Written by
Lalnunmawia Pachuau

A pumpui tlangchhah leh a rilphiar kha Ka sawisel e

Tlémlai deuh khan Hnam rûnah kan Chief Minister ni mék Pu Zoramthanga’n a pumpui tlang chhah leh a rîlphiar fatu hovin an chan ṭhin chu mipuiin an sawisèl ngai loh thu a sawi chuan sawi zui a hlawh hle. Social media lamah pawh chai a hlawh nangiang a, mi tam takin ve tur rêngah an ngai a, ṭhenkhat erawh chuan na takin an sawisel thung. 

A chhan bulpui ber chu kan politics kalphungah party workers leh chhungkhat laina induhsakna uchuakna te, opposition bial development kawnga inhrêknate hi dan pang­ngaiah kan lo ngai laklawh tawh a, kan politician-ten an lo kal pui rei tawh lutuk avanga kan ṭhanhnan thil a nih tawh vang a ni. 

Miropuiten enge an sawi ve? Kan kalphung hi ngaihtuah chian chuan thil tenawm tak, ram hmasawnna kawng daltu lian tak leh ram sawpchhiatna hmanraw hlauhawm ber a ni zawk tih kan hriatthiam a ṭha ang. America hruaitu ropui Abraham Lincoln-an, ‘sorkar hi mipuite ta, mipuiten anmahni tana an siam a ni’ tiin chiang takin a lo hrilhfiah tawh. 

Mizo ten A AW B kan neih hma kum 1863 daih tawh khan America rama saltang rualte zalenna dar a lo vaw tawh a, mihringte hian an dam chhung tawitè ah hian zalenna leh hamṭhatna rualkhai taka an neih kha a thupui ber a ni. 

John F.Kenedy kam chhuakte kha Zoram ṭhalaite hian hre lo kan awm lo ang. “ ‘Ka ramin enge min tihsak theih’ tih aiin ‘ka ram tan enge ka tih ve theih’ tih hi kan inzawt zawk tur a ni” tihte chu kan thinlung phêkah hian a inziak chiang viau a, tuna kan hruaitu pa ber thusawi nen chuan chhim leh hmar anga inpersan a ni. An rorèl danah an mimal hamṭhatna te, an chhungkhat hnâivai leh party-a thawk hah te invulh lam a lang ve lo a, anmahni dodaltute ngèi pawh ram tan mi ṭangkai tur an nih chuan mawhphurhna sáng tak an pe mai a ni. Hei hi khawvel arsi lianten ram an lo hruai ṭhin dan chu a ni. 

Tuna kankal phungah hi chuan mahni ṭanghma hâi duh vang leh sahmîm hrâi puar duh vànga hamṭhatna hmuh tum kan ni furin a lang. Hei hi kan ram politics kalphung dik lo tak, India ram politics chhe lutuk kan lak luh vang a ni. Ram tan ni lova mahni mimal hlawkna atana politics kan luhchilh ṭhin vàngin kan ram hian hmasawn lam a pan thei lo chu a nih hi. 

Fatu ho chan a pumpui tlang chhah leh a rilphiar chu enge ni ta? Kan pu ber hian a lo sawifiah thiam ber mai. Contract therhlo beiseia politics luhchilh hi he kan ramah hian ṭiau vaivut zat zet an awm ta ve ang. Khawtlang hnathawhna sum a lo awmin SDO, BDO, etc., te aiin Unit level-a President te chuan thuneih kan tum ta ṭhin a, development fund lo kal chu unit, group, block leh ruling VC aṭangin a tam thei ang ber lo sâwk kan tum ta ṭhin a ni. Arpa chan láia in hai vûr tum ṭhah kan nih avang hian hlawkna kan inchuh ta ṭhin a, keimahni party chhungah ngêi pawh in nghirnghona a chhuah phah chawk reng a ni. 

Work tender a lo chhuak a, chanchinbu-ah pawh advertisement chhuah pumpelh hram tumin construction work lama experience nei ngâi rêng rêng lo party workers te kan han pe ta ṭhin a. Tichuan, work order an han pawt thla a, a tam zawkin midang hnenah hralhin vawi ruk/ sarih lai mai te an hralh chhawn kual hnuah a tawpah rûn dâlah an han thawk ve ta mai ṭhin a, hman tlak loh, luah tlak lohah kan chhuah ta thluah mai a ni. Hetiang hian fatuho chuan mipui sum, a pumpui tlang chhah leh a rilphiar te chu an lo in sem sawm ta ṭhin a, he ram hi engtianga ding chhuak tur fakauvin nge kan la beisei ngam le? 

