A phek ropuiah hming ropui
Kum 1990 khan a hmasa ber atan Mizo Academy of Letters (MAL) chuan kum 1989 chhunga Mizo ṭawnga ziak lehkhabu ṭha thlanna hmasa ber a nei ṭan a. MAL BoY lawmman hmasa ber kum 1989 a dawngtu chu KA LUNGKHAM (Introduction to Mizo Literature) bu, B.Lalthangliana ziah kha a ni. Ani hian kum 1993-ah 'Mizo Literature' tih bu hmangin BoY lawmman a dawng leh bawk. B.Lalthangliana baka BoY lawmman ṭum hnih lo dawng tawh midangte chu Novelist vek an ni a; chungte chu- C.Laizawna, 'Hmangaihzuali' (1990) leh 'Anita' (1998) ziaktu te, Lalhriata 'Damlai Thlipui (2005) leh 'Chun Chawi Loh' (2008) thawnthu te; 'Pasalṭhate Ni Hnuhnung' (1996) leh 'Kawlkil Piah Lamtluang' (2015) ziaktu C.Lalnunchanga te hi an ni.
Kum 1989 aṭang hian kum tin BoY hi thlan zel a ni a. Nakkum 2020 hian rokhawlhna dang awm lova an kalpui leh theih chuan kumin (2019) chhunga chhuak lehkhabu ṭha ber an thlang leh ang a; chu chu MAL BoY lawmman vawi 30-na champha chiah a lo ni tawh dawn tihna a ni a. Hetianga chatlak awm lova kum 30 dawn tluang taka an kalpui thei hi MAL hi an fakawmin a ropui hle.
Kum tina BoY atana lehkhabu ṭha ber MAL-in an thlan chhuah ṭhinah hian, ṭhahnemngaihna avangin duhkhawp lohna lai sawi tur leh hmasawnna tur kawng tam tak a awm ang. Mahse, tun aia ṭha leh awmze nei zawka kalpui tur chuan tun aia huap zim zawka BoY thlanna hi kalpui a ngaih dawn avangin, kei chuan an 'kal dan ngai' hi a famkim tawk loh leh duhthu a sam tawk loh ang ang hian ṭha tawk viau ka la ti tho tho mai!
Kum 1989 aṭanga Mizo ṭawnga lehkhabu chhuak (lehlin tel loin) tawh zawng zawng hi kum 30 hnuah hian research tiin data lakhawm dawn ta ila, MAL chhinchhiahna lo neih aia ṭha hmuh tur hi khawiah mah a awm ka ring lo. Chuvangin, hetia a Mizo ṭawnga ziah tawh phawt, eng lam hawi leh eng thupui leh eng lehkhabu chi pawh lakhawma an vai hma hi kum tina lehkhabu chhuak zat vel hriat nan leh chhinchhiah nan pawh thil ṭha tak a ni ve hrim hrim e.
BoY thlangtu komiti
MAL hian BoY thlang tur hian kum tin Komiti a din ṭhin a. Tun dinhmuna an kalpui danah BoY Komiti-ah hian membar 5 an awm ṭhin a; MAL EC/ OB aṭangin Chairman, Secretary leh membar pakhat (mi 3) ruat an ni a; a bak chu pawn lam aṭangin mi 2 ruat ṭhin an ni. BoY Committee hi kum khat atan zel a nih avangin kum tin membar thar (a ngai pawh an ni thei) ruatin chung mite chuan Komiti thar an siam (form) leh zel ṭhin a ni.
BoY Thlangtu Komiti hi 'rawttu' a ni. BoY thlannaah Top 20, Top 10, Top 3 leh 'Book of the Year' atan rawtna thlenin MAL EC pawmpui turin a chhawp chhuak a, EC Meeting chuan a duh chuan BoY Komiti rawtna chu tidanglamin rawtna an thlente pawh a thlakthlengin a siam danglam thei a. Chuvangin, thutawp chu MAL EC kutah a awm tihna a ni. A tlangpuiin BoY Komiti thu leh hla hi EC pawhin zahin, BoY thlang tura a bika ruat chhuah an nih ang ngeiin ṭul tawpah lo chuan a lo tihdanglamsak mai mai bik chuang lo.
BoY Komiti hi tun ai hian tilianin membar 7 vel ni ta se, EC pawn lam mi pawh 3 tal awm se, tun ai hian lukhawng a nei lehzual ngem tih erawh ngaihtuah zui atan ka han tarlang mai mai. BoY atana thlan theih lehhkhabu nei chu Thlangtu Komiti-ah hian tel theih a ni lo a; ruat an lo nih a, Komiti-a an tel duh zawk a nih chuan an lehkhabu zawk kha BoY atan ngaihtuah loh turin an hlanral a ngai thung!
