Written by
Rev. K. Lungmuana
Mizoram hruaitute leh moral reform ‘Ram chu Lalpa ta a ni” (Sam. 22: 28)
‘Mizoram hruaitu atan Mizo ngei an ṭha ber’ Thuhma: April 29, 2019 khan Civil Services Day’ Vanapa Hall-ah hman a ni a. Hun serh hmang tura Pu Lalnunmawia Chuaungo IAS, Chief Secretary-in min sawm ve avangin ka tel ve a; ka lawm hle mai. Pu Mawia hi India ram state entawn tlak tak, Gujarat State a Chief Minister, Modi-a tana Secretary zinga hming ṭha tak lo ni tawh a ni.
Hetiang mi kan State-in Chief Secretary-a kan nei hi a vanneihthlak. Kha mi ni khan kan Chief Minister zahzawm tak, Pu Zoramthanga leh Speaker te, Minister dang te leh MLA leh Sorkar officer-te an tel ṭhahnem hle a. Mizoram tana vei zawng thu han sawi ve pawh ka duh viau nain, Bible chhiara thu kam hnih khat sawi leh ṭawngṭai bak hun hman a remchang lovin ka hria a. Hetianga chanchinbu lama hun neih theih a nih dawn takah chuan, Mizoram hruaitute tan ‘Moral Reform’ (Rilru puthmang dik neih) ngaih pawimawh a ṭulzia leh kan neih theih a nihzia tih hi mei khup chungin ka rawn tilang ve ta a ni.
1. Mizoram hi Mizote enkawl tura Pathian ruat a ni: Kan pi pute chu khawchhak lam hla fe aṭangin thlang rawn tla a, Kabaw phai zawlte rawn kal pel zelin he lai tlangram chhengchhe ang reng takah hian an lo inbengbawl ta a ni; he lai ram hi Mizote awmna tura Pathianin a lo ruat a ni. Tun thlengin sakhaw dang betute tihbuai hlek lohin kan la awm ta reng a ni.
Bible chuan, ‘Ram chu Lalpa ta a ni’ a ti a; keini chuan, ‘Mizoram chu Lalpa ta a ni’, kan ti. Kan ram hruaitute hi kan ram enkawl ṭha tur (good stewards) an ni, i ti tawp mai ang. Hnam dangte rawn awm ve mah se, kan ram rorelna khawl leh khawtlang nun siam ṭha tak tak tur chuan, ‘Mizo zia (culture) leh rilru puthmang hria, Mizote an ṭha ber’ tih hi ka sawi duh chu a ni.
Kum eng emawti aṭang khan Mizoten ram dang hruaitute ngaihsan deuh bik kan neiin thu sawinaah leh chanchinbuahte kan sawi tam hle. Chungte chu - Gujarat te, Tripura te, Bihar leh Singapore ram hruaitute an ni - an entawn tlak hle reng a ni. Heng ram hruaitu ṭha tak takte hi kan ram hruaitu ber atan chuan kan pawm dawn hauh lo. A chhan chu Mizo an ni lo vek a. Tin, Mizoram hnam zia (culture) leh kan pi pu aṭanga hnam nun ze mawi leh ṭha an an hre tawk lo bawk a ni. Mizoram leh hnam enkawl ṭha turin, kan CM te, kan Minister-te leh Mizo sawrkar hnathawktute hi an ṭha ber tlat a ni. He lai thuril hi kan vawn reng a va duhawm em. A thu hrimin state danga an ram hruaituten entawn tlaka ram an hruai theih chuan, ‘engah nge kan ram hruaituten an hruai/ enkawl ṭhat theih loh bik ang?’ Hnam dangte entawn tlakin ram an hruai thei chiang a ni. Pawimawh em em chu, ‘political will’ neih hi a ni.
