Written by
Rev Dr Ramengliana Ralte
Thupek Ropui- I KAL CHHUAH THEOLOGY
Lal Isuan vana a lawn dawna ‘Thupek Ropui’ a peka kan tih tur min hrilh hmasak ber chu ‘Kal ula,’ tih hi a ni. Thil dang zawng zawng kan buaipui hma, thupek dang kan dawn hma, sermon kan thlak hmaa pawimawh hmasa ber chu kal chhuah a ni. I kal chhuak a nih chuan i awmna ngaiah i awm lovang tih a chiang bawk. Chêt chhuahna nun a ni a, he thupek ropui hi i zawm dawn a nih chuan i awmna ngaiah i awm thei lovang. Chumi thuah chuan tunge chiang ber chu kan Lalpa kha a ni. Mahni awmna hmuna ei hmu, nih tur ang ni thei chu vawk chiah hi a ni awm e. A thu hnûr a, zing leh tlaia ei tur lo thleng a ei hlawih hlawih a, a chaw ei a tui poh leh a neitu a lawm. Mahse a tawpah eng nge thleng? An talh keuh. A sa an ser miah miah mai. I nihna ngai, i awmna ngaia awmin he thupek ropui hi i tihlawhtling dawn lo. I awm hmun i sawn a ngai.
Amaherawhchu, hetianga ka sawi hian ‘I pêm a ngâi,’ ka tihna a ni kher lêm lo. Mahni in leh lo chhuahsan tura a koh che chuan i chhuah a ngâi tih chu a chiang. Ṭhenkhat erawh chu kan in, kan khua, kan kohhrana awm a ngai tho. Isuan ‘mi zui rawh,’ tih a nei a, ‘lo awm rawh’ tih a neih thu kan hria. Chanchin Ṭha hrilna kawnga Pastor ropui Peoples’ Church, Toronto Pastor Oswald J. Smith kha tuipui rala missionary nih tumin ṭum 4 a chhuak a, damlohna avangin a rawn kîr lehzel a ni. Chhuak lova Pastor turin Pathianin a ko zawk lo niin. Mahse, Oswald J. Smith-a hi a chê a, a pên chhuak nasa hle thung. Thlarau nunah ‘Kal ula’ tih zawm ṭhatu berte zinga mi a ni ang.
Kan hriat thiam dan pangngaia he Chanchin Tha hril awmzia chu hmun danga missionary tirh chhuah emaw, mahni ngei kal chhuah emaw a ni a. Hei hi a dik a, thiam taka uar zel tur pawh a ni. Zawhna pawimawh chu, ‘Hei chauh hi em ni Chanchin Tha hril?’ tih hi a ni leh a. Chhanna dik chu kan hriat thiam dan pangngai lakah hian a dang daih mai thei. Man fiah ngai chu hei hi a ni ta - Pathianin he khawvelah hian missionary pakhat chiah a dah ṭhin a. Pakhat chu lo kal a, haw leh ta kan Lalpa Isua Krista a ni. Pathian tirh missionary pahnihna chu - Kohhran hi a ni. Chu chu missionary hmasa zawk taksa khawvela mi chu a ni- ringtu inpawlkhawm hi. Kristian tumahin, “Missionary ka ni lo va, missionary erawh chu ka tir chhuak,” an ti thei ngai lovang. A dik thei lo. He khawvel hian Kristian missionary a mamawh ber tawh lo a nih pawhin, missionary Kristian erawh chu a mamawh zual telh telh a nih hi. Kan missionary tirh chhuahte pawh hi Pathian missionary pakhata part pakhat an ni ve mai zawk a ni.
Kum 150 dawn liam tawhah khan Wales ram aṭangin William Williams te, DE Jones te, Edwin Rowlands te ‘missionary’-in an rawn kal vang vang a, Chanchin Tha min rawn hrilh a, a ropui. Welsh kohhran chuan ram hla tak India ram kil khawr, khatih hun laia Assamah pawh kil khawr berah missionary an rawn tir, a lawmawm thlawt e. Zosap kan nei, kan ngaisang, kan zah, kan ngai ropui, ngaihsân tur pawh an ni. Mahse, khatih lai khan an ram dinhmun dik tak kan hre pha miah lo. Lo kalte chauh kha kan hria.