BoY atana thlan theih leh theih loh lehkhabu: Mizo ṭawnga ziah, khawl chhut lehkhabu phek 50 chin chu BoY atan hian thlan theih a ni a. Khawi hmun leh ram ami pawh ni se, daidanna leh thliarna awm lova Mizo ṭawnga ziak a nih tawh phawt chuan BoY atan thlan theih tura a tling (qualify) hi a lawmawm takzet. 2018-ah pawh Tahan lama kan ziakmi lehkhabu chuan Top 3 a luah phak tak hial hi. Hmun dang dang - Manipur lam te, Tripura-a Zampui tlangdung bakah India ram mai ni lo, khawvel ram hrang hranga Mizo ṭawnga ziah lehkhabu chhuakte hi MAL hian a copy hmu thei zel sela chu BoY atan hian thlan theih vek a ni tihna a ni a; a lawmawm hle.
Lehkhabu ṭhat dan buk a ṭul hunah, mi mal kut chhuak chu mi pahnih pathum emaw pawl hminga chhuah emaw aiin dah chungnun tur a ni bawk. Hei hi mi mal ziaktu kut chhuak (sole author) chawisanna a ni a; thil ṭha tak a ni awm e.
BoY atana thlan theih loh lehkhabute erawh hengte hi a ni- hnamdang ṭawnga ziak, Mizo ṭawnga lehlin lehkhabu (Mizo Writers' Association lam hian a hranin tunah chuan lehlin ṭha ber thlanna hi an kalpui ve mek bawk a, thil ṭha tak a ni) te, kum tam tak kal ta ami ennawna siamṭhat emaw a ngai anga chhut nawn leh ang chi te pawh hi thlan theih a ni tawh lo a. Chubakah mi hrang hrang kut chhuak lak khawm (compilation) bu kan tih ang hi mi pakhat (editor) hming chauh pawhin kal se thlan theih a ni chuang lo bawk.
BoY thlan dan tehfung:
Heng tehfung pali hmang hian BoY thlanna hi kalpui ṭhin a ni:
1) A ziaktu irawm chhuak a ni nge ni lo, a suangtuahna ṭhat leh ṭhat loh leh a ziah dan phung thlirna 'originality & creativity' emaw a thu kalpui leh ziah chhuah dan, a thu chai dan leh sirtlukpui dan enna 'critical analysis' emaw hian points 40 a pu a. A point keng tam ber a ni.
2) Mizo ṭawng dik, ṭawngkauchheh mawi leh ziah dan dik te, zawm leh zawm loh chungchang thu (language & grammar) hian points 25 a keng.
3) A lehkhabu chhung thuin finna thu a pai dan (philosophical value) te, mihring nun a tarlan dan (realistic), mite ṭawmpui leh pawmpui theih (universality) thu a nih dan enna hian points 25 a keng.
4) A lehkhabu kawm leh bu pianhmang, a chhung thu inrem leh chhut dik leh fiah fel ṭha (general impression) hian points 10 a keng bawk.
Heng tehna hrang hrang pali hmanga lehkhabu chi hrang hrang, phuahchawp leh thawnthu kan tih (Fiction) leh phuahchawp ni lo, thil tak tak ziahna (non-fictio) te, poetry leh drama bu leh theology lam bute thlenga buklung thuhmuna han khai chu tih sual leh tih fuh loh deuh pawh awm thei tur a ni a. Thil harsa leh fimkhur ngai, hna hautak leh mawhphurhna phurh chakawm lo tak a ni ngei ang. Chuvangin, tih fuh loh deuh ṭum a lo awm nih pawhin a tih fuh vek theih loh.
Thil lawmawm tak chu vawiin thlenga miten MAL Book of the Year an ngaihlu a, an la dahsang a, Mizoten keimahni local award siam ve ṭhenkhat dawngtu ngawt aia MAL BoY chawimawina dawngte kan la ngaihlua kan la dahsang thei hian, tih sual leh tih fuh loh aiin tih ṭhat leh tih fuh an la ngah zawk tih a tarlang awm e. BoY thlan dan hi a la 'fair' thaw khat a, mipuite pawhin MAL-ah rinna kan la nghat ngam tih a lang.
BoY chawimawina:
Tichuan, kum tin April 23, MAL dinchamphaphak lawm ni (foundation day)-ah BoY chawimawina hi BoY atana thlan lehkhabu ziaktu hnenah chawimawina thuziak (citation) leh tangka fai Rs. 5000/- nen hlan ṭhin a ni. MAL chanchinbu thlakip chhuak 'Thu leh Hla' hi kum khat chhung a thlawna pek ṭhin an ni bawk.