2. Mizote hi tute nge kan nih?: Mizote chu kan pi pute hun aṭangin khawtlang nuna tlawmngaihna leh taimakna leh rinawmna kan neih (little tradition) ngaisang leh inzirtir reng ṭhin kan ni. Chu bakah inzirtir hran ngai hauh lo va, hnam dangte aṭanga nun dan ṭha entawn tlak (greater tradition) zir chho zel peih tak kan ni. Tin, ram hruaitu chungchangah thingtlang leh khawpuia chengte pawh hian hruaitu ṭha ni tura kan duhte chu a inang vek bawk. ‘Chung hruaitu ṭha nia kan pawmte chu, an hnung zui pawh kan hreh lo.’ He nun hi hnam dangte aia kan bik riauna chu a ni! Kan nula leh tlangvalte zingah hnam dangte aia thiltihtheihna/ talent nei ṭha an tam hle. Hruaitu leh enkawltu ṭha kan neih a thu a ni mai.
Hnam dang aia kan danglamna pakhat chu, mi tute pawh hian ram ro inrelbawlna (politics) kan ngaihven vekna hi a ni. Kohhranho zinga hun puma rawngbawltute pawh politics-ah chuan, chem chuang mai mai nih thiam lovin kan inrawlh zawk zawk a ni ber mai. Kan ni tin nun leh awm dan thununtu, kan rilru (moral) chu, a tlahniam ta hle niin a rin theih thung. Hei hi ram puma kan sual rawn ngai chu a ni. Lal Isuan, ‘Kaa lut chuan mihring a tibawlhhlawh lo va, chhung lam (moral) aṭanga chhuak ngei chuan mihring a tibawlhhlawh zawk ṭhin a ni,’ (Matt. 15:11) a ti a. Hei hi a dikzia chu, ruih theih thil leh corruption tih, mipat hneichhiatna (sex) hman sualna ldt hi, kan rilru puthmang (moral) a ṭhat loh vang a ni ber tih a chiang lo maw? Chuvangin, he rilru (moral) dik put (moral reform) hi kan ram hruaitute leh hnam nunah a ṭul ta ber chu a ni.
3. Engtin nge rilru puthmang dik (moral reform) kan neih theih ang?: A hmasa berin tum mumal tak (dream) neih a ngai. Norman V. Peale chuan, “Mi hlawhtling zawng zawngte hian tum (dream) an nei ṭhin. Miin a kal duhna emaw, eng nge nih a duh tih emaw a hriat loh chuan khawimah a thleng thei lo,” a ti mai a ni. Tin, rilru lam zir mi (psychologist) te pawhin, ‘I rillrua nih i tum ang chu i ni thei a ni’ an ti hmiah mai bawk. Kan ram hruaitute hian eng nge mi hruai thlen an tum? tihah chian a ngai ber a nih chu.
Entir nan, kan ram hruaitute leh a hnai vai deuh leh pawimawh si, Sorkar office a Department hotu ṭheuhte hian, an department ṭheuh aṭang hian ‘Mizo Kristian rilru puthmang dik’ in puttir hi tum tlat se. Ni tin hna thawh hi Pathian kan biakna (worship) a ni tih hre reng ila, sum leh pai thila hlemhletna (corruption) kan tihte hi a tlem phah ngei ang. Mahni hlawkna tura mi dang hminga supply/ contruct pek duh hauh lo te, office hnamraw inpek (supply) chungchangah a man dik tawk lova inziah sak duh loh te, Minister-in eng hna pawh thawk tura contructor-te a pek dawn hian hmanraw tlo/ ṭha ngei hmantirte hi an tum ber niin a taka nunpui ni se. Tin, contract inpek chungchangah, a thawhna tak tak tur thleng pho lo va, a te ber aṭanga a lian ber thlenga pawisa inpek/ insem tih sawi awm ṭhin ang te hi tak tak a nih chuan, Mizoram hmelma leh min tichhetu a ni tih rilru chhungril bera dah/ khung ni se. Kan sawrkar hnathawkte hi ‘Kei chuan chutiang ka ti dawn lo’ ti ngam sak ni vek se a va ṭha dawn em. ‘Mizoram hruaitute leh sawrkar hnathawkte zingah corruption hi tla rual lo hram teh se’ tih hi kan inchah duh chu a ni.
Mizoram hi ka ram a ni a, ka enkawl ṭhat tur a ni. Woodrow Wilsona’n, “Ka thluak neih zawng zawng hi ka hmang a ni mai lo va, ka hawh theih zawng zawng nen thlengin ka hmang zawk a ni,” a tih anga ti ve thei ngei turin Mizoram tan ṭan i la thar ṭheuh ang u.
Rev. K. Lungmuana