Sap ram kan hmu pha lo. Kan hmuh phak chhunte aṭang teh khan an ram chu a nawm hmelin engkim a fel hmel ṭhin. Mahse, tunlai khawvel chu a danglam daih tawh, a ṭhen chuan ‘global village’ an ti. Khawvel pumpui hi ‘village’ pakhat angin an ngâi tawh a ni. Thingtlang khaw tê tak tê-ah chuan mi chanchin an in hre tawn vek ang hian khawvel hi a in hre tawn vek tawh a ni deuh ber mai. Chuvang tak chuan, Pathian missionary, a Kohhran hi missionary ṭha a nih a pawimawh zual ta em em mai a ni.
Hetiang ka sawi chhan chu hei hi a ni – India ramah hian Kohhran, Pathian missionary hi missionary ṭha a nih leh nih loh kan vei pha em? Mizoramah hian Kohhran (ringtu zawng zawng belhkhawm) hi Pathian missionary ṭha a ni em? A hranpa ngata kan tirh chhuahten ṭha takin thawk mah se, anni chu Pathian Missionary-a part pakhat mai an nih kan hria a. ‘Mawng lang reng’ a awm Pathian Missionary ‘Kohhran’ te hian kan chanvo kan hlen ṭhat si loh chuan Pathian missionary chu a ṭha tawk lo tihna a ni dawn a ni.
Ramthara kan tirh chhuah missionary te hi bawrhbang tak takin va khawsain duh ang angin va nung se Chanchin Tha hriltu ṭha an ni ngai lovang. Chutiang chiah chuan, ringtu inpawlkhawm, Krista taksa (ringtu zawng zawng belhkhawm), Kohhranah hian chutiang mi kan la tam chhung chuan Pathian Missionary ṭha kan ni ngai dawn lo a ni. Pathian Missionary dik tak ni turin i chêt a hun ta a ni. Hei vang hian alawm theologian-te leh missiologist-te chuan ‘missionary church’ aṭanga hmasawnin ‘missional church’ an sawi tawh ṭhin. Council for World Mission chanchinbu Inside Out chuan 2008-ah khan cover story ‘The End of Missionary Era… The Beginning of World Mission,’ tih thupui an rawn hmang a. Kohhran hnapui ber chu ‘missionary tirh’ ni kher lovin ‘missionary nih’ a ni, tiin. Kohhran chu Pathian Missionary neihchhun a ni si a. Kan hma zawn ṭheuh, kan chanvo ṭheuh hi missionary thinlung dik pua kan thawh kan ram leh Pathian ram hian a va mamawh tehlul em! Tun dinhmunah hian missionary ṭha, a thusawi awihawm tak angin kan lang lovin a hriat tlat si a.
‘Missionary tirh chhuah a ngai tawh lo,’ tihna lam a ni lo va. A ṭul ang zelin kan tir ang, kan inpe zel bawk ang. Mahse, chu missionary nihna aṭang chuan Kohhran hi a ralbang thei lo. Hman deuh khan Chennai-ah mission conference pakhat a awm a, Zoram lama kan hotu ṭhenkhat pawh an tel ve a. Report an han pe thliah thliah a. Zorama kan hotu pakhat chuan inchhuang angreng takin Mizoram kohhrante harhnain min chenchilh dan te, mahni tawka missionary kan tirh tamzia leh Chanchin Tha hril ngai pawimawh mi kan nihziate a sawi hlarh hlarh a. A thut fel chiah chuan vai kohhran hruaitu pakhat a rawn ding chhuak ve a. “Revivalin a chenchilh che u, a lawmawm e. Mahse, in tu leh fate helaia in rawn tirh thlakte nunah hian kan va hmu si lo ve. In va awhawm lem si lo ve, in revival chu in chhungkuaah thleng sela a va duhawm ve,” a tih khum zek a ni awm e. A pawiin a na kaih kaih hle.
Khasi unauten harhna an dil ve a, an tia lawm: “Lalpa, harhna min pe rawh. Mizote ta ang ni lo,” an ti an tih chu! Mizo kohhrante hi missionary ṭha kan ni em? Kan awmhmun kan sawn ṭheuh a va ṭul tak em! Ringtu i nih chuan Missionary tirh chhuahah lungawi mai lo la, Pathian missionary-a i chanvo kha hlen chhuak turin ni tinin ‘Kal Chhuak’ ang che.
Rev Dr Ramengliana Ralte