Book of the Year chawimawina pawisa fai hi a duh tan, tumsak (sponsor) theih reng a ni.
A phek ropui luahtu hming ropuite:
Ziaktu lar leh hlun, lehkhabu sawm chuang ziak tawh zingah Top 3-a la lang miah lo te an awm a; lehkhabu za dawn ziak zingah pawh Top 10 takngialah pawh lang lo pawh a awm theih. Chutih laiin lehkhabu pahnih khat lek ziaktu Top 3 alang leh BoY lawmman dawng ta pawh an awm tho. Lehkhabu ṭhat lam (quality) hi a ropuina tak zawk chu a ni awm e. Kum 1989 aṭanga MAL Book of the Year chawimawina lo dawng tawhte chu hengte hi an ni:-
1989 Ka lungkham - B Lalthangliana
1990 Hmangaihzuali - C Laizawna
1991 Zoram Khawvel - L.Keivom
1992 Ṭhangthar Taitesena - Romawia
1993 Mizo literature - B.Lalthangliana
1994 Kum 100 Kristian Zofate hmabak - Bangalore Mizo Christian Fellowship
1995 Ram leh i tan chauh - H. Lallungmuana
1996 Bible leh Science-II - PC Biaksiama
1997 Pasalṭha Khuangchera - Dr Laltluangliana Khiangte
1998 Anita - C Laizawna
1999 Tlâwm ve lo lalnu Ropuiliani - Lalsangzuali Sailo
2000 Chawngmawii leh Hrangchhuana - R Rozika
2001 Ka khualzin kawng - Robuanga
2002 Rûnlum nuthai - Capt. LZ Sailo
2003 Kan Bible hi - Rev. Zairema
2004 Zorinpari - H Lalngurliani
2005 Damlai Thlipui - Lalhriata
2006 Pasalṭhate Ni Hnuhnung
- C Lalnunchanga
2007 Zofate zin kawngah zalenna mei a mit tur a ni lo - R.Zamawia
2008 Chûn Chawi Loh - Lalhriata
2009 Rintei Zûnlêng - Lalrammawia Ngente
2010 Beiseina Mittui - Samson Thanruma
2011 Zodinpuii - Lalchhantluanga
2012 Sihlipui - Romuanpuii Zadeng
2013 Thinglubûl - Lalpekkima
2014 Ka Zalenna - B Lalhriattira
2015 Káwlkil Piah Lamtluang
- C Lalnunchanga
2016 Aizawlah Aizawler - Lalhruaitluanga Chawngte
2017 Savun Kawrfual
- Lalhmingchuanga Jongte
2018 Hringnun Hrualhrui - H Lalrinfela
BoY te en chuan, fiction huangah novel kan tih, thawnthu phuahthar hi a tam ber a, bu 16 ngawt a ni a; lemchan bu 1 a awm. Non-Fiction huangah history bu 3, Baibul lam kaihhnawih bu 2, essay lawrkhawm 3, criticism bu 1, autobiography 1, travelogue 1 a awm. Literature peng zingah poetry kan tih hian BoY lawmman a la dawng ve lo. BoY dawngtu zingah hmeichhe ziaktu 3 chauh an la awm.
Tlipna: MAL-in BoY thlanna an neih ṭhinah hian an tih fuh tawk lohnaah pawh sawiseltu ni ngawt lova siam-
ṭhatu leh rawtna ṭha zawk thlena kawng kawhhmuhtu ni zawk turin, inbuatsaih ila. Tun lai thiamna sang zel avanga lehkhabu chhiar lama kan tlak hniam viau tawh lai hian, ziaktu ṭha leh lehkhabu thar ṭha zawk a lo chhuah tam lehzual zel theih nan ‘nang leh kei’ hian kan theih tawk leh phak tawkah kan hnam thu leh hla tihmasawna tipung zel turin tih theih kan nei tih inhriain, BOY atana thlan chhuah chin, a Top 10 zinga mi emaw a Top 3 chin tal emaw hi chu ngaihluin leisaka chhiarsak ṭheuh i tum ṭhin ang u khai. Tichuan, ziaktu leh chhiartu kan lo pun zel hian kan hnam rohlu Thu leh Hla hi a thar leh ṭha zawk a lo piang chhuak zel thei dawn a lo ni.
F.Lalzuithanga Asst. Professor, St Xavier's College, Lengpui
(Reference: MAL Dan Bu, chhut thumna, 2015 by Mizo Academy of Letters)