written by
Dr. P.C. Lalrohlua

Aizawl Tui tlakchhamna, a ngawng leh tih kian dan tur

Tui hi mitinin kan mamawh bulpui a ni a. Kum zabi 21-ah hian, tui tlakchhamna hi kan thupui pawimawh tak a ni tawh. Aizawlin tui kan lakna ber chu Tlawng lui hi a ni a, 185.15 kms a sei niin, a hnar luanna hi Lunglei Zobawkah awmin, Reiek kai a luanna laihawlah PHE Department-in Phase I leh Phase II ah khuapin an lo siak (pump) a. Chu chu Aizawl khaw pumpuiin kan lo ring ta a ni.

Tun hma kum 10 kal ta kha chuan PHE-in tui siak tur hniang­­hnar a nei a, tui pawh kan hniang­hnar. Tunah chuan PHE Phase 1 in duh tawka a siak chuan a thlanga Phase-2 tan siak tur a awm ve ta lo a, a kang chho ta der a ni. Tun aṭanga ruahmanna ṭha tak kan neih loh chuan tui van avang hian Aizawl pawh hi kan la talbuai dawn chauhin a lang.

Tlawng hnar chu a kang chat tawh a, Lunglei lam pawh tui tlakchhamna an tawh phah a, Tlawnglui luanna lui mawng lam khua te pawn harsatna an tawk tawh a ni. Tlawng lui Lawng kawng a an hman ṭhin pawh, a thuk tawh loh avangin Lawnglengin rit phur chuan an kal hlei thei ta lo. Hetianga Mizorama kan lui sei ber ṭhala a kang chat lo chauh hi, tuihna humhalhna kawngah Sawrkar, NGO, Kohhran te thawhho a, theih tawpa hma kan lak a ngai ta a ni.

Kuminah hian ṭhal chhung a rei a, kum 2019 ruahtui kan hmuh har pawh khan heti em em hian Tlawng lui hi a kang ngai lo. Tlawnglui chauh loah pawh hmun tinah tui hna a kiam a. Heng tui hna a kiam chhan hrang hrang te chu –

(1) Ramngaw kan tih chereu vang (deforestation): Khawvelah hian mihring chenna leh loneihna te avangin kum tin ramngaw hmun acres maktaduai 18 a ral a, Mizoram pawn rambua deuh chiah kan nei tawh. Hei vang hian kan tuihna hian kiam lam a pan zel a, ruah a surin ramngaw kan neih ṭhat loh chuan lei chung langah ruah tui luangin, lui kuangah a liam zung zungin lui a ti lian thut thut dawn a, thing leh mau zungten ruahtui lo chelh tang tur a awm loh chuan, tuihna hi a kiam zel dawn a ni. Ramngaw chhah tak kan zuah te, ram kang tur ven te, thing phun uar sauh sauh te, ṭul mang hlei loa thing kih te hi pumpelh tur a ni. Tuihna siam nan ramngaw venhim leh an hlutna hi sawrkar kuta dah mai loin mitin mawh­phurhna a ni tih i hre thar leh ang u.

(2) Khawvel sik leh sa boruak inthlak (global climate change): Khawvel ram hrang hrang thil siamna hmun pui hian boruak chhia pe chhuakin khawvel boruak lumna a ti sang a, hei hian sik leh sa a tidanglam nasa a, Mizoramah ngei pawh kan ruah tui tlak dan a mumal ta lo. Mizoram pawh kum tinin a lum telh telh a, he sik leh sa danglamna hian ramngaw a tikiam a, ruah tui a mumal loh phah viau a ni. Chuvang chuan kan tui tlan kuangah, kan leilung zirchian a, lei chhung lung kara tui khawl theih dan zir chian a, tui khuah (check dam) hmun tinah siam ila, ruahamnna ṭha tak kan neih vat a ngai a ni.

(3) Hmasawnna pung chho zel (overexploitation): Mihring lo pung chho zelin hmasawnna hna a thawk lo thei si lova. Loneihna atan te, in sakna atan te, thing leh mau kan humhalhna tur lui hnar leh kuang vel hi kan luah khat ta zel si a, kan ban san thei mai dawn lo. Hei hian nasa takin tui hna a tikiam bawk a ni. Chuvang chuan kan tui lakna hnarah humhalh chin bik kan siam a ṭul ang. In tinin tui dah khawlna nei ṭhain, ruah tui khawl (rainwater harvesting) hi kan ngaih pawimawh thar a ngai.

Kan lui tuihna in siamna thing leh mau humhal ila, kan resources te a ṭangkai thei ang bera hmangin, a daih rei leh ṭhangtharte tana chhenfakawm ruahmanna (sustainable development plan) siam bawk ila. Thil nung tinreng hi tui tel lo chuan kan awm thei lo a, tui kan ren chem a, a tangkai thei ang ber a, tui hman ni mitin in kan tih makmawh a ni.

(Indona lo thleng tur hi tui vang a la ni ang - A.P.J Abdul Kalam)

Dr. P.C. Lalrohlua