Written by
Lalthara
IAS (Rtd)

MIZORAM TAN CAB AIA HLAUHAWM (Part-2)

1. Tuna Parliament ding laiin CAB 2016/2019 chu a pass thei dawn ta lo tih 13th Feb, 2019-a kan hriat khan North East a mite chu kan thaw huai a, kan hlim hle ni pawhin a lang. Political parties leh p^wl hrang hrangte pawhin kan thawhchhuah (credit)-a chhiar kan tum hle tih pawh newspaper aṭangin a hmuh theih. 

BJP hian an ‘political philo­sophy’ (India ram hi Hindu rama siam tumna) nen a inmil bakah, Hindu ho zinga vote zawn nan hman an tum niin a lang a. Kumin Lok Sabha election ah hian an tlin leh chuan, an chhunzawm loh pawhin, a bul aṭangin an ṭan ṭha leh tho ang tih a rin theih. S^p thufing chuan “Eternal vigilance is the price of liberty” (Inr^lrin reng hi zal>nna humhim n^na a man kan p>k tur a ni) a lo ti a. Hei hi tuna kan dinhmun enin, Mizorama Mizote tan hian a pawimawh zual bik niin ka hria. 

2. Mizote hi kan mikhual cham rei (Chakma leh Bru)-te lakah hian kan duap ṭhin lutuk em ni chu aw, a tih theih; heti taka an huangtau a, India sawrkar leh khawvel hriatah min h>k chamchi ta mai te hi a mak khawp mai.India ram state dang khawiah mah hetianga mikhual ch^mreite an inlulinna hi hmuh tur a awmin ka ring lo. (Nagaland leh Arunachal-a thil awm dan pawh tl>m chu ka rawn sawi lan tawh kha).Tun hma aṭang tawh kh^n, Mizote hian Chakma leh Bru hote hi kan hua emaw, kan ngai thei lo emaw, kan tiduhdah emaw pawh niin ka hre lo. Kan duat sual ni zawkin ka hre ṭhin. Mizorama Nepali ho ang hian awm ṭha ve hle hle mai se chuan a ṭha ni mai tur.

3. Bruho, Mizoram aṭanga Tripura a tl^nchhiate kum 20 chuang zet kan thl>m kan thl>m mai ṭhin ni a lang pawh hi a tl^wm­thl^k a; a hma daih aṭanga lo tiht^wp daih tawh ^wm tak chu a ni maw le! 

India ramah hian, ‘communal tension’ avanga hetianga state pakhat aṭanga state danga, a sing t>l t>la tl^nchhia hi chu a kh^t tawkin an awm reng tih kan hre ṭheuh awm e. Hetiangah hian central leh state sawrkarten a tl^nchhiate hi an <mzui in, k$r leh tura an thl>m vak vak kan hre ngai lo. Engatinge Mizoramah chauh hetianga tih a nih b$k? Mizoram chu India rama state muanawm (peaceful) ber a nihzia pawh hi central sawrkar leh Election Commission pawhin an hre ve ngei ang le! Eng vangin nge Mizoram aṭanga Tripura a tl^nchhia Bru-te hi, ‘international refugee’ ang hrima enkawl an nih b$k? 

4. Election Commission pawh hian India ram chhunga hetianga tl^nchhiate hi a <mzuiin, an tl^n­chhiatsan state electoral roll-a an hming a chuan reng theih d^n tur leh, vote an thl^k dan tur chenin ‘special arrangements’ te a siamsak ngai em? Parliament d^n siam kalh a, Tripura camp a Bru awmte chu Mizoramah kum engz^t pawh awm tawh lo (ordinarily resident ni tawh lo) ni mahse, an duh chen chen Mizoram electoral roll-a an inthun z>l theih d^n tur ‘special order’ ECI-in a siam te pawh hi a mak a; hetiang order uchuak tak, d^n tlawhchhan pawh nei lo hi tuman High Court-ah kan lo la khing lo te pawh hi a mak ve tho bawk a. Nikum Mizoram Assembly election d^wna Kolasib district chhunga NGO ten Tripura camp a awm, Bru engemaw z^t electoral roll a thun thar an nih chungch^nga High Court-a case an file t^kah kh^n, he ECI order hi challenge nghal turin an advocate te thur^wn ka lo  pe ve a; an ti ngei turah ngai ila. High Court in thutlukna a siam vat theih n^n he case hi chak taka bawhzui ni se a va ṭha d^wn em. 

5. Part 1 a kan ziak tawh, Chakmate Mizorama an pun chakzia kha han tuihnih leh lawk ila. British rorel lai kha chuan, S^p DC leh SDO te kh^n kan ram hi min humhimsal ṭha hle in a lang a. Mizo lalte pawh kha hemi kawngah hian (an ram chhunga chhiah chawi tur Chakma khua din chungch^ngah te) an khuahkhirh ṭha hle a ni. 

India a independence a, S^p hovin min chhuahsan aṭang kh^n Chakmate hi Mizoramah zal>n z^wkin an rawn l<tin, an khawsa thei ta niin a lang a. British hun laia (foreigner an nih avanga) house tax s^ng b$k an pek ṭhin pawh kha tiht^wp a ni ta bawk. India independence laia Mizorama lo awm tawh Chakmate kha chu Indian citizen angah pawm vek pawh ni ta se, kh^ng mite leh an thlahte hi chu, mihring inthlahpun dan (decadal growth rate of 25%) anga chh<t pawhin tunah hian 45,000 aiin an tam thei lovang. 

Hemi aṭanga chh<t theih chu, tuna Mizorama Chakma awmte z$nga a chanve aia tam daih hi d^n lova rawn l<t (illegal immigrants) leh an thlahte an nih theih a rinawm ta a ni. Heng z$ngah hian ‘foreigner’ leh ‘refugee’ anga chhinchhiah an awm pawhin a lang lo. Indian Citizenship Act, 1955 in a ph<t anga ‘Indian citizen’ nihna hi, d^n ang taka dil a hmu ta an awm pawhin a lang lo.Indian citizen nihna leh Mizoram mi leh sa (indigeneous inhabitant) nihna te hi an nei nghal zel mai emaw tih tur a ni. 

6. Hei vang hian a lawm, CAB hi chu Parliament in lo pass teh r>ng pawh nise, Mizorama Chakma leh Bru d^n lova lo l<tte hian an  hman duh vak a rinawm loh khawp mai. Mizoramah chuan kawng awlsam z^wk (short cut) hi a awm ṭhin tlatin a hriat. 

CAB provision anga Indian citizen nih hi thil awlai tak a ni dawnin a lang lo. Kum 6 an nghah phawt hnuah, an rawn tl^n­chhiatsan rama sakhua avanga tihduhdahna (religious persecu­tion) tuartu an nih thu te an prove a ngai dawn a, India ram an rawn luh ni, thla leh kum te sawi a ngai dawn a. Tin, heng thu an ziah hi  sawrkar record nen a inmil em tih te kha state sawrkarin a finfiah a, a recommend te pawh a ngai dawn niin a lang a. Mizoramah chutiang record kan neih mumal bawk si loh chuan, CAB chu hmang duh lo awm teh reng pawh ni se, engtin nge an hman ṭangkai theih ang? 

7. Heng thu hi Chakmate leh Brute ka huat vang emaw, mi dangte sawiselna rilru aṭang emaw a ziak ka nil ova. Mizoram sawrkar leh Mizo mipui te hi, ‘ram leh hnam humhalhna’ kawnga kan harh chhuah thar a, hmal^k d^n ṭha z^wk kan ngaihtuahchhuah phah theihna tur a nih beiseiin ka ziak a ni e.