Khaw tin leh veng tinah hian Unit, Group, Block thlengin kan inchher chhuan a, mem­bership fee kan pe bawk ṭhin. Hei hi ram development chungchanga inthliarna siamtu, system chhe tak kan ti thei ang. Ruling party member ni lo tan chuan mimal tana hamṭhatna lo kal te pawh beisei ngam chi a ni ve lo a, inthiarhranna a awm ṭhin a ni. He system hi tun election kal taah khan ZPM khan nuai bo tumin ‘steering committee’ kha in din chawpin an policy an zuar tawp a, member fee pawh ngai lovin ṭhalaite kha an hîp khawm viau a, lo in din rei deuh nise an hlawhtlin a rinawm. 

Sorkar hnate hi ṭhalaite hian kan tin zawn lo thei si lova, post ruak tlém te hnawh khahna turah pawh ṭhalai sâng chuangin dilna kan thehlut ṭhin a nih hi. Mahse, political fitness hian hmun pawimawh tak a la chang mék a, Hnam Rûn leh Bhavan zuan khum ngái sorkar hna lak hi a la awm nual tih hai rual a ni lo. Theihna zâwn ṭheuhah duhsak záwngte a rilphiar leh pumpui tlang chhah barh kan la tum mék zel a nih hi. 

Ṭhalaite hian engkim hi kan hrethiam ve deuh vek tawh a, ram changkang angin partnership firm te, co-operative lamah te hlawhtlinna hmuh a la harsat mai bakah kan ram lo hruai tawhtu leh hruai méktute hian policy pui berah an nei ngai lo bawk. Market system ṭha leh mumal kan la nei ngai lo bawk. Kuthnathawktute hlawhchhamna hrethiamtu ṭhalaite hnena kut hnathawh uar tura inzirtirte hi arpui hnena lunghlu pêk aiin awmzia a nei thui lo zawk ang. Chuvangin, tuna kan kalphungah hi chuan ṭhalai lehkha thiam tak takte tan hian kawng a ping takzet a, mahni sum lakluh leh hlawh mil lova khawsa ding chhuak ta ur ur si an hmuhte hian an moral a ei chhe mék bawk. 

Fatute hi an demawm em? Kan kalphung ṭha lo láite han sêl barh barh ṭhin mahila, Zokhaw lamah hian eizawnna ṭha duhthlan tur a awm lo tlat a ni. Patling, nupui fanau enkawltute hian lo neih leh kuthnathawha eizawn tawp mai hian din chhuahna kawng a awm lo tih an hre chiang. An thlài thar hralhna awm loh vanga 
ṭawih ral zozai ṭhin mittui nena thlir liam ṭhintute an ni. Chuvangin, an tana kawng awm chhun chu politics khelh a, vanneihthlak taka tlin hlauh chuan contract tènau aṭanga hlêp lo neiha fate school ṭhaa kal tir ve te, in leh lo thawm ṭhat te, eizawnna tenau hmanga bulṭan ve te hi an duháisam lian tak a ni ve a ni. An dinhmun hi ngun taka ngaihtuah chuan an tan duhthlan tur kawng awmchhun a ni thei tlat a ni. 

Enge dik lo lai chu ni ta? Lui tui rèng rèng a hnár a fîm chuan a mawng lam a nu phût ngai lo. Chutiang chiah chuan ram kalphung hi a lêr aṭanga a kal dik chuan a hnuaihnung lamah pawh a kal dik mai ṭhin. Hruaituten a chhîp aṭanga her dik an tum tlat loh chuan a mawng lam chu kan buai nak nak a, kan nu bulh bulh mai chu a nih mék hi. Tuna kan dinhmunah chuan party workers, fatu ho te hian a pumpui tlang chhah leh a rilphiar hi kan inchuh rap rap ṭhin a. Kan party policy, manifesto point khat pawh sawi thei lo hian election dawn hnaihah hamṭhatna beiseiin a tling tura kan rin lamah luang thli chhem nghîn angin kan thle kawi dual dual mai ṭhin a ni. Kan MLA leh Minister te hausakna pun chak dan han hriat te hian kan ramah hian politics hi eizawnna hlawk ber ti ila kan sawi sual lovang. 

Ni e, kan pu ber thusawi hi kei chuan ngawih bo pui mai mai chi-ah ka ruat lova, rorelna dik leh kalphung thar duhtu tan chuan ngaihzam mai mai chi a ni lo. Amaherawhchu, a sawitute aṭang hian beisei lo neih sàn viau chi a ni em tih erawh ngaihtuah peihte tan dah ta ila. 

Pathian leh kan ram tan titute hnena mipuiin rorelna kum 10 chhung zet kan lo hlan tawh lai khan, an dinna theihnghilh ṭhak khawpin an rorelna a chîrî a, mipui hnenah ngaihdam an dil hial a! Tunah thuneihna an kuta kan hlan hlim­chhawnah fatu hovin a pumpui tláng chhah leh a rîlphiar an chan tur thu a puang leh ta piap mai hian an lakah hian beiseina sáng tak neih a har takzet a. A thusawi hi a tak rama a chan chhoh zel phei chuan kum sâng khat ral hnuah pawh khawizû leh hnutetui luanna ram hi kan la thleng pha lo vang tih a hlauhawm hlel lo ve.